ЛIыгъэкIэ насып къахьыркъым

Абхъаз таурыхъ

НарджхэукIэ зэджэр  бжэрэ щхьэгъубжэрэ хэмылъу пщыIэ факъырэ щIэс Iэхъуэт, ауэ щыхъукIи, абы лIыгъэкIэ къыпэхъун къэгъуэтыгъуейт,   и гъуэгу къытехьам хуигъэгъунутэкъым.

         И ныбжь щынэсым, и анэм деж щIыхьэри:

— Нысашэ сокIуэри, хэт къыпхуэсшэн, — жриIащ.

— Уэмрэ щIымрэ бгъэзми, зыщ пхуэфэщэну слъагъур, ауэ къуатыну пIэрэ уэ ар? — ­къитащ анэм жэуап.

— Хэт къызамытынур? И цIэр къипIуэну фIэкI сыхуейкъым, — зытригъэхьэркъым ­къуэм.

— Нарт пелуанищэм нэ лей къытрамы­гъаплъэу, уафэм лъэIэсу къыпщыхъу сэрейкIэ къэухъуреихьауэ, абджыпс чэща­нэм я шыпхъур щахъумэ. Хъыджэбзым и дэлъхухэр зыцIыхухэр лъыхъун тегушхуэркъым.

Нарджхэу зыри жимыIэу кIуэри и адэм и шыр къыщIишащ.

— Ди анэ, сэ нарт зэшхэм я шыпхъур къэздыгъуну сокIуэ, хъыджэбзыр къэзмыхьауэ сыкъэкIуэжынукъым,- жиIэри ежьащ.

Дыгъэр къыщыкъуэкI лъэныкъуэмкIэ икIри, Нарджхэу щIалэр Хъыжьэрыпс зылъыхъуа Гундэ тхьэIухудыр унэидзыхьэ ищIыну ежьащ.

Жьым нэхърэ нэхъ псынщIэу, шы лъа­къуэр щIым емыIусэу мажэ псэлъыхъур. КIуэм-кIуэурэ, щIалитI зэщыхьауэ ирохьэлIэ. Щысхь ямыщIэу зэрыукIыжхэр щилъагъукIэ:

— ЛIо фхуэмыгуэшар?- жеIэри и макъым зригъэIэтауэ щIоупщIэ Нарджхэу.

— Ди адэр дунейм щехыжым сэшхуэ, ­щIопщ, щIакIуэ къытхуигъэнащи, ахэр зы­лъысынур тхузэхэгъэкIкъым, — къатыжащ жэуап щIалэхэм.

— Сэ сывдэIэпыкъунщ, — жиIэщ щIалэми, сэшхуэмрэ щIопщымрэ къатрихри, щIакIуэр цIыкIу-цIыкIуу ичэтхъащ.

— СщIам и мыхьэнэр къывгурыIуа?

— КъыдгурыIуащ, — къатыжащ жэуап зэшхэм.

Нартхэм хьэщIэ къахуэкIуэуи гурыщхьуэ ямыщIу, топ джэгуу пщIантIэм дэтт. Я анэ Сэтэней гуащэ аддэ жыжьэу бжьэпэм къытеува фIыцIагъэ цIыкIум гу ­лъитэри къэгузэват.

— Си щIалэхэ, топ джэгуныр къэвгъани хьэщIэм фыпежьэ, — егуоуащ ар и къуэхэм.

— Къэсмэ, дыпежьэнщ, — ятыжырт жэуап нартхэм, я джэгуныр зэпамыгъэууэ.

— ЦIыху бзаджэ къакIуэу къыщIэкIмэ, фIы щIэфхынкъым, — жиIащ Гундэ нэщхъейуэ.

— Хэт дэ мышынэу къыдэзыкуфынур? — жаIа щхьэкIэ, шыпхъум и псалъэхэм еда­Iуэри, куэбжэшхуэхэр ягъэбыдэщ, пхъэрыгъажэр ирагъэжыжри, бжэгъухэри кIэщIагъэкъуэжащ.

Уащхъуэдэмыщхъуэу, къыздикIари къыздихуари ямыщIэу, уафэгъуагъуэ хуэдэ шы лъакъуэхэмкIэ тепкIэрэ макъышхуэ иригъэщIу Нарджхэу шыбгъэмкIэ куэбжэр ирихащ, и гъунэгъуу щыта псори щIипIытIэу.

— Фи махуэ фIыуэ, нартхэ! — макъ IэтакIэ захуигъэзащ Нарджхэу къыпежьахэм.

ХьэщIэм и къыдыхьэкIэр ягу зэрыримыхьар къагъэлъа­гъуэу­, нартхэр щымт.

— Фигу срихьми сримыхьми хьэщIэу сыкъыфхуепсыхащ.

Хуэмей-хуэмейуэрэ, нартхэм щIалэм и шы IумпIэр яубыдри, шы фIэдзапIэм фIадзати, шыр абы егъуурэ щIым хихуащ. И щхьэр щиутхыпщIым, шы фIэдзапIэр къыхичыжри ­аддэ жыжьэу Iуи­дзащ. Ари ягу ирихьакъым нартхэм.

— Нартхэ, — захуигъэзащ къызэхуэсахэм Нарджхэу. — Сэ фи шыпхъур сшэну, благъэ зыфхуэсщIыну сыкъэкIуащ.

