Дыгъэр щыкъухьэ къэралхэм

1968 гъэм жэпуэгъуэм и 16-м КПСС-м и обкомым и япэ секретарь Мэлбахъуэ Тимборэрэ секретарь ШэджыхьэщIэ Мухьэмэдрэ цIыху куэдым я пашэу «Кабардинка» ансамблымрэ а зэманым  КъБР-м щэнхабзэмкIэ и министру щыта Ефэнды Джылахъстэнрэ ирагъэжьат Магъриб къэралхэм концертхэр щатыну. Ефэндым и гъуэгуанэ тхыгъэхэм щыщ зэддзэкIащи, фыщыдогъэгъуазэ.

- Махуэ 12-кIэ дыщыIащ Мароккэ. «Кабардинка»-м и артистхэм къали 7-м концерти 8 щатащ, 2-р Африкэм и къалэ нэхъ ин дыдэхэм щыщ Касабланкэ щагъэлъэгъуат. Ансамблым и япэ концертыр къыщызэIуихар жэпуэгъуэм и 21-рщ, Мохаммед V-нэм и ЦIыхубэ театру Рабат дэтым. МащIэуи сыгузэва абы щыгъуэм! ДзыхьмыщI Къэралбий, Алэкъей Мухьэмэд, Щоджэн Владимир, Щомахуэ Хьэмидбий сымэ си щытыкIэм  гу къылъатати, къызжаIащ: «Умыгузавэ, удгъэщIэхъункъым. Ди гур къеуэрэ - Iэгуи тхуеуэнщ!». ЩIалэхэм я псалъэр щызэхэсхым, си гур псэхужат. «Удж хэш», «Кабардинка» лъэпкъ къэфэкIэхэр  артистхэм жану утыку щагъэлъэгъуащ. Зы цIыху щыдымтэкъым концертыр щекIуэкI пэшым, ди къафэхэм псори  итхьэкъуат. «Ислъэмейр» лъэщу ягъэзэщIащ ДзыхьмыщI зэщхьэгъусэхэм - Къэралбийрэ Зарэрэ. Аргуэру гуапэу утыкум ирагъэблэгъащ «Уджпыхур».  Мароккэ и цIыхухэм Iэгуауэшхуэ хуаIэтащ ди лъэпкъ макъамэ IэмэпсымэхэмкIэ триом - КъБАССР-м щIыхь зиIэ и артисткэ, пшынауэ ДыщэкI ФатIимэ, бжьамияпщэ Ашуров Подацур, бэрэбэнауэ Сэхъу Борис. Пшыхьым и етIуанэ Iыхьэм щIидзэн и пэ, сэ Iэмал сиIащ Болгарие Республикэм и лIыкIуэ Кальчев Апостол, ЧССР-м и лIыкIуэ Антош, Хьэрып Зэгуэт Республикэм, нэгъуэщI щIыпIэхэм къикIа лIыщхьэхэм сепсэлъэну. Дэтхэнэми жиIэрт «Кабардинка»-м и концертым гухэхъуэшхуэ  къритауэ. Ансамблым и артистхэм сыт щыгъуи хуэдэу дагъуэншэу «Къафэр» ягъэлъэгъуащ, КIэш Федярэ Ало Эммэрэ къэфакIуэ пашэу. КонцертымкIэ арэзыт абы еплъа Паламарчук Лукаи (СССР-м и полномоченнэ лIыкIуэ), къэралым щыхьэщIэхэри, абы щыпсэухэри. Къыхэгъэщыпхъэщ, Атлантикэ хым и Iуфэми ди артистхэм  зыкъызэрыщагъэлъэгъуар...

         Алжир къэралым щыпсэухэм япэу дыкъэзылъэгъуар Тлемсен къалэм дэсхэрщ. Концертым къэкIуахэм яхэтт Совет Союзым икIауэ Алжир щылажьэ  IэщIагъэлIхэр (дохутырхэр, егъэджакIуэхэр, геологхэр, н.). Гуапэ тщыхъуат абыхэм осетинитIрэ Орджоникидзе щыщ зы урысрэ зэрахэтыр... ЕтIуанэ пщэдджыжьым езы Тлемсен къалэм зыщытплъыхьащ. Абы и уэрамхэр гъэдэхат пальмэ, платанэ жыгхэмкIи, дэ тцIыху щиху, дзэл лIэужьыгъуэхэмкIи. Зэдгъэлъэгъуащ илъэс мин зи ныбжь мывэ быдапIэм къыхэнахэри (Мансур пасэрей къалэжьым и кремлыр).

         ...ДыщыIэщ Сиди-Бель-Аббес. Пщыхьэщхьэ концертым зыхуэдгъэхьэзыру, сыхьэт 18:00-хэм гу лъыдотэ ансамблым и фащэхэр зэрылъ пхъуантэхэр зэрыримыкъужым. Ар вакъэхэр зыдэлъыр арауэ къыщIэкIащ. Ахэр уимыIэу пшыхьым щIыщIэбдзэни щыIэкъым, зыкъомыгъэлъэгъуэнущи - къекIуркъым. Дегупсысащ пхъуантэр Тлемсен къыщыдгъэнагъэнкIэ зэрыхъунум, армырауэ, дгъэкIуэдыпар пэжмэ,  ди концертхэм абдеж кIэ игъуэтауэ  убж хъунут. Ди насып къихьри, пхъуантэр Тлемсен къыщытIэрыхьэжащ, дяпэкIэ апхуэдэу дытещхьэрыукI зэрымыхъунумкIэ ар дерс тхуэхъуауэ...

         Тлемсени Сиди-Бель-Аббеси иджыри къэс дащыIумыщIауэ, Оран къалэм журналист зыбжанэм зыкъыщытхуагъэзащ. Абыхэм яхэтт къалэм къыщыдэкI «Республикэ» газетым къикIа Агха Абделькадеррэ Кхиб Норединрэ. ЩIалэщIэхэр яфIэгъэщIэгъуэну щIэупщIащ «Кабардинка»-м и щыIэкIэм къищынэмыщIа, ди лъахэр зыхуэдэми.

         ... И инагъкIи цIыху щыпсэум и бжыгъэкIи мыин Тиарет и къабзагъэкIэ адрейхэм йофIэкI. ХьэщIэщ дызыщIагъэтIысхьам мыгувэу къытхуеблэгъащ СССР-м и цIыхуитI - Самхарадзе Вахтангрэ Обаревич Антонрэ. ДохутыритIыр я лэжьыгъэкIэ Алжир Республикэм щыIэт. Iуэху куэд я пщэ зэрыдэлъми емыплъу, абыхэм гулъытэшхуэ къытхуащIащ. Дэ зыми тщIэртэкъым Алжирым и зы къалэ цIыкIу гуэрым ди цIыху  щылажьэу. Ауэ езыхэм ди хъыбар щызэхахым, зыкъытхуагъэзащ. Дохутыр дыхуэныкъуэт, ди артист зыбжанэ сымаджэ хъуауэ хэлъти, ахэр сэбэпышхуэ къытхуэхъуащ.

         Алжир щытта концертыр зригъэлъэгъуа нэужь, Совет Союзым и лIыкIуэу абы щыIа Шевлягин Дмитрий Совет къэралыгъуэм и 51-нэ махуэшхуэм и щIыхькIэ игъэхьэзыр пшыхьым «Кабардинка» ансамблым хэту хъуар иригъэблэгъащ. А пщыхьэщхьэм дыщыхьэщIа къудей мыхъун папщIэ, ансамблым дакъикъэ 40-кIэ екIуэкIыну и концертыр абы хуигъэхьэзырат...