«Iуащхьэмахуэ» журналыр илъэс 60 ирокъу

Редактор  нэхъыщхьэу лэжьахэр

Щомахуэ  Амырхъан

Адыгэ сабий литературэр зэхэзыублахэм ящыщщ Щомахуэ Амырхъан Къамызэ и къуэр. Абы и къалэмыпэ къыщIэкIащ нэхъ цIыкIухэми балигъхэми гукъинэ ящыхъуа усэ, рассказ, повесть хьэлэмэтхэр, роман, драматическэ тхыгъэ зыбжанэ.
Амырхъан къыщалъхуар Тэрч районым хыхьэ Курп Ищхъэрэ къуажэрщ, 1910 гъэм жэпуэ­гъуэм и 10-м. Ар щеджащ къуа­жэм дэта пэщIэдзэ школым, Ленинскэ еджапIэ къалэ цIыкIури (Налшык къалэ) къиухащ. ЩIэныгъэм зыIэпиша щIалэр иужьыIуэкIэ щеджащ Орджоникидзе (Владикавказ) дэт Кавказ Ищхъэрэ педагогикэ институтым. Илъэс зыхыблкIэ ар щылэжьащ Налшык педтехникумым, япэщIыкIэ и егъэджакIуэу, итIанэ абы и унафэщIу. 1938 гъэм Амырхъан ягъэуващ «Социалистическая Кабардино-Балкария» газетым и редактору. Хэку зауэшхуэм и лъэхъэнэм Щомахуэр Къэбэрдей-Балъкъэр АССР-м цIыхубэм щIэныгъэ егъэгъуэтынымкIэ и комиссарщ. Ар лэжьащ партым и райкомым и япэ секретаруи, республикэм щIэныгъэ IуэхухэмкIэ и министруи, «Къэбэрдей пэж» газетым и редакторым и къуэдзэуи. 1958 гъэ ­лъандэрэ къыдэкI «Iуащхьэмахуэ» журналым ар и япэ редактор нэхъыщхьэщ. А IэнатIэм ар пэрытащ 1965 гъэ пщIондэ. 1965 - 1970 гъэхэм Амырхъан лэжьащ республикэм и ТхакIуэхэм я зэгухьэныгъэм и правленэм жэуап зыхь и секретару. Амырхъан Къэбэрдей-Балъкъэрым фIыуэ къыщацIыху усакIуэт.
Лъэпкъ литературэмрэ гъуазджэмрэ зегъэужьыным ­хуищIа хэлъхьэныгъэр къалъытэри, Щомахуэ Амырхъан 1979 гъэм къыфIащащ «Къэбэрдей-Балъкъэр АССР-м щэнхабзэмкIэ щIыхь зиIэ и лэжьакIуэ», «КъБАССР-м и цIыхубэ усакIуэ» цIэ лъапIэхэр.

