Нобэ, шыщхьэуIум и 30-р, къыщалъхуа махуэщ Къэбэрдей-Балъкъэрым и къэрал, спорт IэнатIэхэм хэлъхьэныгъэ ин хуэзыщIа, Налшык къалэм и Iэтащхьэу, КъБР-м и Президентым и чэнджэщэгъуу илъэс куэдкIэ псэхьэлэлу лэжьа, футболымкIэ ди «Спартак» командэр къыщызэрагъэпэщам япэ дыдэу хыхьахэм ящыщ зы, абы и капитану щыта, СССР-м спортымкIэ и мастер пщIэшхуэ зыхуэфащэ Сыжажэ Валерэ.
Сыжажэ Валерэ 1941 гъэм шыщхьэуIум и 30-м Плановскэ къуажэм къыщалъхуащ, иужькIэ зэрыунагъуэу Зеикъуэ къуажэм Iэпхъуащ. Валерэ япэ классым Бахъсэн къалэм I948 гъэм щыкIуащ. КлассипщIыр къыщиухар Налшык дэт курыт еджапIэ №5-ращ. Школым щыщIэса лъэхъэнэм ар хуабжьу спортым дихьэхыу щытащ: бокс, футбол, атлетикэ псынщIэ. Метрищэм къыщызэдэжэнымрэ жыжьэу лъэнымкIэ школым и чемпиону щытащ. ЕпщIанэ классым щIэсу лъэпощхьэпохэр къызэранэкIыуурэ метри 110-м къыщызэдэжэнымкIэ Урысейм и школакIуэхэм я деж щекIуэкIа Спартакиадэм пашэ щыхъуащ.
1958 гъэм Къэбэрдей-Балъкъэр къэрал университетым и инженер-техникэ факультетым щIэтIысхьащ икIи ар 1963 гъэм ехъулIэныгъэкIэ къиухащ. А зэманым Валерэ спортыр зэи IэщIыб ищIакъым. Ар КъБКъУ-м и командэ къыхэхахэм хэту футбол, волейбол, баскетбол джэгуащ. Абы къыдеджащ республикэм имызакъуэу къэралым щыцIэрыIуэ цIыхухэу Сэхъу Владимир, Къармокъуэ Хьэчим, Адыгэ Республикэм щыщ ХъутIыжь Аслъэн.
ЕджапIэм щIэсу 1959 гъэм ар ирагъэблэгъащ Налшык и «Спартак» футбол командэм. Еджэнымрэ дзэм къулыкъу щищIэнымрэ зэпигъэуурэ Валерэ абы I970 пщIондэ щыджэгуащ. I968-I969 гъэхэм ар ирагъэбгъэгъащ къэралым и щIалэгъуалэ командэ къыхэхам икIи зэIущIэ I2 абы хэту иригъэкIуэкIащ. А лъэхъэнэм къриубыдэу Урысейм и футболист нэхъыфI 11-м яхэхуащ. А псом я фIыгъэкIэ, 1970 гъэм накъыгъэм и 9-м «Динамо» стадионым футболист цIэрыIуэ Симонян Никитэ абы къыщритыжащ «СССР-м спортымкIэ и мастер» бгъэхэIумрэ абы щыхьэт техъуэ тхылъымрэ.
1970 гъэм къыщыщIэдзауэ Сыжажэ Валерэ унэ ухуакIуэ комбинатым и мастеру, иужькIэ 1973 гъэ пщIондэ прорабу щылэжьащ. А лъэхъэнэм къриубыдэу абы и нэIэ щIэту яухуащ фэтэр 90 зэхэт унэ зыбжанэ, Головком и цIэр зезыхьэ уэрамым тет сымаджэщым и сабий къудамэр, Стрелкэ щIыпIэм щыIэ сабий садыр, Эльбрус жылагъуэм дэт фэтэр 60 хъу псэупIэ унэр, «Грушевая роща»-м и пансионатхэр, нэгъуэщIхэри.
1973 гъэм, къалэ сымаджэщ №1-м и сабий къудамэр щаухуэм абы гу къылъитащ КПСС-м и къалэ комитетым и япэ секретарь Громыкэ Николай икIи ухуэныгъэр зэфIэкIа нэужь ирагъэблэгъащ ухуэныгъэмрэ къалэ хозяйствэмкIэ къудамэм и инструктору.
КъыкIэлъыкIуэу Валерэ IэнатIэ хъуэхъуащ ПсэупIэ-коммунальнэ хозяйствэмкIэ министрым и къуэдзэ IэнатIэр. Ар ягъэуващ къулыкъу нэхъыщхьэ къызрата университетым къыщыдеджа Сэхъу Владимир и пIэкIэ. ИлъэсипщIым къриубыдэу абы и нэIэ щIэту лэжьыгъэшхуэ зэфIагъэкIащ: Кыщпэк къуажэм къыщыщIэдзауэ Налшык, Бахъсэн къалэхэм, Бахъсэнёнкэ, Дыгулыбгъуей жылагъуэхэм псы зэрикIуэ бжамийхэр дашащ, троллейбус кIапсэхэр яукъуэдиящ, къалащхьэм котельнэ зыбжанэ щаухуащ, Налшык, Тэрч къалэхэм, нэгъуэщIхэми псы хъумапIэхэр къыщызэрагъэпэщащ, республикэм и щIыналъэ псоми газ, электрокъару, канализацэ, хуабээнергетикэ хозяйствэхэрмрэ коммунальнэ хозяйствэмрэ псэупIэр егъэфIэкIуэнымрэ ехьэлIа IуэхущIапIэхэр къыщызэIуахащ.
