Тхаб – Тхьэбэ - Тхыбэ

А цIэр зэрехьэ Геленджик («Хъулъыжъый», зэпкърыпхмэ: «хъулъэ» - хъупIэ, «жъый» - цIыкIу) къалэм къуэкIыпIэ лъэныкъуэмкIэ къыщхьэщыт лъагапIэм. А бгыр хохьэ Кавказ Шытх Нэхъыщхьэм и зы къудамэу къалъытэ Къуацэгъур тхыцIэм.

АтIэми, метр 905-рэ зи лъагагъ Тхыбэ (Тхьэбэ) Iуащхьэжьыр нэгъуэщI псыхъуэ кIэщI цIыкIухэми я къыщIэдзапIэщ, псори къэзэдэтщтэмэ, я къущхьэзэIухуэпхъщ.

Тхыбэ и бгыщIэм къуэпсыбэу зыщызэхуэзыхьэс Пэпай псы цIыкIур Пшадэ хокIуэсэж. Иужьрейр хы ФIыцIэм холъэдэж. А бгы дыдэр зи къежьапIэ Абын нэхъ инщ, здежэхри Псыжь лъэныкъуэмкIэщ, ищхъэрэкIэщ. Тхыбэ зи цIэ къитIуа псыхъуащхьэхэм, уардэ дэхъухьыжауэ, я зэхуаку дэтщ.

ТхакIуэ, егъэджакIуэ, лъахэхутэ цIэрыIуэ Твёрдый Александр «Топонимический словарь Кавказа» и тхылъым къызэрыщигъэлъэгъуамкIэ, щыIэщ мы бгым урысыбзэкIэ зэреджэ «Тхаб» фIэщыгъэр «тхьэ куэд здэщыIэ щIыпIэ» мыхьэнэм хуэзыгъэкIуэну зыфIэкъабылхэри, а бгъэдыхьэкIэм лъабжьэ куу имыIэу къэзыбжхэри.

Тхыбэ и Iэгъуэблагъэр къалъытэ Урысейм и щIыналъэ зэмылIэужьыгъуэхэм къикIыу Кавказ Ищхъэрэм къакIуэ туристхэр нэхъ дэзыхьэххэм, махуэ бжыгъэкIэ къуакIэбгыкIэхэм, мэзылъэ лъагапIэхэм зыщызыплъыхьын зи щIасэхэм хагъэунэхукIа щIыпIэ нэхъ зэгъхэм.

Апхуэдэу, Тхыбэ и щыгумкIэ щхьэпрокI совет лъэхъэнэм къыщыщIэдзауэ зыплъыхьакIуэ куэдым я нэгу зыщрагъэужьу къекIуэкIа, «Кубаным и партизан лъагъуэхэмкIэ» зыфIаща турист гъуэгуанэжьри. КъинэмыщIауэ, мы бгыщхьэм тетщ геодезием хуэлажьэ щIэныгъэ IуэхущIапIи.

Iуащхьэр зэрымыин дыдэм, и къехыпIэхэр зэрымызадэм, зэрымыгугъусыгъум къыхэкIыу, и Iэхэлъахэр тыншщ альпинизмэм хыхьагъащIэхэм япэ лъэбакъуэхэр щачынымкIи. А псом къадэкIуэуи, мы щIыпIэр бгыхэм я зэхэлъыкIэр уи нэгу къыщIэзыгъэувэщ, уэзыгъэлъагъущ, я дахагъэр зыхозыгъащIэщ, зыгъэпсэхупIэу тIум я хэщIапIэщ.

КъинэмыщIауэ, «Тхыбэ» («Тхаб») цIэр кIэрыпщIащ Къуацэгъур шытхым ипщэкIэ гъэза и джабэ нэкIухэр зи къежьапIэ нэгъуэщI псы цIыкIуми. Ар, километри 10 зи кIыхьагъ мывалъэ къуэзэвым зыщихъунщIэу дэта иужь, Дэгубэ зи фIэщыгъэ псы нэхъ ину хы ФIыцIэм хэхуэжым холъэдэж.    

Къуацэгъур (Къуацэ хъурей - Коцехур)

Мы фIэщыгъэр зезыхьэ къуршылъэ тхыцIэ джафэр Кавказ Шытх Нэхъыщхьэм къыхэщхьэхукI Абын бгым пэгъунэгъущ, метр 921-рэ и лъагагъщ.   

ИщхьэкIэ зи гугъу тщIа лъахэхутэ Твёрдый Александр «Топонимический словарь Кавказа» и тхылъым зэрыщитхамкIэ, щIыпIэцIэр «къуацэ гъур», «къуацэ хъурей» мыхьэнэхэм хуэгъэкIуэгъуафIэ пэтми, апхуэдэ бгъэдыхьэкIэр купщIэншэу къэзылъытэри мащIэкъым.  

УарохьэлIэ фIэщыгъэр «кхъуэ», «цэ» («дзэ»), «гъур» псалъэхэмкIэ зэпкърызыхыну хэтхэми, нэгъуэщIу жытIэмэ, «кхъуэм и дзэпкъ быдэ» мыхьэнэм хуэзыгъакIуэхэми.

Ковешников Вячеслав «Очерки по топонимике Кубани» и тхылъым къызэрыщигъэлъэгъуамкIэ, щыIэщ щIыпIэцIэр «къэухъуреихьам ику» мыхьэнэм хуэзыхьыну пылъхэри, абхъазыбзэм хэт «ака-цахур» – «хьэцыбанэ» псалъэм тезыгъэхуэну хущIэкъухэри.

                                                                                  КЪУМАХУЭ Аслъэн.