ЩоджэнцIыкIу  Iэдэм

УсакIуэ, тхакIуэ, драматург, зэдзэкIакIуэ Iэзэт ЩоджэнцIыкIу Iэдэм Угъурлы и къуэр. Ар къыщалъхуар Бахъсэн рай­оным щыщ Кушмэзыкъуей къуа­жэрщ. Абы курыт еджапIэр къыщиуха нэужь зы илъэскIэ колхозым щылэжьауэ, ар щIотIысхьэ Ленинскэ еджапIэ къалэ цIыкIум. ИужькIэ Къэбэрдей-Балъкъэр пединститутым ­илъэсищкIэ щеджауэ, Дыгулыбгъуей къуажэм егъэджа­кIуэу ягъакIуэ. Ар абы щолажьэ илъэсрэ ныкъуэкIэ.
1939 гъэм ЩоджэнцIыкIу Iэдэм ТхакIуэхэм я союзым хагъэхьащ. 1941 гъэм и щэкIуэгъуэ мазэм щегъэжьауэ Iэдэм шууей дивизэм хэтащ. Зауэ IэнатIэм здыIутым, абы зэхуэдэу егъабзэ фочри къалэмри. Ар ящыщщ Кавказыр, Украинэр, Молдавиер хуит къэзыщIыжа зауэлIхэм, адэкIэ Румынием, Венгрием, Австрием, Чехословакием щызэ­уа­хэм…
Зауэ нэужьым Iэдэм къулыкъу зыбжанэ зэрихъуэкIащ, жылагъуэ лэжьыгъэшхуэхэр иригъэкIуэкIащ. 1947 гъэ пщIондэ ар Къэбэрдей-Балъкъэр щIэныгъэ-къэхутакIуэ институтым литературэмрэ IуэрыIуатэмкIэ и секторым и унафэщIу лэжьащ. 1941 - 1951 гъэхэм Къэбэрдей педагогикэ институтым и егъэджакIуэщ. 1954 гъэм Iэдэм хах республикэм и ТхакIуэхэм я зэгухьэныгъэм и правленэм и тхьэмадэу, 1955 - 1956 гъэхэм Къэбэрдейм щэнхабзэмкIэ и министрщ. 1965 - 1970 гъэхэм ЩоджэнцIыкIу Iэдэм «Iуа­щхьэмахуэ» журналым и редактор нэхъыщхьэщ.
Iэдэм Къэбэрдей-Балъкъэрым и Совет Нэхъыщхьэм и депутату, Мамырыгъэр хъумэнымкIэ республикэ комитетым и унафэщIу мызэ-мытIэу хахащ, ди литературэм ­хуищIа хэлъхьэныгъэшхуэм папщIи «КъБР-м и цIыхубэ усакIуэ» цIэ лъапIэр (1969 гъэм), Лэжьыгъэм и Бэракъ Плъыжь орденыр (1976 гъэм) къыхуагъэфэщащ.

Тхьэгъэзит  Зубер

КъБР-м и цIыхубэ усакIуэ Тхьэгъэзит Зубер Мухьэмэд и къуэр Тэрч районым хыхьэ Мэртэзей (Дей) къуажэм къыщалъ­хуащ. Школыр къиуха нэужь, Зубер щIэтIысхьащ Къэбэрдей къэрал пединститутым и тхыдэ-филологие факультетым адыгэ­бзэмрэ урысыбзэмкIэ и къудамэм. 1960 гъэм къыщыщIэ­дзауэ 1965 гъэ пщIондэ Тхьэгъэзитыр «Советская молодёжь» газетым щылэжьащ. 1965 - 1971 гъэхэм ар «Iуащхьэмахуэ» журналым и редактору, итIанэ редактор нэхъыщхьэу щытащ. КъыкIэлъыкIуэ илъэс тIощIым Зубер ТхакIуэхэм я зэгухьэныгъэм жэуап зыхь и секретарщ, 1991 - 1994 гъэхэм абы и тхьэмадэщ.
Тхьэгъэзитым тхэн щыщIидзар 1949 гъэрщ. Абы и къалэмыпэм къыщIэкIащ усэ, поэмэ, тхыгъэ куэд. Зубер и IэдакъэщIэкIхэр зэрадзэкIауэ я анэдэлъхубзэхэмкIэ йоджэ украинхэр, латышхэр, куржыхэр, ингушхэр, шэшэнхэр, абхъазхэр, балъкъэрхэр, азербайджанхэр, болгархэр, венгрхэр, хьэрыпхэр.
Езы Тхьэгъэзитым адыгэбзэкIэ ди пащхьэ кърилъхьащ Руставели Шота и «Къаплъэныфэ зыщыгъ зекIуэлI» тхыгъэр, Мечиев Кязим и усэхэр, Пушкин Александр и усэхэмрэ поэмэхэмрэ щыщхэр, нэгъуэщI куэди. Зубер Комсомол саугъэтым (1965), КъБАССР-м и Къэрал саугъэтым (1981) я лауреатщ.