— КъэтIыси дызэгъэпсалъэ, — къатыжащ абыхэм мыарэзыуэ жэуап.

ХьэщIэр ауэ щыт шэнтым щытетIысхьэм, абы и лъакъуиплIри щIым хихуащ.

— Сыщытмэ нэхъыфIщ, — жиIэри и Iэщэ-фащэр зэшхэм яхуишиящ, ахэр гъущI ­пкъом щыфIадзэм, ари кIуэцIрыхуащ.

— Сэ зэзгъэзэхуэжмэ нэхъыфIщ, — жиIэщ хьэщIэми, и Iэщэ-фащэр зэпщIэхилъ­хьэжщ, и шым зридзри хъуаскIэхэр и лъэгум къыщIихыу зричащ. Нартхэм зыкъыщащIэжам, Нарджхэу абджыпс чэщанэм нэсщ, Гундэ къипхъуатэри губгъуэшхуэм ихьэжат.

КIэлъыпхъэращ зэшхэр емыкIу къезыщIа щIалэм, нэхъ макъ жьгъырууэ яхэтхэм бгы лъагэм тес Хъыжьэрыпс еджэн щIадзащ.

— Хъыжьэрыпсу лIыхъужь, дызэхэх, дызэхэх, уи нысащIэр ядыгъу. Ар щызэхихым, Хъыжьэрыпс и шым зридзри и лъэ къызэрихькIэ зричащ. Мес ар нартхэм ялъэ­щIыхьэжащ, дыгъум лъэщIыхьэнми иIэж щыIэкъым.

— Ей, сызэхэпхрэ, цIыхубз IэлъэщI пте­мылъмэ, къэувыIэ.

Нарджхэу а псалъэхэр зэхимых хуэдэт.

— Ей, маржэ хъужыхэн, къэувыIэ си нысащIэр зыдыгъуа, къызэтеувыIэ сызыгъэунэхъуа.

— Сыщытщ, — къэувыIащ щIалэр.

— Хъыджэбзыр къэутIыпщи, лъы дымыгъа­жэу дызэIэпыкIынщ.

— Хьэуэ, дызэзэуэнущ, — икIуэтакъым Нарджхэу.

Арати, псалъэ лей къыхэмыкIыу, шабзэхэмрэ шабзэшэхэмрэ ягъэхьэзырри, зэ­бийхэр зэпэщIэуващ.

— Япэ уэгъуэр ууейщ, — жиIащ Хъыжьэ­рыпс.

Арти, шабзэшэхэм зэблэлъэтын щIадзэри, махуэ енкIэ екIуэкIащ апхуэдэу, Гундэ пщащэри а псом кIэлъыплъа фIэкIа зыри жиIакъым. Нарджхэу щIалэр игу ирихьу пIэрэт? АрагъэнкIи хъунщ, абы и пэжыпIэр, иджы къыздэсым зыми ищIэркъым.

 Нарджхэу губжьауэ шэр щиутIыпщым, Хъыжьэрыпс и щхьэку дыдэм техуэри, тIууэ зэгуигъэхуащ.

— Уэ уцIыхухъур пэжмэ, сэ гъукIэм деж сынэсу си щхьэр зэгуезгъэпхэжыху къы­зэжьэ, — жиIащ Хъыжьэрыпс.

— Хъунщ, сэри апщIондэху си шхужьым хэна шабзэр къыхэсхыжынщ, — арэзы хъуащ Нарджхэу.

И щхьэр иIыгъыу Хъыжьэрыпс гъукIэм деж псынщIэу нэсащ. Гъуаплъэ тхьэмпэхэр щхьэм ирикIуэу къыхибзыкIри, ар гъущI IунэкIэ иригъэубыдыжащ.

Аргуэру зэпэщIэувэжащ зэбийхэр. Хъы­жьэрыпс и шабзэр иутIыпщри, и жагъуэ­гъум и Iэм техуащ, Нарджхэу и шабзэр Хъыжьэрыпс и лъэгуажьэм хэнащ. Къа­рууншэ дыдэ хъуат тIури. Нарджхэу Гундэ къищтэжу адэкIэ я гъуэгу хагъэщIыну теувэжа щхьэкIэ, къарууэ иIэр иухри, гъуэгущхьиблыр щызэхэкIым къытенащ.

А псом кIэлъыплъ Сэтэней гуащэ мы псалъэхэр къиIущэщащ:

— Си хъыджэбз закъуэм и насыпыр тезыха Нарджхэу, мывэ къыр ухъуи зы насыпи умылъагъуу дунеижьым укъытенэ. Хейуэ хэкIуэда Хъыжьэрыпс епэрым я нэхъ гуа­кIуэ ухъуи, цIыхухэр бгъэгуфIэрэ убагъуэу куэдрэ упсэу!

 Сэтэней жиIар а дакъикъэм къэхъуащ. Нобэми а щIыпIэм Нарджхэурэ Гундэрэ мывэу жауэ щытщ. Абы и хъуреягъым къыщыкI епэр гуакIуэм нэри пэри етхьэкъу, абы и къуэпс лантIэр цIыхухэм унэ щIащIкIэ къагъэсэбэп.