Iуэтэж
ЛIэщIыгъуэ IэджэкIэ узэIэбэкIыжмэ, зы фызыжь цIыкIурэ зы лIыжь цIыкIурэ зэщхьэгъусэу псэугъащ. ЛIыжь цIыкIум и цIэр Дадэхъант, фызыжь цIыкIум - Нанэхъант. АпхуэдизкIэ ахэр факъырэти, я лъапсэр псыдзэм ихьа хуэдэт.
Дадэхъан егъэлеяуэ щхьэхынэт - арат къулейсызыгъэ псори къызыхэкIыр. Ар апхуэдизкIэ щхьэхынэти, дуней псом цIыхуу тету хъуар щхьэхынагъэкIэ зэпеуамэ, бжьыпэр яфIиубыдынт. «Я дэ ди Тхьэу Тхьэшхуэ, мыр сыту дуней фейцей! - зэпымыууэ тхьэусыхэрт Дадэхъан. - ПщэдджыжькIэрэ сыкъотэджри зызохуапэ, пщыхьэщхьэкIэрэ зызотIэщIыжри согъуэлъыж! Ар зы махуэтэм, ар махуитIтэмэ, сыдэкIуэтэнти! Апхуэдиз бэлыхь стелъу си гъащIэ псор дауэ зэресхьэкIынур!».
И щхьэхынащхьи, Дадэхъан къалэнитI, - шхэнымрэ жеинымрэ, - дэгъуэу зэдрихьэкIырт. Ауэ, гъэщIэгъуэныратэкъэ, мыбы щыгъуэми Дадэхъан тхьэусыхэрт: «Сызэрышхэу жей щхьэкIэ солIэ, жей сызэрырикъуу сомэжалIэ!»
Дадэхъан гууэщIу махуэ псом щылът. Жэщ хъуакъэ - пырхъыжу жейрт.
Дадэхъан нэхъ зытригъэлIыкIрэ хуэсакъыу ихъумэу зы къэпталыжь закъуэ иIэт. ИгъащIэм нэхъ щыгъыныфIыIуэу щитIэгъари арат. Ар абы зэрыщыгърэ илъэс Iэджэ щIат. Ауэрэ къэпталыжьыр гъуанэпщIанэу лэжьащ.
Зы пщэдджыжь гуэрым Дадэхъан и щхьэгъусэм елъэIуащ:
- Нанэхъан! КхъыIэ, тIо, си къэпталыжь закъуэр тIэкIу схуэдыж. АпхуэдизкIэ фейцей хъуащи, зрипэсу хьэм пщичыжынкъым.
- СыткIэ пхуэздыжын, си Дадэхъану дыщэзэрылэ?! Мастэ сиIэ мыгъуэкъым, - тхьэусыхащ Нанэхъан. ИтIанэ, тIэкIурэ хэгупсысыхьри, къыпищащ: - Сэ дэздзыхауэ зы ху пут закъуэ сиIэщ. Хъарзынэу нобэ бэзэр махуэщ. Ху путыр бэзэрым хьы, щэи, утемыукIытыхьыну зы къэптал цIыкIурэ мастэ дестэрэ къэщэхуи къэкIуэж. Уи къэпталыжьри пхуэздыжынщи, тIури зэблэхъуурэ зепхьэнщ.
Ар щызэхихым, гуфIащэщ, къыщылъэтри, щэ зигъэджэрэзащ. Ауэ ху путыр и дамащхьэм телъу бэзэрым ихьын зэрыхуейр къыщыгурыIуэм, боф жиIэу укIуриижащ.
- Нанэхъан! - еджащ ар и щхьэгъусэм. - Сэ Iеищэ мыгъуэу сощхьэх, кхъыIэ, бэзэрым уэ схуэкIуэ.
- Уэ укъэсыжыху уи пIэкIэ сэ сыщхьэхынщ, Дадэхъану си дыщэзэрылэ! Уэ пхуэхъунур, уигу ирихьыну къэпталыр сэ дэнэ щысщIэн, на-а гущэ?
ИтIанэ Дадэхъан хьилагъэ хуокIуэ.
