Зеинур къалъыхъуэу

Урысейм Украинэм щригъэкIуэкI дзэ Iуэху хэхам куэд къетIэщIыж. Тхыдэм уриплъэжмэ, уигу къэбгъэкIыжыни зэбгъэпщэни мащIэкъым. Щхьэхуэ  зищIыным хущIэкъуурэ, языныкъуэхэм  деж  ар хьэзырт хэт и жыIэми щIэувэну. Ауэ ар щхьэхуитыныгъэт?!

1917 гъэм и бжьыхьэм къэунэхуащ «Украинэ цIыхубэ республикэр». Ауэ иджыпсту абы нэхъыбэу щыгъуазэр  тхыдэджхрэщ. КъэралыщIэм герби, ныпи, гимни иIэжт  -зигъэIейтэкъым.

 Автономием и хуитыныгъэхэр иIэу Урысейм хэтын я гугъащ,  арщхьэкIэ щIымахуэм большевикхэм Киев къащтащ. Апхуэдэу щыхъум 1918 гъэм и щIышылэм правительствэр Германием гурыIуащ плъыжьхэр ирахужьэжу Украинэр къэралу къилъытэну. Абы пэкIуэу иритынут ерыскъыхэкIхэр. ГъэщIэгъуэнщ: гъавэкIэ хамэ  унафэ укъыщIэкIыфыну?

Нэмыцэхэр къэкIуащ, республикэр занщIэу «джэлащ». Абы и пIэкIэ къыкъуэкIащ гетманыр зи Iэтащхьэу хамэ унафэ щIэмыт Украинэ къэралыр. Сыт къэрал, сыт гетман?

Гетман къулыкъур зыIэригъэхьащ урыс офицер Скоропадский Павел. ЗэрыжиIэжамкIэ, зэрымыщIэкIэ къэхъуауэ аращ: циркымкIэ блэкIыу демократие мэкъумэшыщIэ партым къыдыхэт и ныбжьэгъухэм съезд ирагъэкIуэкIыу ирихьэлIащ. ЩIашэри, гетману увыну къыхуагъэлъэгъуащ. Имыдэныр емыкIут.

Абы пэжу хэтыр а  циркыр Киев зэрыщыIэрщ. Гетман къулыкъури къыхуагъэлъэгъуат, арщхьэкIэ Скоропадскэр ипэIуэкIэ нэмыцэ офицерхэм пIалъэ кIыхькIэ ечэнджэщауэ къыщIэкIащ!. Абы къыгурагъэIуащ: уэ властыр къыбощтэ, адэкIэ дэ ди Iуэхужщ.  Украинэр къэралу къэтлъытэнущ. Уэ уи къалэныр дыкъызэрагъэгугъар Германием къратыным укIэлъыплъынырщ.

Нэмыцэхэр куэдкIэ къагъэгугъат. Брест-Литовск щызэращIылIа зэгурыIуэныгъэм ипкъ иткIэ гуэдз тонн мелуан, лы тонн мин 50, джэдыкIэ мелуан 400, фошыгъу, гъэш, нэгъуэщIхэри иратынут.

Скоропадскэм а зэманым илъэс 45-рэ и ныбжьт. Ар Полтавэ щIыналъэм щыпсэуа лъэпкъ зыкъызихым къыхэкIат: гетману щытат Мазепэ епцIыжакIуэр зэзыхъуэкIа Скоропадский Иван, Петр Езанэм хуэпэжу къулыкъу хуэзыщIам, и  щIэблэт.

 Езы Павел лъэпкъ Iуэхур къримыдзэурэ къекIуэкIат: Пруссием къыщалъхуат, Урысейм къигъэзэжри,  шуудзэ гвардием и полк зыкъизыхым (полковник Николай ЕтIуанэрт я унафэщIыр) къулыкъу щищIат. Абы щыщхэм езыхэм я щхьэгъусэхэм нэхърэ пащтыхьыр нэхъыбэрэ ялъагъурт. ИтIани 19117 гъэм дзэ корпусым и Iэтащхьэу щагъэувам езым и унафэм къыщIэхута офицерхэр украин зэфэзэщ ищIащ, урыс къулыкъущIэхэр зэрихъуэкIри.

Гетман хъуа иужь Скоропадскэм урысыбзэр япиубыду щIидзащ, украиныбзэкIэ фIэкIа зэмыпсэлъэну яхуигъэувурэ. Телъыджэращи, езым ищIэртэкъым и анэдэлъхубзэр!  Пэжу, щыгъын хэдыкIа щитIагъэртэкъым: хьэзырхэр  зытеда адыгэ фащэ  щыгът, къамэ щIэпхат. Абы  щыгъуэми,1918 гъэм итхат: «Ди деж урыс, украин щэнхабзэхэм хуиту зыщаужьмэ, дэ дызэщIэгъэгъэнущ. Япэрей щэнхабзэм дыкъыпыкIмэ, дыхаутэнущ».

Германием езым зыкъригъэлащ, Урысейм революцэхэр къыщыхъеиным щIэгъэкъуэн хуэхъури. АрщхьэкIэ тхыдэм и екIуэкIыкIэр  зэрихъуэкIыфынутэкъым.  1918 гъэм и кIэухым Япэ дунейпсо зауэр иухащ Германиемрэ абы къыкъуэта къэралхэмрэ хагъэщIауэ. Нэмыцэ  зауэлIхэр къыздикIам кIуэжащ, абдеж кIэ щигъуэтащ хамэ унафэ щIэмыт Украинэми.

Ауэ мази 5-м ахэр абы щытхъащ.

