Бахъсэн деж къыщыхъуахэр

Фон Штрадман Густав Кавказ зауэм хэта урыс дзэпщщ. Абы и нэкIэ илъэгъуащ илъэс щитIым щIигъу ипэкIэ Бахъсэн псыхъуэм щыпсэуа ди лъэпкъэгъухэм къащыщIар. Лей зезыхьа лъэныкъуэм зэрыхэтам щхьэкIэ къэмынэу,  щIалэм уи нэгум къыщIигъэувэ сурэтыр уи фIэщ мэхъу. ЩIыналъэр нобэрей теплъэм хуэзыша гъэунэхугъуэ  мытыншхэм уриплъэжынми  щхьэпагъ хэлъщ.

«Бахъсэн дыщыкIуэм  псыежэх цIыкIу зыбжанэм дызэпрыкIын хуей хъуащ,  метр 20-30  фIэкIа я мыбгъуагъыу. Ди дзэзешэм лъэсыдзэр псым зэпришу аратэкъым, Iэщым хуэдэу хихуэрт. Уаем зыкъыдигъэщIащ: нэрыбгэ I500-м я лъакъуэхэр пыщтыкIат. Офицер куэд яхэтт, ауэ абыхэми я нэхъыбэр шутэкъым, лъэст. Ардыдэр къащыщIащ Ладыженский полковникми, подполковник Кеки, нэгъуэщI офицерибгъуми, сэлэтрэ унтер-офицеру нэрыбгэ  900-ми. Пщыхьэщхьэм Бахъсэн дынэсащ. ИгъащIэм апхуэдэ псы уэр слъэгъуакъым. Бийм иджыри дыхуэзакъым. Дыкъызэралъагъуу, загъэпщкIуахэщ. Си полкым щыщ сэлэтищ къыкIэрыхуати, ди насыпыншагъэкIэ биидзэм IэщIэкIуэдащ. 

Шуудзэр ику иту,  «каре» щIыкIэу гупищу дыкъеувэкIри,  Бахъсэн пэмыжыжьэу нэху щыдгъэщащ. Уэсыр лъэкIэным фIэкIырт. ЕтIуанэ махуэм датеуэну зэрыгупу дежьащ. ЩIыIэм исахэр къэзакъышхэм тесу яшэрт. Бахъсэныпс дызэпрыкIри,  адыгэ къуажэ зыбжанэм  задэдгуэшащ. Къуажэдэсхэр дэкIа щхьэкIэ,  мэкъумылэшхуэрэ мэлу мин 20-м  нэсрэ абыхэм къыщыдгъуэтати, ахэр зэрахурикъукIэ  дзэм тедгуэшащ. Километр тIощI хуэдизкIэ  дыкIуауэ,  бгы лъапэ гуэрым деж щылъ къуажэшхуэм дыкъыщыувыIащ 30-нэ махуэм. Мырат зыщагъэпщкIуар бгырыс мин зи гъусэ,  икIуэта пщыхэу Шамгъарымрэ Мысостымрэ.  Ди нэхъыщхьэм  зыкъыIэщIалъхьэн я мураду, лIыкIуэхэр къагъэкIуащ абыхэм. Япэдубыда псоми Iэ  щIадзыну арэзы хъуахэщ. ЗэгурыIуэхэри,  дзэм и пащхьэ къиут пщыхэм тхьэрыIуэр къапсэлъащ, я фейдэ  закъуи зыхэмылъ  зэгурыIуэныгъэми яфIэмыфIурэ Iэ щIадзащ. Абы ипкъ иткIэ иджы Урысеймрэ Къэбэрдеймрэ я гъунапкъэу Балъкърэ  Тэрчрэ къоув. Савельев подполковникыр зы ротэрэ  къэзакъ шуудзэ  зыбжанэрэ щIыгъуу Джылахъстэнейм кIуащ  ахэри урысым и лъабжьэ щIагъэувэну».