- ТхьэмыщкIэм бдзы кIэщIри кIыхьри хуохъу. ПщампIэ тетрэ IэгъуапитI пыт закъуэмэ, сыт хуэдэми содэ. КхъыIэ, уэ кIуэ, Нанэхъан! - аргуэру Дадэхъан и щхьэгъусэм елъэIуащ.
- Уафэ къащхъуэ, щIылъэ щхъуантIэ, лъэмбытI сымычын! - кIэщIу пигъэщхъащ Нанэхъан.
Дадэхъан сыт ищIэжынт? Ху путыр и дамащхьэм трилъхьэри ежьащ.
Дунейр бадзэуэгъуэти, махуэр хуабэвэхт. Дадэхъан тIысрэ зигъэпсэхумэ, ежьэжурэ лъабэдий ищIурэ здэкIуэм, ху путыр къытехьэлъэ хъуащ. «Мыр сыту хьэлъэ хъуа?! Фызыжьым зы пут закъуэ жиIа щхьэкIэ, путищ мыхъуу си фIэщ хъуркъым», - тхьэусыхащ Дадэхъан, зыкъомрэ кIуа нэужь.
Ауэрэ здэкIуэм, Дадэхъан Япэ гъуэгурыкIуэр къылъэщIыхьащ. Абы и дамащхьэм бацэ пут ныкъуэ телът.
- Бэзэр кIуам, тхьэмадэ, бацэ пут ныкъуэ схьати, зы къэптал дэгъуэрэ мастэ деститIкIэ схъуэжащ, - Япэ гъуэгурыкIуэр цым и кIуапIэмкIэ къеуэу хуежьащ, Дадэхъан и Iуэхур зыIутыр зригъэщIа нэужь.
- Иджыри ху путкIэ схъуэжыну бацэ пут ныкъуэ сохь.
Дадэхъан, жыIэзыфIэщти, гуфIащ. «Мыбы иIыгъ бацэр IэджэкIэ нэхъ мащIэщ, IэджэкIи нэхъ псынщIэщ, сызыхуейуэ хъуари къысхущIэкIынущ, - егупсысащ ар. - Къызихъуэжтэмэ, сехъулIатэкъэ!»
ТIури зэгурыIуэри зэхъуэжащ. «Алыхьым насып зритам къытепхыфын!» - Дадэхъан, и Iупэмрэ и пащIэмрэ зэтемыхьэу гуфIащ.
Япэ гъуэгурыкIуэм игъэзэжащ, бэзэрым сыт щхьэкIэ кIуэжынт?! И Iуэху хъарзынэу зэфIэкIат.
Дадэхъани и гъуэгу теувэжащ. ТIысрэ зигъэпсэхумэ, ежьэжрэ лъабэдий ищIурэ здэкIуэм, бацэ пут ныкъуэ гуэрыр къытехьэлъэ хъуащ. «Ярэби, мы бэлэбанэм сыкъимыгъэпцIауэ пIэрэ? Бацэ пут ныкъуэ жиIа щхьэкIэ, путитI мыхъуу си фIэщ хъуркъым!» - тхьэусыхащ Дадэхъан.
Абы хэту ЕтIуанэ гъуэгурыкIуэр къылъэщIыхьащ. Абы и дамащхьэм бжьэхуц пут ныкъуэм и ныкъуэж телът.
Дадэхъан и Iуэхур зыIутыр ЕтIуанэ гъуэгурыкIуэм хуиIуэтащ.
- Бэзэр кIуам, тхьэмадэ, бжьэхуц пут ныкъуэм и ныкъуэж схьати, къэптал дэгъуитIрэ мастэ дестищкIэ схъуэжащ, - ЕтIуанэ гъуэгурыкIуэ гуэрыр цым и кIуапIэмкIэ къеуэу хуежьащ, Дадэхъан и Iуэхур зыIутыр зригъэщIа нэужь. - Иджыри бацэ пут ныкъуэкIэ схъуэжыну бжьэхуц пут ныкъуэм и ныкъуэж сохь!