Гъавэ тонн мелуаныр, лы, джэдыкIэ куэд - тхъэгъуэтэкъэ ахэр?! Езы Германиер мэжалIэрт, Кайзер Вильгельм ЕтIуанэм мэкъумэшыщIэхэм къатрихырт ерыскъыпхъэхэр. АрщхьэкIэ ууейхэр пхъунщIэну шынагъуэт. Сыту игъуэу къыкъуэкIат славянхэр!

 А псом ищIыIужкIэ дэтхэнэ нэмыцэ зауэлIри хуитт и унэм килограмми 5 иригъэшэну. Германиемрэ Австро-Венгриемрэ я дзэр цIыху мин 450-рэ зэрыхъур къэплъытэмэ, ар мащIэтэкъым. Абы къыдэкIуэу  езыхэри гъэшхэн хуейтэкъэ?!

Украин мэкъумэшыщIэхэм зыкъаIэт щхьэкIэ, ахэр псынщIэу ираудыхыжырт. КъагъэIулэнуи хэтт: нэмыцэхэм гъавэ пут 25-рэ езыщэм зекIуэ уасэмкIэ аркъэ къызэрищэхун талон къратырт: зы пэгуныр соми 140-кIэ.

Ауэ ар яфIэмащIэт. МэкъумэшыщIэхэр залымыгъэкIэ ягъэлажьэу щIадзащ. Зымыдэхэр яубэрэжьырт, хэбгъэзыхьмэ, яукIырт. Апхуэдэ бзаджэнаджагъэ щызэхащIыхьри, езы Германием хамэ унафэ щIэмыту къилъыта къэралырт.

Украинэм щIышхуэ иIыгъ хуэдэт, ауэ ипэжыпIэкIэ гетманым и унафэм щIэтыр Киев и закъуэт. Львови, Кърымри, къуэкIыпIэ область зыбжанэри нэгъуэщI къэралхэм щыщт. Къуажэм щытепщэрт сыт хуэдэ власти  къизымыдзэ атаманхэр. Махно и дзэр нэмыцэ гарнизонхэм ятеуэ зэпытт. Германием гъавэр Iэрыхьэрт, Украинэр лъым щIигъэнат. НэгъуэщI Украини щыIащ: КъухьэпIэ-Украинэ цIыхубэ республикэр.  Ар Австро-Венгрием и щIыналъэм къыщыунэхуа иужькIэ Польшэм зыIэригъэхьащ.

Киев дэжыжа Скоропадский Павел Германием щыпсэуащ. Вильгельм ЕтIуанэри Гитлерри абы къыхуэIеякъым: унэ къратащ, пенсэфI хуагъэуващ. Илъэс 72-рэ къигъэщIауэ 1945 гъэм и мэлыжьыхьым американ кхъухьлъатэм и бомбэм иукIащ. Апхуэдэу иухащ «хамэ унафэ щIэмыт» Украинэр зэтезыухуам.

Мыри щIыдгъужынщ. Скоропадскэм зи гугъу тщIы полкым къыдыхэта Маннергейм Карл Финляндием и лъэпкъ лIыхъужь хъуащ. Ахэр зэщхьт:: тIури Николай ЕтIуанэм и блыгущIэтхэм яхэтат, зэуат, генералым нэсат, апхуэдэуи хущIэкъуат лъэпкъ къэрал зэтраухуэну. Ауэ, хьэлэмэтращи, тIуми я анэдэлъхубзэр ящIэртэкъым !

 Скоропадскэм иужькIэ Петлюрэ къэунэхуащ, ауэ  пIалъэ кIэщIкIэ: мыгувэу большевикхэр къэсащ.

Украинэр и закъуэу зэрымыпсэуфынур белджылы къэхъуащ СССР-р лъэлъэжу щхьэхуэу псэун щIидза иужь. Зэхуэдэныгъэрэ демократиемрэ я хабзэхэм тету, пщIэ къыхуащIу зрагъэужьыным и пIэкIэ 1914 гъэм властыр тезыдзу тетыгъуэр зыIэрызыгъэхьа неонацистхэм украинхэм лъыкIэ я къуэш урысхэр, нэгъуэщI лъэпкъхэм щыщ урысыбзэрыпсалъэ псори зэхэзехуэн ящIу, хуитыныгъэхэр паубыду щIадзащ. Ахэри, щIыналъэм куэду щыпсэу мэжэрхэри (венгхэри) я бзэкIэ псэлъэну, еджэну, щIэныгъэ зрагъэгъуэтыну хуиттэкъым- псори техьэн хуейт украиныбзэм. Бзэр имыIэжмэ, лъэпкъыр щыIэжкъым. Аращ геноцид жыхуаIэжри.

Дауи, апхуэдэ къэкIуэнур ядакъым зи адэжь щIыналъэхэм щыпсэуж икIи зи щэнхабзэ лъагэм пщIэ хуэзыщIыж  цIыхухэм . КъагурыIуащ зэгуэр гъусэ зыхуащIа Украинэм зэремызэгъыжынур икIи Донецк, Луганск цIыхубэ республикэхэр къызэрагъэпэщри, ахэр яхъумэну Iэщэ къащтащ. ЯщIэрт урысейхэм утыкум къызэрамынэнур. Ар дэ ди нэгу щIокI.

 … Украинэр куэдым я жьауэ щIэуващ е щIэувэну хэтащ: шведхэм, полякхэм, нэмыцэхэм, нэгъуэщIхэм. Иджы аргуэру зеин къигъуэтащ: мы зэманым Киев и щхьэр хуигъэщхъащ КъуэкIыпIэ зэкъуэтым.

Ауэ апхуэдэ гъуэгум  узыхуишэр езы къэралым и тхыдэм къигъэлъэгъуакIэщ: зэбгъэпщэныр  мащIэкъым.