Хэт и хабзэр нэхъыфI?

Индие цIыхубзхэм я гъэсэныгъэр я тхылъ лъапIэхэм быдэу епхащ. НысащIэр икIыжынри, ар лэжьапIэм хамэ цIыхухъухэм хуиту щабгъэдэтынри яфIэемыкIу къудей мыхъуу, гуэныхьхэм хабжэу къекIуэкIащ XX лIэщIыгъуэ пщIондэ. ЩIэ гуэрхэр къежьами, Индиер къухьэпIэм хуэдэу зэи утIыпща хъуакъым. ЩIыналъэм и Iыхьэшхуэ къуажэхэм яубыд, абы и фIыгъэкIэ нобэхэми хабзэжьхэр ягъэнэхъапэ. Мыбы иджыри ущрохьэлIэ унагъуэ насыпыфIэ узэрыхъуным и щэхухэр анэшхуэхэмрэ къуэрылъху-пхъурылъхухэмрэ щызэIэпах, лъабжьэжь зиIэ унагъуэхэр.

Индие Iущыгъэр зэрыт тхылъыжьхэм цIыхубзым и лъапIагъыр зрапхыр къабзагъырщ. Куэдым къащохъу ар пщащэм зэрызихъумэжым е ар зэрыукIытэхым деж щиухыу. Ауэ «щуIэгъэ зэкIэлъыкIуэ» цIэ дахэр къыпхуагъэфэщэн папщIэ, куэд ухуейщ.

Тхылъ лъапIэхэм я зым цIыхубзым къалэниплI къыхуегъэув: «ЛIым ухуэжыIэщIэныр, щхьэгъусэм хуэгъэзауэ фIы фIэкIа уи гум иумыгъэлъыныр, абы и Iыхьлы-благъэхэмрэ и ныбжьэгъухэмрэ уахуэгуэпэныр, зытет диныр дэпIыгъыныр».

А тхылъ дыдэм щыщу иджыри зы пычыгъуэ: «ЩуIэгъэ зэкIэлъыкIуэм лIым игу хуиIэтын мурадкIэ сыт щыгъуи екIуу зихуэпэну, дыщэхэкIхэмкIэ зигъэщIэрэщIэну и къалэнщ. Езыр сыт щыгъуи къабзэлъабзэрэ лъагъугъуафIэу, и унэр екIуу зэлъыIухауэ щытын хуейщ. Абы къытохуэ унэлъэгур къипхъэнкIыу псыкIэ къилъэсыну. ЦIыхубзыр хущIэкъупхъэщ псэуалъэм сыт хуэдэ зэмани удзымэ дахэ зэрыщIигъэтыным, и щхьэгъусэм и гукъыдэжыр щIэлъэту зэригъэзэщIэным. ШыIэныгъэ хэлърэ пэж фIэкIа къыжьэдэмыкIыу, бэшэчрэ и гурей-гурыфIхэр къыдримыгъэжейуэ, и лIым Iэщабэ-Iущабэу епсэлъэн хуейщ бзылъхугъэр, зыгуэр щыхуищIэкIэ фIыуэ зэрилъагъур и нэгум къищу, зи чэзумрэ зи мычэзумри зэхигъэкIыфу».

 «Унагъуэм и тегъэщIапIэр цIыхухъурщ, - жаIэ Индием щыщ бзылъхугъэхэм. - Дэ дызыхапIыкIа хабзэм цIыхубз щхьэгъусэншэм и пщIэр щыинкъым».

«Индием псори зэрыщыгупсысэр мыпхуэдэущ: цIыхубзыр дэкIуэн ипэкIэ - и адэм, итIанэ – и лIым, адэкIэ – и къуэм я жьауэм щIэтын хуейщ, - жеIэ нэгъуэщIым. - Ар Iэмал зимыIэщ. Сыту жыпIэмэ, пэж дыдэу цIыхубзхэм ди акъылыр нэхъ тIасхъэщ. Дэ куэд ди щхьэм къолъадэ, цIыхухъухэм захуэдгъэдэну дыщIопхъуэ, ипэжыпIэкIэ ар тхузэфIэкIыну Iуэхукъым. Дэри къытхуэухынущ институтхэр, кхъухьлъати къетхуэкIыфынущ, ауэ зыгуэрым дыкъихъумэным дыщымыщIэу зэи дыщытыфынукъым. Сыт къыпщымыщIми, зэи уи щхьэгъусэм IейкIэ утемыпсэлъыхь. Ар благъэхэми, уи анэ дыдэми, ныбжьэгъухэми яхуумыуб. ЦIыхубзым и къарур апхуэдизкIэ инщи, и лIым фIы игу хуилъ зэпытрэ тхьэ хуелъэIу къудеймэ, бэлыхь куэдым щхьэгъусэр щихъумэфынущ».

Апхуэдэ хущытыкIэр къухьэпIэмкIэ пщылIыгъэу къащыщыхъунущ, дауи, ауэ ар цIыху декIуэкIыкIэ Iэмалу аращ, лIыр сыт хуэдизу мыпхъашэми, и гур къэпхьэхуну Iэмал къыуиту.