Эйфель и чэщанэ

          Ар зыухуам и цIэр зэрехьэ, Париж и зыгъэпсэхупIэ цIэрыIуэщ. Дуней псом щыщ цIыху мелуанихым щIигъу илъэс къэс къэокIуэ абы.

         Эйфель и чэщанэр Франджым и дамыгъэ хъуащ, япэщIыкIэ пIалъэ ухуэныгъэу къызэрагъэпэщами. Абы и тхыдэм уриплъэжмэ, апхуэдиз зи лъагагъ чэщанэр къалэм и теплъэм емызэгъыну, къэуэжынкIэ шынагъуэу языныкъуэ париждэсхэм къалъытат. ПIалъэ дэкIри, Эйфель и чэщанэр псоми фIыуэ ялъэгъуащ. Нобэ цIыху мин бжыгъэхэм абдеж сурэтхэр щызытрагъэх, псом хуэмыдэу зэгуэкIуахэм. Чэщанэм зэуэ цIыху мини I0 тохуэ. Ар зэраухуэрэ абы цIыху мелуан 250-м щIигъу щыIащ.

         1889 гъэм Париж къыщызэIуахыну Дунейпсо промышленнэ гъэлъэгъуэныгъэр къызэзыгъэпэщахэм I886 гъэм къыхалъхьащ а Iуэхур щрагъэкIуэкIыну архитектурэ ухуэныгъэм теухуа зэпеуэ егъэкIуэкIын хуейуэ. А ухуэныгъэм Iэмал имыIэу хэхъуэ къихьу икIи, хуей хъумэ, псынщIэу Iуахыжыфын хуэдэу щытыпхъэт.  Зэхьэзэхуэм цIыхуи I00-м щIигъу хэтащ. Абыхэм язт инженер икIи конструктор Эйфель Гюстав (I832-1923). Абы иухуа гъущI чэщанэ телъыджэм метр 300 и лъагагът. Эйфель и проектым зэпеуэм еплIанэ увыпIэ къыщихьащ. ИужькIэ, инженерым ухуэныгъэм хилъхьа зэхъуэкIыныгъэхэм я фIыгъэкIэ, зэпеуэм и къызэгъэпэщакIуэхэм къалъытащ ар нэхъыфIу. Чэщанэм и художественнэ теплъэр зыщIар архитектор Совестр Стефанщ. Ар Гюстав и заводым щагъэхьэзыращ. ИлъэситIрэ мазитIым и кIуэцIкIэ, лэжьакIуэ 300-м я къарукIэ, Эйфель и чэщанэр къызэфIагъэуващ.

         Телевиденэм зиужьа нэужь, абы трагъэуващ антеннэ пщIы бжыгъэхэр, телефон, телеграф, радиостанцхэр абы пащIэри. Эйфель и чэщанэм и лъагагъыр нобэ метр 324-м ноблагъэ, абы трагъэува телевизионнэ антеннэм и фIыгъэкIэ. Телевизионнэ, радио Iэмэпсымэхэм къадэкIуэу, абы метеостанц пащIащ, хьэуам хэт радиацэмрэ сабэмрэ  къигъэлъагъуэу.

ЯпэщIыкIэ хэхъуэкIэ зыщыгугъыу ящIа ухуэныгъэр Эйфель иужькIэ къэралым тыгъэ хуищIащ. Ар иджы франджы цIыхубэм я зыгъэпсэхупIэщ.

Выставкэр зэрылэжьа япэ илъэс ныкъуэм къриубыдэу абы цIыху мелуанитIым щIигъу зыплъыхьакIуэ кIуат. Абы и лъагагъыр къат 80-у зэтет псэупIэ унэм хуэдиз хъурт. Чэщанэм текIуэдар зы илъэсым къилэжьыжащ.  

Эйфель щыгугъауи къыщIэкIынутэкъым, дунейм и нэгъуэщI телъыджэхэм хуэдэу, абы и IэдакъэщIэкIым апхуэдиз зыгъэпсэхуакIуэ къыдихьэхыну. Инженерыр абы метр 300 хъу чэщанэкIэ еджэрт, зэгуэр абы цIэрыIуэ ирихъунуи и пщIыхьэпIэ къыхэмыхуэу. Чэщанэм удэкIуейуэ зыпплъыхь зэрыхъунум къинэмыщIауэ, абы куэду хэтщ саугъэт цIыкIуфэкIухэм я тыкуэнхэр, пощт къудамэ, шхапIэ. Чэщанэм и япэ къатым хэт Tour Eiffel 58-нэ шхапIэм Эйфель и чэщанэр зэраухуам теухуа фильм щагъэлъагъуэ. Чэщанэм и ищхъэрэ лъэныкъуэмкIэ щIыхьэхэр IуощIэ ар зыухуам и бюст дыщэпс зытегъэлъэдам.

         Ухуэныгъэм и етIуанэ къатым утету къалэм удэплъэ мэхъу. Дунейр щыуэфIхэм деж, чэщанэм укъеплъыхмэ, Париж къалэмрэ абы и Iэгъуэблагъэмрэ, километр 70 къиубыду, болъагъу. Псом нэхъ зэманыфIу къалъытэр дыгъэ къухьэжыгъуэм зы сыхьэт и пэ къихуэущ.

         Чэщанэм и плъыфэр гъуэжьуи, плъыжь-ятIагъуэуи щытащ. Иджыпсту ар дыщафэщ. Илъэсибл къэс абы йолэжь, абы илъэсрэ ныкъуэрэ пIалъэ ехь. 1889 гъэм ар къэралым ис лъэпкъхэм я ныпхэмкIэ - щхъуэуэ, хужьу, плъыжьу - япэу къагъэнэхуащ, промышленнэ выставкэр къыщызэIуахым ирихьэлIэу. Нобэ ар пщыхьэщхьэм сыхьэт къэс дыщафэу ягъаблэ.  Ухуэныгъэр апхуэдизкIэ быдэщи, жьапщэ нэхъ инми сантиметр 12-кIэ фIэкI лъэныкъуабэ хуэщIу аращ, езым и хьэлъагъыр тонн мини 10-м щIегъу.

Эйфель и чэщанэм къытращIыкIа ухуэныгъэхэр къалэ 30-м нэблагъэм щыIэщ: Токио, Берлин, Лас-Вегас, Прагэ, Ханчжоу, Лондон, Сидней, Алма-Ата, Москва, нэгъуэщI щIыпIэхэми.