Дадэхъанрэ ЕтIуанэ гъуэгурыкIуэмрэ зэхъуэжащ. «Алыхьым насып зритам къытепхыфын!» - Дадэхъан, и Iупэмрэ и пащIэмрэ зэтемыхьэжу гуфIащ.
ЕтIуанэ гъуэгурыкIуэ гуэрым игъэзэжащ. Ар бэзэрым сыт щхьэкIэ кIуэжынт?! И Iуэхур зэфIэкIат.
Дадэхъан и гъуэгу теувэжащ. ТIысрэ зигъэпсэхумэ, ежьэжурэ лъабэдий ищIурэ здэкIуэм, бжьэхуц пут ныкъуэм и ныкъуэж гуэрыр къытехьэлъэу хуежьащ. «Ярэби, мы бэлэбанэм сыкъимыгъэпцIауэ пIэрэ? Бжьэхуц пут ныкъуэм и ныкъуэж жиIа щхьэкIэ, пут псо мыхъуу си фIэщ хъуркъым!» - тхьэусыхащ Дадэхъан.
Абы хэту Ещанэ гъуэгурыкIуэр къылъэщIыхьащ. Абы зы бэлагъ иIыгът.
Дадэхъан и Iуэхур зыIутыр Ещанэ гъуэгурыкIуэми хуиIуэтащ.
- Бэзэр кIуам, тхьэмадэ, зы бэлагъ схьати, къэптал дэгъуищрэ мастэ дестиплIкIэ схъуэжащ, - Ещанэ гъуэгурыкIуэ гуэрыр цым и кIуапIэмкIэ къеуэу хуежьащ, Дадэхъан и Iуэхур зыIутыр зригъэщIа нэужь. - Иджыри бжьэхуц пут ныкъуэм и ныкъуэжкIэ схъуэжыну мы бэлагъыр сохь!
Дадэхъанрэ Ещанэ гъуэгурыкIуэмрэ зэгурыIуэри зэхъуэжащ. «Алыхьым насып зритам къытепхыфын!» - Дадэхъан, и Iупэмрэ и пащIэмрэ зэтемыхьэжу гуфIащ.
Ещанэ гъуэгурыкIуэ гуэрым игъэзэжащ. Ар бэзэрым сыт щхьэкIэ кIуэжынт? И Iуэху зэфIэкIат.
Дадэхъани и гъуэгу теувэжащ. ТIысрэ зигъэпсэхумэ, ежьэжурэ лъабэдий ищIурэ бэзэрым нэсащ.
Бэзэрым мастэ хъушэжьу телът, ауэ егъэлеяуэ лъапсейт. Дадэхъан хэт емыупщIами, хэт емылъэIуами, хэт жримыIами, зы мастэ цIыкIу закъуэ фIэкIа и бэлагъым къратын ядакъым.
Дадэхъан сыт ищIэжынт? И бэлагъыр зы мастэ цIыкIу закъуэкIэ ихъуэжри, бэзэрым къытригъэзыкIыжащ. Абы хэту къэптал къызэримыщэхуар игу къэкIыжри къэгузэвэжащ. Ауэ сыт и Iэмалыжт? ЗэрыхъунIамэ хъуат.
Дадэхъан нэсыжа нэужь, Iуэхур къызэрекIуэкIа псори зэтещыпыкIауэ Нанэхъан хуиIуэтэжащ.
Нанэхъан егъэлеяуэ гу щабэ-псэ щабэт.
- Ягъэ кIынкъым, Дадэхъану си дыщэзэрылэ! - къедэхэщIащ ар и щхьэгъусэм. - Щхьэр псэумэ, пыIэ щыщIэркъым, жаIэ. КъэпталыщIи къэпщэхунщ. АпщIондэху уи къэпталыжьыр пхуэздыжынщи, щыгъагъ!
Дадэхъан и къэпталыжьыр Нанэхъан къуэлэн-пщIэлэну хузэхидыжыхьри щригъэтIэгъэжащ. Дадэхъан дунейм ехыжыхукIэ ар нэгъуэщI къэпталкIи хузэхъуэкIыжакъым.
