ЩIэщхъу хьэлэмэт

Зыми и дежкIэ щэхукъым цIыхухэр псым пэгъунэгъуу тIысу зэрыщытар. Ауэ абы къищынэмыщIа, Алъхъо къуажэм (иджы Курп Ищхъэрэ) абдеж щытIысым, щIыналъэм нэгъуэщI и фIагъхэри къалъытат: къуэ зэхуакути, щIымахуэм жьыугъуэджэ хъурт, гъэмахуэм - дыгъэр щыжьэражьэм - нэхъ къелырт. НэгъуэщIу жыпIэмэ, дунейм «зыщигъэкъииным» жылэм ар ящхьэщыкIырт. Ауэ щIэх-щIэхыурэ мы щIыпIэм псыдзэ къыщехырт. Апхуэдэм деж къуажэр курпыпсым къригъэлырт, жылэдэсым я унэ-пщIантIэхэм къащIэлъадэ щыхъуми, джэдкъуртыр зытес абгъуэрынэр ихьым нэхъ хэщIыныгъэшхуэ яIэтэкъым.

Щад Мызэ и унэр зыхуэзэр къуажэкIэрат. Джабэ нэкIум Iэхуитлъэхуиту трищIыхьа унэм пырхъуэ кIыхь IуищIыхьыжати, сыткIи тыншыпIэт. Пэшхэр зырызу зэпычыжат (адыгэ хабзэмкIэ къуэ дапщэ яIэми елъытауэ, пэшхэм Iэмал имыIэу щIыхьэпIэ щхьэхуэ яIэу щытын хуейт). ПщIантIэм нэгъуэщI псэуалъэхэри, гуэн жыпIэми, шэщ хъуми, къещIэкIат.

Мызэ унагъуэшхуэт, и щхьэгъусэ Лабыхуэрэ абырэ къуиплIрэ  пхъуитIрэ зэдапIат. Ику иту псэууэ яхужыпIэнт абыхэм.

Гъэшыр унагъуэм ис цIыхубзхэм зыхуей хуагъазэрт. Гуэным щрагъэувэкIа пхъэ чейхэм сыт щыгъуи кхъуей хъурейхэр, нэхъ цIыкIуи нэхъ ини яхэту, шыпсым хэлъу щыбгъуэтынут.

Унагъуэм бжэн къаш зэрахуэрти, абыхэм я шэм хаха кхъуеймрэ жэмышэм къыхащIыкIымрэ зэи зэхуэдэтэкъым. Бжэнышэ кхъуейр, къапщтэмэ, нэхъ IэфIу, нэхъ къэуату къалъытэрт. Мызэ и щIалэхэми ар ягъэунэхуати, къамэпэкIэ пхъэ чейхэм хэуэурэ бжэнышэ кхъуейр къыхахырт, зэхацIыхукIырти. Анэм абыхэм гушыIэу яриIуэкIырт: «НэхъыфIыр фощIэри! ИкъукIэ фыбзаджэщ!» - жиIэу. Апхуэдэуи Лабыхуэ шатэр игъэвэжырти, тхъууэ игъэувырт - щIымахуэ псом зэрыпщафIэр арат. Щхьэх имыIэу унэгуащэм бынри, унагъуэри,  жьэгури зыхуей хуигъазэрт, и шхын пщтырыр сытым дежи Iэнэм тетт. Мэкъумэш щIэнымрэ Iэщ зехуэнымрэ куэд пыщIати, етIысэх яIэтэкъым.

А зэманым гъуэтыгъуейт унэлъащIэхэр, пэш кIуэцIхэр зэрагъэдахэхэр.  Мызи апхуэдиз Iэщ зэрихуэ пэтми, и унэ кIуэцIыр зэрыхуэкъулей щыIэтэкъым. Щыгъын дэлъхьапIэ жыхуэпIэр щыIэтэкъым, гъущI гъуэлъыпIэ щIэту зыхэлъын яIэмэ - унагъуэр хуэщIауэ жыпIэну арат. Щыгъын гъэтIылъыпIэу яIар блыным хаукIэ гъущI фIэдзапIэрт, абы и щIыIум тепхъуэн хуащIыжу. Мызи нысэ къыщыхуашэм апхуэдэ зы гъущI фIэдзапIэ, метр и кIыхьагъыу, нысащIэ лэгъунэм фIригъэдзат. Зы танэ уасэ щIитат абы.

Мызэ фIэщхъуныгъэшхуэ хэлъу динри иIыгът. Нэмэз фарзхэм нэмыщI, нэщI мазэ лъапIэр къыщыблагъэм, зы мазэкIэ пежьэрти, нэщIырт, абы Рэмэдан мазэр къыпыувэрт. Ар иуха нэужьи, аргуэру зы мазэ псокIэ нэщI дэкIуатэ жыхуаIэ махуитI-щыр абы мазэкIэ иIыгът. Илъэс къэси апхуэдэт - а мазищым Iэмал имыIэу нэщIынут зэкIэлъхьэужьу. Ар куэдым яхузэфIэкIкъым.

