Гъуэзыпшэ «шэмэджыпэ»

Шыхулъагъуэ (Млечный путь) вагъуэ куэщIым (галактикэм) и кум хуэзэу япон астрономхэм къыщахутащ алъандэрэ зыщымыгъуазэу къекIуэкIа пкъыгъуэ абрагъуэ.

Астрофизикхэм гу лъатащ уахэм гъуэз зэмылIэужьыгъуэу щызэхэувэ пшэ гуэрэнхэм ящыщу, Шыхулъагъуэ вагъуэ куэщIым и кум къыщылъагъуэхэм зэрекIуэкIыпхъэу зэрызыщамыгъазэм. Еджагъэшхуэхэм зэрыхуагъэфащэмкIэ, ар и нэщэнэщ блэкI псори, здэкIуар къахуэмыщIэу, «думпу» зыщIэзылъафэ, хьэлъагъэ ин дыдэ зиIэ нэрымылъагъу «мащэ кIыфIхэм» («чёрная дыра») ящыщ зым, астрофизикхэр алъандэрэ зыщымыгъуазэу щытам, абдежым зэрызыщигъэпщкIуам.  

Абы ипэкIэ Японием и щIэныгъэлIхэр зыбжанэрэ кIэлъыплъащ    Шыхулъагъуэм и кум псынщIащэу щызэрызехьэ гъуэзыпшэхэм я зыгъэхъеикIэм. Абыхэм ящыщ зым, HCN-0.085-0.094 нагъыщэ зратам, уахэм а и Iэхэлъахэм щыкIуэд-къыщыкъуэкIыжми, зэкIэрэхъуэкIыр къахуэмыщIэу, адрейхэм нэхърэ нэхъ псынщIэжу зыщегъазэ. Астрофизикхэм ар къызыхэкIыу къалъытэр, а Iыхьэр Iэмалыншэу «мащэ кIыфI» гуэрым зэрызыщIилъафэрщ.

 «Зи гугъу тщIы гъуэзыпшищым языр уэрдыхъу теплъэ зиIэщи, и “шэмэджыпэм” щIэша щIыкIэу зэрыриIуэнтIэкIар, адрейхэм ейм елъытауэ, укъэзыгъащтэщ, нэрымылъагъу гуэрым дежкIэ егъэзэкIащи, - къыхегъэщ Японием и Лъэпкъ астроном обсерваторэм и лэжьакIуэ, астрофизик Такекава Шуня (Shunya Takekawa). - Къэпщытэныгъэхэм къызэрыдагъэлъэгъуамкIэ, ар зэкIэрэхъуэкIыр, IэпапIэ хуэдиз фIэкIа мыхъуми, ди Дыгъэм нэхърэ хуэдэ мини I00-кIэ нэхъ хьэлъэщ. Дызэригугъауэ къыщIэкIмэ, а “мащэ кIыфIыр” астрономхэм алъандэрэ къахуэмыхута “ику ит лъэпкъыгъуэ” зыхужаIэхэм ящыщщ».  

Астрофизикхэм абы ипэкIэ зэрызэхагъэкIауэ, хьэршым зыщызыгъэпщкIу мыбы хуэдэ нэрымылъагъу пкъыгъуэ абрагъуэхэр, къашэч и лъэныкъуэкIэ, лIэужьыгъуэ зыбжанэу зэщхьэщедз. Абыхэм яхэтщ, ди Дыгъэм нэхърэ 62-кIэ нэхъ хьэлъэ «цIыкIужьейхэри» ямылейуэ зэхэубарэ ди Дыгъэм хуэдэу минищэ бжыгъэ къэзышэчыфын «машэ кIыфIыжьхэри». Шыхулъагъуэм и кум «къыщалъэгъуар» курыт хьэлъагъэ зиIэщ.