Къэрмокъуэ  Хьэмид

ЩIэныгъэ куу зыбгъэдэлъ, зи анэдэлъхубзэр дахэу зыгъэ­шэрыуэ  Къэрмокъуэ Хьэмид ­Гъузер и къуэм лэжьыгъэ куп­щIафIэхэр къызэринэкIащ, Iуэ­рыIуатэмрэ литературэмрэ ят­риу­хуа и IэдакъэщIэкIхэр тхылъеджэхэм гунэс ящы­хъуащ.
Хьэмид къыщыхъуар Бахъсэн районым хыхьэ Зеикъуэ ­къуа­жэрщ. Курыт еджапIэр ­къиуха нэужь, ар щоджэ Къэ­бэрдей къэрал пединститутым филологиемкIэ и фа­культетым. Илъэс зытIущкIэ Хьэмид «Ленин гъуэгу» газетым щолажьэ, иужькIэ «Iуащхьэмахуэ» журналым критикэмкIэ и къудамэм и унафэщIу ягъа­кIуэ. Абы и зэфIэкIхэр къалъытэри, а журнал дыдэм и редактор нэхъыщхьэ ящI (1972 гъэм). ИлъэситхукIэ а къалэным пэрытауэ Хьэмид ягъакIуэ «Эльбрус» тхылъ тедзапIэм и унафэщIу. Нэхъ иужьыIуэкIэ ар «Адыгэ псалъэ» газетым мэувыжри, илъэс зыбжанэкIэ абы щолажьэ.
ЩIэныгъэлIым и лэжьыгъэхэм щIыпIэ ин щаубыд япэ лъэпкъ узэщIакIуэхэм, адыгэ литературэм и лъабжьэр ­зыгъэтIылъахэм, ди зэманым жыджэру хэт тхакIуэ-усакIуэхэм я творчествэр зэпкърыхыным. Абы иIэщ КIэрашэ Тембот, Гулиа Дмитрий, Iэщын Хьэзрэт сымэ ятеухуа тхыгъэ хьэлэмэтхэр. Сабийхэм фIыуэ ялъэгъуащ Къэрмокъуэм и «Жыр пыIэ», «Бажэ пшынэ», «Таурыхъхэр», «Нарт­хэр» тхылъхэр.
«КъБР-м щэнхабзэмкIэ щIыхь зиIэ и лэжьакIуэ» цIэ лъапIэр зыфIаща мы цIыху гуащIафIэр икIи зэдзэкIакIуэ Iэзэщ. Абы адыгэбзэм къригъэзэгъахэм, зэридзэкIа тхыгъэхэм ящыщщ Къаз-Джэрий и «ХьэжытIэгъуей аузыр», КIашэ Адэлджэрий и рассказхэр, «Абрэджхэр», «Iуащхьэ щыгум» повестхэр, Шинкубэ Бэгърат и «ЖылакIэ» романыр, Къандур Мухьэдин и «Кавказ» романыр, нэгъуэщI куэди.

Шэвлокъуэ  Пётр

Шэвлокъуэ Пётр Жэбагъы и къуэр Аруан районым щыщ Старэ Шэрэдж къуажэм 1927 гъэм къыщалъхуащ.
1944 гъэм къыщыщIэдзауэ 1945 гъэм нэсыху Шэвлокъуэр «Къэбэрдей пэж» газетым ­корреспонденту щылэжьащ. КъыкIэлъыкIуэ илъэситIым ар а газет дыдэм мэкъумэш IэнатIэмкIэ и къудамэм и уна­фэщIщ, 1946 гъэм жэуап зыхь и секретарщ, 1946 - 1948 гъэхэм газетым и литературэ секретарщ.
1948 - 1950 гъэхэм Пётр «Къэбэрдей пэжым» щэнхаб­зэм­кIэ и къудамэм и унафэщI ящI. 1950 гъэм ар щIотIысхьэ Горький Максим и цIэр зэрихьэу Москва дэт Литературэ институтым. 1955 гъэм ар къеухри, зы илъэскIэ Къэбэрдей тхылъ тедзапIэм и редактор нэхъыжьу мэлажьэ.
ИлъэситIкIэ Шэвлокъуэ Пётр щытащ Къэбэрдей-Балъкъэр радиом и редактору. Абы и ужькIэ 1965 гъэм нэсыху ар «Iуащхьэмахуэ» журналым прозэмкIэ и къудамэм и редакторщ. КъыкIэлъыкIуэ илъэсхэм Шэвлокъуэр лэжьащ «Iуащхьэмахуэм» жэуап зыхь и секретару, редактор нэхъыщхьэу.
Шэвлокъуэм и литературэ-критикэ тхыгъэхэр къытехуэрт республикэ газетхэмрэ журналхэмрэ, «Эльбрус» тедзапIэм тхылъ щхьэхуэу къыщыдэкIырт.
Пётр къыфIащащ «КъБР-м щэнхабзэмкIэ щIыхь зиIэ и лэжьакIуэ» цIэр.

IутIыж  Борис

Илъэс 17-кIэ «Iуащхьэмахуэ» журналыр зыгъэбжьыфIа, адыгэ тхакIуэ, усакIуэ, драматург IутIыж Борис Къуней и ­къуэр Шэрэдж районым хыхьэ Зэрэгъыж къуажэм 1940 гъэм жэпуэгъуэм и 15-м къыщалъ­хуащ. БалигъыпIэ иувэху и гъащIэр къуажэм щигъэкIуащ, абы курыт еджапIэр къыщиухащ.
Борис дзэм илъэсищкIэ къулыкъу щищIащ. 1963 - 1968 гъэхэм Къэбэрдей-Балъкъэр къэрал университетым адыгэбзэмрэ литературэмкIэ и ­къудамэм щеджащ. Университетыр къызэриухыу, IутIы­жыр Къэбэрдей-Балъкъэр щIэныгъэ-къэхутакIуэ институтым адыгэбзэмкIэ и секторым щылэжьэну ягъэуващ икIи илъэс 22-кIэ а IэнатIэм пэрытащ. А зэманым къриу­быдэу Борис къиухащ бзэ щIэныгъэхэмкIэ Тбилиси дэт ­институтым и аспирантурэр. А институт дыдэм щыпхигъэкIащ и кандидат диссертацэри. Адыгэбзэм ехьэлIауэ абы къыдигъэкIащ монографие, тхылъхэр, тхыгъэ щхьэ­хуэхэр, апхуэдэуи ар елэжьащ псалъалъэ зэмылIэужьы­гъуэхэр зэхэлъхьэным.
Борис егъэджакIуэхэм я щIэныгъэм щыхагъахъуэ институтым (Налшык къалэ) лъэпкъыбзэхэмрэ лъэпкъ литературэхэмкIэ и кафедрэм и унафэщIу лэжьащ.
1991 гъэм IутIыжыр хахащ «Iуащхьэмахуэ» журналым и редактор нэхъыщхьэу икIи 2008 гъэ пщIондэ, дунейм ехыжыху, а къулыкъу мытыншыр абы ирихьэкIащ.
IутIыж Борис дэзыхьэхыу, нэхъыбэу зыхэлэжьыхьу щытар лъэпкъ драматургиерщ. Абы и къалэмыпэм къыщIэкIащ пьесэу пщIы бжыгъэхэр. Ахэр ди Адыгэ театрым и мызакъуэу, щагъэуващ Адыгейми, Къэрэшей-Шэрджэсми, Дагъыстэнми. Борис и «Тыргъэтауэ» драмэр Москва щагъэлъэгъуауэ щытащ, хьэрыпыбзэкIи зэра­дзэкIри, Щам тхылъуи къыщыдагъэкIат икIи абы къытращIыкIа спектаклри щагъэлъэгъуат. «Дамэлейр» Тыркум и къалащхьэ Стамбул щагъэуващ.
ЦIэрыIуэ хъуа драматургическэ тхыгъэхэм къадэкIуэу, Борис и къалэмыпэм къыщIэкIащ радиомрэ телевиденэмрэ папщIэ итха сценарийхэри. Жанр зэхуэмыдэхэм зыкъызэрыщигъэлъэгъуам и щапхъэщ абы и поэмэхэр, гушыIэ рассказхэр, нэгъуэщIхэри.
А псом къадэкIуэу ар сурэтыщI Iэзэт, скульптор IэкIуэ­лъакIуэт, зэфIэкI зиIэ щIэныгъэлIт. Абы хуэфащэ дыдэу къыфIащат «УФ-м щэнхабзэмкIэ щIыхь зиIэ и лэжьакIуэ», «КъБР-м и цIыхубэ тхакIуэ» цIэ лъапIэхэр.