Мызэрэ Лабыхуэрэ унагъуэу ягъэтIысыжа я къуэ нэхъыжь Къад, куэди дэмыкIыу, дунейм ехыжат.

Абы къыкIэлъыкIуэ Чопей щхьэгъусэ пэж къыхуэхъуат Мэкъуашэхэ япхъу Кубра. Хъыджэбзыр зыхэхуа унагъуэшхуэр зэрызэрыIыгъыр, зэрызэгурыIуэр игъэлъапIэрт, нысэр къызэралъытэри и гуапэт. Иригушхуэрт нэхъыжьми нэхъыщIэми пщIэ щиIэ унагъуэ зэрыхэхуам.

Зы махуэ гуэрым щIэщхъу хьэлэмэт къыщыщIащ Кубра. Гуащэм нысэр гуэным игъэкIуат, хьэпшып гуэр къихьыну. ЩIымахуэ уает, гуэным щамыгъэтIылъа фIыгъуэ щыIэжтэкъым. Абы хьэжыгъэри щIэтт, лы гъэгъуахэр, бжьын блахэр фIэдзауэ фIэлът, кхъуей чейхэр егъэувэкIат. Кубра плъэри, пэшыкум ит пхъэбгъу телъхьапIэм щэ защIэу, зы плъыжьыгъэ имыIэу, Iэщ пшэр гуэр диижауэ телъу къилъэгъуащ. Асыхьэту ар къэскIащ: «Мыр сыт на! Мы сыкъыздашам кхъуэл яшхыу ара?!» - жиIэу тэлайкIэ щытащ къэуIэбжьауэ. Ар апхуэдизкIэ абы игу щIыхьати, щIагъэкIуар къищтэри къыщIэжыжащ. Абдеж къыщыщIэдзауэ бзылъхугъэм лыхэкI имышхыу хъуащ, апхуэдизкIэ и гур щыкIуэтати. ЩIакхъуэр кхъуейшыпс тIэкIум иригъэпщIмэ, бжьын дишх мыхъумэ, нэгъуэщI яхуишхыртэкъым. Унагъуэр гузавэрт лыр Iумпэм щIищIыр къагурымыIуэу. Зыкъом дэкIа нэужь, абы и щхьэгъусэм зыкъригъэумысыжащ лыхэкI щIимышхымкIэ. Гуэным лы пшэрышхуэ зэрыщилъэгъуар, ар кхъуэуэ къызэрыщыхъуар Чопей щыжриIэм, ар абы къыщыдыхьэшхащ, дауэ уигу къэкIа жиIэри. ЦIыхубзым гуригъэIуащ а илъэгъуар щIымахуэм яшхыну яукIыжа, илъэситI-щы хъуа тIыуэ  зэрыщытыр.

Зэманыр кIуэрт. Ауэрэ революцэ нэужьым коллективизацэ, индустриализацэ жаIэу щIадзащ, цIыхум я Iэщхэр къыIахыу, колхоз-совхозхэр зэхашэу. Ар къэмыс щIыкIэ, Чопей мызэ-мытIэу и адэм елъэIуат «КхъыIэ, мы Iэщыр дывгъащи, дызыхуэныкъуэ къэдывгъэщэху нэхъ мыхъуми», - жиIэу.

Мызэ и щхьэм хуигъэзагъэртэкъым зэманыр зыхуэкIуэр: «Дауэ цIыхум, жэщ-махуэ имыIэу, и пщIэнтIэпскIэ къилэжьар къызэреIыпхынур?!» ЦIыхухэр гугъу ехьырт адэкIэ здаунэтIынумрэ ящIэнумрэ къагурыIуэртэкъыми. А псор къызыхэкIар цIыхум я щIэныгъэншагъэрауэ къыщIэкIынт, ипэкIэ зэрымыплъэфырт, къэралым, дунейм къыщыхъу-къыщыщIэм зэрыщымыгъуазэрт. А зэманым псэуахэм гугъуехьу ялъэгъуамрэ, псэукIэщIэм хэзэгъэн папщIэ зыпхыкIын хуей хъуамрэ, абы цIыху гъащIэу здихьамрэ къэIуэтэгъуейщ.

Мызэ и унагъуэри хыхьащ колхозым, и бынхэри жыджэру яхэтащ псэукIэщIэр зыухуахэм. ЦIыхухэм гъащIэм гугъэфIхэр хуащIу ежьэжат, ауэ Хэку зауэшхуэ къазэрыпэщылъыр иджыри ящIэртэкъым…

 

 

БАГЪЭТЫР Луизэ.
Поделиться: