Хэку зауэшхуэм и тхыдэ напэкIуэцIхэм ящыщщ 1941 гъэм бадзэуэгъуэм и 17 - 20-хэм Феодосие къалэм и Iэхэлъахэм щекIуэкIа зауэ гуащIэр. Нэмыцэ зэрыпхъуакIуэхэм ящIыгъуу румын шуудзэр а щIыпIэм къебгъэрыкIуэрт, иубыдыну. Абы лIыгъэ хэлъу япэщIэтахэм яхэтащ Шэрэдж Ищхъэрэ къуажэм щыщ Мамхэгъ Хьэзрэталий Мамсыр и къуэр. Абы теухуа хъыбар итащ «ТекIуэныгъэр къэзыхьауэ тщыгъупщэ мыхъунухэр» фIэщыгъэр иIэу 2022 гъэм Уралов Александр къыдигъэкIа тхылъми.
1935 гъэм къуажэ школыр къэзыуха щIалэр Псыхуабэ ягъэкIуащ егъэджакIуэ IэщIагъэм щыхурагъэджэну. Еджэныгъэм фIыуэ зэрыхэзагъэм къищынэмыщIауэ, ар дихьэхырт шы спортми, зэхьэзэхуэу зыхэтым бжьыпэр щиубыду. ЕджапIэр къиухри, ар щылэжьэну ягъэкIуэжащ къызыдэкIа жылэм. АрщхьэкIэ, куэдрэ лэжьэну хунэмысу, дзэм ираджащ. Къулыкъур къыщрихьэлIэну зыхуей щIыпIэмкIэ къыщеупщIым, шуудзэм хэтмэ нэхъ къызэрищтэр яжриIащ икIи къагъэщIэхъуакъым. Апхуэдэу ар яхэхуащ Могилёв къалэм пэмыжыжьэу щыIэ шууей полкым. Мамхэгъым дзэ хуэIухуэщIэхэм къадэхуэ зэман мащIэр тригъэкIуадэрт пщэрылъ къыщащI лэжьыгъэхэмрэ фIыуэ илъагъу спортымрэ икIи и щытхъу фIэкIа зэхахыртэкъым.
Сыт хуэдэ Iуэхуми хуэIэзэ сэлэтыр яхэхуащ командир нэхъыщIэхэр щагъэхьэзыр еджапIэм щIэсыну зыхуагъэфэщахэм я гупым. Ар ехъулIэныгъэкIэ къиуха нэужь 6-нэ шуудзэ корпусым и I25-нэ дивизэм сержант нэхъыжьу ягъэкIуащ. Абы здэщыIэм, 1939 гъэм ар яхохуэ къэхъея фин зауэм Iухьэнухэм. Зэхэуэхэм ящыщ зым ар уIэгъэ щыхъури, Ленинград къыщеIэзащ. А зауэр иухыулъахэм къихьэжа нэужь Мамхэгъ Хьэзрэталий къыхуагъэфэщащ цIыхубэ зыхъумэжыныгъэм и лъабжьэу къалъытэ ОСОАВИАХИМ IэнатIэм и унафэщI къулыкъур. Абы хэкум и хъумакIуэхэр куууэ щыхурагъаджэрт дзэм пыщIа Iуэхугъуэ псоми. Дзэ къулыкъум пэрыхьэну щIалэгъуалэм гъэсэныгъэ тэмэмрэ щIэныгъэрэ ябгъэдэлъхьэным жэуаплыныгъэ хэлъу бгъэдэт Хьэзрэталий Къэбэрдей-Балъкъэр АССР-м и Совет Нэхъыщхьэм и ЩIыхь тхылъыр къыхуагъэфэщащ.
1941 гъэм къуажэм къэзыгъэзэжа Мамхэгъыр колхозым и парт зэгухьэныгъэм и унафэщIу хахащ. Зыри зыпэмыплъа Хэку зауэшхуэр къызэрыхъейуэ коммунист щIалэр япэщIыкIэ ягъэкIуащ зэрызахъумэжыну быдапIэхэм я ухуэныгъэмкIэ комиссару, арщхьэкIэ куэд дэмыкIыу аргуэру дзэм ираджащ.
Абы и зауэ гъуэгуанэр щIэрыщIэу щиублэжащ Бжейкъалэ, ипэкIэ здагъэкIуауэ щыта командир нэхъыщIэхэм я школым. Ар къызэриухыу Феодосие дэт шууейкорпусым яунэтIащ. А гъэм и бадзэуэгъуэр МамхэгъымкIэ гуимыхужт: зауэлI зэщIэузэдауэ пщIырыпщI зытес танк 20, румын шуудзэ эскадронитI ящIыгъуу, ди быдапIэхэм яхуэкIуэрт. Абдежым абы и эскадрон къызэщIиIэтам адрейхэри къахыхьэжри, бийр зэхакъутащ, румын шууейуэ 18 гъэр ящIащ. А зэхэуэм Хьэзрэталий къыщилэжьащ корпусым и командованием и фIыщIэр.
Нэмыцэ зэрыпхъуакIуэхэм Керчь къалэр яубыда нэужь зауэм Iут адрей ди дзэхэм ялъэмыIэсу къаухъуреихьынкIэ шынагъуэ щыIэт. Абы къыхэкIыу командованием и унафэкIэ Феодосие бийм зэкIэ къыхуагъэнэн хуей хъуащ. Махуэ зыбжанэкIэ ахэр пэщIэтащ шуудзэм къытезэрыхьу зэхакъутэну зи мурад зэрыпхъуакIуэхэм, арщхьэкIэ къарукIэ зэрызэхуэмыдэм къыхэкIыу нэхъ куууэ кIуэцIрымыкIыу хъуакъым. Мамхэгъым и зауэлI 30-м щыщу псэууэ къэнар 4-т, езыри яхэту. Абы къыкIэлъыкIуэу ар лагъым щIэлъхьэн-къыщIэхын
IэщIагъэм щыхурагъэджащ Геленджик къалэм щыIэ 47-нэ топгъауэ полкым и штабым. Кавказ Ищхъэрэ фронтым и пашэхэм я унафэкIэ ар зыхэт гупым бийм щIыпIэ-щIыпIэхэм щыщIилъхьэ лагъымхэр къагъуэтын, езы дыдэхэми ахэр бийр къыщызэтеувыIэ щIыпIэхэм щыщIалъхьэн хуейт, псэзэпылъхьэпIэм иту.
Къэбэрдей-Балъкъэрым щыщ зауэлI хахуэр яхэтащ хы ФIыцIэм и Iуфэм, Орлов - Курск щIыпIэм щекIуэкIа зауэ гуащIэхэм, Украинэр, Белоруссиер, Польшэр хуит къэзыщIыжу Берлин нэсахэм.
Мамхэгъ Хьэзрэталий епсэлъа журналистхэм ящыщ Ким Надеждэ къызэриIуэтэжамкIэ, абы и гум ихужыртэкъым Хэку зауэшхуэр щиух иужьрей махуэхэр. ЗэрыпхъуакIуэхэм я гъуэмбыр къаухъуреихьа пэтми, ахэр абы къикIыну ныкъуакъуэрт, щIыпIэ-щIыпIэхэм къыщызэпхыукIыу. Апхуэдэ щIыпIэхэм ящыщ зым нэмыцэ сэлэт тIощIырыпщI щаIэщIэкIащ, дауэ ящIми. Абыхэм я лъэужьыр зыху совет сэлэтхэм нэмыцэхэр а щIыпIэм пэмыжыжьэ мэз цIырхъым гъэру щаубыдащ. Мамхэгъымрэ абы и гъуситIымрэ къаубыдащ къамыл кIырым зыщызыгъэпщкIуауэ хэсхэри. Абы абдежым щызэрихьа лIыгъэм папщIэ «ЛIыхъужьыгъэм и медалыр» къратащ.
Ди къэралым и хуитыныгъэм щIэбэну Берлин нэс кIуа Мамхэгъ Хьэзрэталий къыхуагъэфэщащ «Кавказыр хуит къызэращIыжам» папщIэ, «Варшавэ хуит къызэращIыжам» папщIэ, «Берлин къызэращтам» папщIэ, «Германием зэрытекIуам» папщIэ медалхэри.
Гъуэгуанэ хьэлъэ къызэпызыча Мамхэгъыр зауэ нэужьым игъэзэжащ унафэщIу щылэжьа районым и ОСОАВИАХИМ IуэхущIапIэм. 1957 гъэм щыщIэдзауэ ар Нарткъалэ дэт автотранспорт предприятием щылэжьащ, профсоюзхэм я комитетым, цIыхубэ кIэлъыплъакIуэхэм я гупым я унафэщIу, къалэ Советым и депутату щытащ.