1981 гъэм Сыжажэ Валерэ къыхуагъэфэщащ ГуащIэдэкIым и Бэракъ Плъыжь орденыр.
1989 гъэм обкомым и япэ секретару къагъэкIуа Елисеев Евгений и унафэкIэ Сыжажэр къалэ исполкомым и унафэщI къулыкъур игъэзэщIэн щIидзащ.
Дапхуэдизу къулыкъу лъагэми икъукIэ хьэлъэщ икIи жэуаплыныгъэшхуэ зыпылъщ къалэ унафэщIу ущытыныр. Сыжажэ Валерэ я пашэу абы къыдэлэжьахэми къаруушхуэ халъхьащ къалэдэсхэм я щытыкIэр егъэфIэкIуэным. Псом хуэмыдэу щIэгъэкъуэнышхуэ ягъуэтащ зи Iуэху хуэмыщIауэ псэухэм, зауэмрэ лэжьыгъэмрэ и ветеранхэм, унагъуэшхуэхэм, сымаджэхэм, псом япэрауэ, сабийхэм.
Къалэ унафэщIым къыкIэлъыкIуэу Сыжажэ Валерэ ирагъэблэгъащ КъБР-м и Президент КIуэкIуэ Валерэ и чэнджэщэгъуу. Абы и пщэ къыдэхуащ узыншагъэр хъумэныр, щэнхабзэр, егъэджэныгъэр, физкультурэмрэ спортымрэ. Абы зэрыщылэжьа илъэситхум Сыжажэм къигъэсэбэпащ нэхъапэIуэкIэ зыIэригъэхьа Iэзагъыр.
1998 гъэм Сыжажэм къыхуагъэлъэгъуащ КъБР-м и Пенсэ фондыр и унафэм щIигъэувэну, ауэ идакъым а зэманым абыхэм теухуауэ уголовнэ Iуэху къаIэтати. Ар щымыхъум КIуэкIуэм ар пэригъэуващ КъБР-м Медицинэ страхованиемкIэ фондым и унафэщI къулыкъум.
- А лъэхъэнэм ирихьэлIэу фондым и коллективыр IэщIагъэлI нэсхэмкIэ зэхэгъэуват. АбыкIэ фIыщIэ хуэфащэщ си япэкIэ лэжьа пщIэшхуэ зыхуэсщI Лъэпщокъуэ БетIал, - жеIэ Валерэ. – А гупым си ныбжьыр илъэс 65-рэ ирикъуху садэлэжьащ. 2003 гъэм Урысейм и Фонд нэхъыфIищым дыхыхьащ, 2005 гъэм къэралым пашэ дыщыхъуащ.
Гуапэу сигу къокIыж Налшык и къалэ советым сыщылэжьа зэманри. 90 гъэхэр лъэхъэнэ хьэлъэу щытащ, республикэр мафIэсым хыхьэным зымащIэщ иIэжар, ауэ КIуэкIуэ Валерэ и губзыгъагъымрэ, Совет Нэхъыщхьэм и депутатхэм, республикэм щыпсэу лъэпкъхэм я зышыIэныгъэмрэ я фIыгъэкIэ щытыкIэр зэпIэзэрыт хъужащ. ФIыщIэ яхузощI Совет Нэхъыщхьэм, КъБР-м Парламентым и унафэщIхэм, депутатхэм гуапэу къызэрысхущытам къыхэкIыу.
Иужьрей илъэсхэм Сыжажэр лэжьащ «Капитал – медицинэ страхованиемкIэ» компанием Ипщэ Федеральнэ щIыналъэм щиIэ и къудамэм и унафэщIым и чэнджэщэгъуу, Налшык къалэ администрацэм и унафэщIым и чэнджэщэгъуу. Ди республикэм и къалащхьэм ПсэупIэ-коммунальнэ хозяйствэмкIэ и управленэм и унафэщIым и къуэдзэу лэжьащ.
Къэралми республикэми пщIэ лъагэ къыхуащIащ Сыжажэм и псэемыблэж лэжьыгъэм. Абы къыхуагъэфэщащ ГуащIэдэкIым и Бэракъ Плъыжь орденыр, «Хэку зауэшхуэм ТекIуэныгъэр къызэрыщытхьрэ илъэс 20 ирокъу» медалыр, КъБР-м и Президентым и ЩIыхь тхылъыр. 2001 гъэм къыфIащащ «Къэбэрдей-Балъкъэрым и цIыхухэм социальнэу къащхьэщыжынымкIэ щIыхь зиIэ и лэжьакIуэ» цIэ лъапIэр. Ар экономикэ щIэныгъэхэм я кандидатщ, «ЭкологиемкIэ, цIыхумрэ дыкъэзыухъуреихь дунейрэ я шынагъуэншагъэмкIэ дунейпсо академием» (МАНЭБ) и член-корреспондентщ.
Сыжажэ Валерэрэ абы и щхьэгъусэ Аллэрэ зэдапIащ къуэрэ пхъурэ. Адэ-анэр абыхэм ягъэгуфIащ къуэрылъхухэмкIэ, пхъурылъхухэмкIэ, пхъурылъхухэм я быныжхэмкIэ. Куэдрэ Тхьэм ящхьэщигъэт!