Елгъэр  Кашиф

Елгъэр Кашиф Мысост и ­къуэр Шэджэм районым хыхьэ Щхьэлыкъуэ къуажэм 1935 гъэм жэпуэгъуэм и 10-м къыщалъхуащ.
1960 гъэм Горький Максим и цIэр зезыхьэ Литературэ институтыр (Москва) къиухащ. А илъэсым щегъэжьауэ 1964 гъэ пщIондэ Елгъэрыр Налшык телевиденэм и студием редактору щылэжьащ. 1965 - 1968 гъэ­хэм ар «Ленин гъуэгум» и лэжьакIуэщ, 1968 - 1970 гъэхэм а газетым жэуап зыхь и сек­ретарым и къуэдзэщ.
1970 гъэм Кашиф «Iуащхьэмахуэ» журналым макIуэ, абы и къудамэм и унафэщIу илъэсиблкIэ мэлажьэри, 1977 гъэм журналым жэуап зыхь и секретару ягъэув. 2008 гъэм къыщыщIэдзауэ илъэсиплIым щIигъукIэ «Iуащхьэмахуэм» и редактор нэхъыщхьэ къалэныр игъэзэщIащ ­Елгъэрым.
Елгъэр Кашиф литературэм япэ лъэбакъуэр зэрыхичар усыгъэкIэщ, нэхъ пыухыкIауэ жыпIэмэ, гушыIэрэ ауанкIэ гъэпса и тхыгъэхэмкIэщ. Апхуэдэт Кашиф 10-нэ классым щIэсу итха и япэ усэр. «Сэ епщIанэр къэзухащ» и IэдакъэщIэкIыр 1955 гъэм мазаем и 20-м къыдэкIа «Советская молодёжь» газетым къытехуауэ щытащ. А гъэ дыдэм «Къэбэрдей пэж» газетми къытрадзат «Лу шыдыгум икIуэдащ» и усэри. УсакIуэ щIалэм къуажэ школыр къыщиухым ирихьэлIэу, и тхыгъэ зыбжанэ «Къэбэрдей» альманахми къытехуауэ щытащ.
Елгъэрыр жыджэру холэжьыхь адыгэ прозэм. Абы и рассказхэмрэ повестхэмрэ щызэхуэхьэса и тхылъхэр Налшыки Москваи зыбжанэрэ къыщыдэкIащ. «Щыуагъэ» зыфIища и романыр 1988 гъэм дунейм къытехьащ.
ТхакIуэм и творчествэм увыпIэшхуэ щеубыд нэгъуэщIыбзэкIэ ятхахэр зэдзэкIынми. Апхуэдэщ урыс-совет классик­хэм, Украинэм, Абхъазым, нэгъуэщI щIыналъэхэми я уса­кIуэхэм, тхакIуэхэм, драматургхэм я тхыгъэхэу газетхэм, журналхэм къытехуахэри тхылъ щхьэхуэу къыдэкIахэри.
Елгъэрыр республикэм и ТхакIуэхэм я союзым хэтщ, абы «КъБР-м щэнхабзэмкIэ щIыхь зиIэ и лэжьакIуэ», «КъБР-м и цIыхубэ тхакIуэ» цIэ лъапIэхэр къыхуагъэфэщащ.