ЩIэныгъэм и япэ бзылъхугъэ

Ди лъэхъэнэм и 4-5-нэ лIэщIыгъуэхэм я зэпылъыпIэм, Урым пащтыхьыгъуэр щызэпкърыхужым ирихьэлIэу, псэуащ Гипатие цIыхубз телъыджэр (370 - 415 гъэхэм). Ар математикэмкIэ, астрономиемкIэ, философиемкIэ щIэныгъэрылажьэу щытащ, математикэм и профессор Александрийскэ Теон  ипхъут.

 Гипатие и теплъэкIи, и дуней тетыкIэкIи, и хьэлкIи цIыхубз дахэу, гуакIуэу щытащ. Уеблэмэ тхьэIухудт.

Гипатие и адэр Александрие библиотекэм щылажьэрт, щыпсэурти, и пхъур  тхылъ бжыгъэншэхэм къаухъуреихьу  къэтэджащ.  Теон и пхъум сыт хуэдэ щIэныгъэ и лъэныкъуэкIи зэрызригъэужьыным хэту, езым ищIэр хъыджэбзым бгъэдилъхьащ. Япэ дищу къыхэдгъэщынщи, Гипатие александрие щIэныгъэрылажьэхэм я иужь дыдэу къыщIэкIащ… Абыи тхыдэ щхьэхуэ иIэщ.

Дунейм, хьэршым я зэхэлъыкIэр къитIэщIыну пщэрылъ зыщищIыжат пщащэм. И зэманри, къарури, гъащIэри щIэныгъэм щхьэузыхь хуищIыну мурад ищIри, Гипатие зэи дэкIуакъым, быни иIакъым, еджэныгъэм зи гур хуэкъабзэ гъэсэн и куэдти, абыхэм ядэлажьэу псэуащ.

Гипатие илъэс 20 хъууэ арат мусейоным егъэджакIуэу къыщащтам! ЩIэныгъэшхуэ зыбгъэдэлъ пщащэ Iущыр мыгувэу дуней псом цIэрыIуэ щыхъуащ,  неоплатонизмэм и философиемрэ математикэмкIэ иригъэкIуэкIа къэхутэныгъэхэмкIэ. Гипатие и цIэр Европэмрэ Азиемрэ щызэхахати, цIыхубз телъыджэм деж я щIэныгъэм щыхагъэхъуэну хъуапсэу щIалэгъуалэ бжыгъэншэхэр къакIуэрт.

Ауэрэ, чыристэн диныр Мысырым нэсащ. ЗэрытщIэщи, диныр цIыхухэм IэщэкIэ кърагъащтэу арат а зэманым. Езы Гипатие зэрыщIэныгъэрылажьэм къыхэкIыу, фIэщхъуныгъэр къищтэфакъым, зытекIуэдэжари аращ. Гипатие итха тхылъхэри яхэту, Александрие библиотекэм щIэлъа тхыгъэ бжыгъэншэхэм мафIэ щIадзэри, чыристэн диным и лэжьакIуэхэм ягъэсауэ щытащ. Языныкъуэ щIэныгъэлIхэм, тхыдэтххэм зэрыхуагъэфащэмкIэ, Гипатие и гъэсэн гуэрым итхьэлэжауэ аращ, диным и лэжьакIуэхэм псэууэ яIэрыхьэмэ лIэкIей къыхуагупсысынути. Ауэ, закъуэтIакъуэми жаIэ, цIыхубзыр диным итхьэкъуа, Кирилл Александрийскэм игъэIуща гупым яIэрыхьэу, гущIэгъуншэу яукIауэ. Гипатие и хъыбархэр нобэм къэсынутэкъым абы теухуахэр и гъэсэнхэм, тхыдэтххэм ямытхыжатэмэ. 

Гипатие цIыху гуапэу, щабэу, Iущу щытауэ жаIэжырт абы иригъэджахэм. Уеблэмэ, Александрийскэ библиотекэм мафIэ щIадзауэ щисым, щIэныгъэлIхэр зэбгрыжырт, загъэпщкIурт. Ауэ Гипатие и щхьэ къыфIэмыIуэхуу, тхылъхэр мафIэм къыхихыну библиотекэм щIэлъэдат.

Гипатие хьэршым и зэхэлъыкIэр джыным телажьэу щытащ, икIи, зэрыхуагъэфащэмкIэ, ЩIым и орбитэр хъурей мыхъуу, хъурей хэшауэ зэрыщытыр япэу къэзыхутар аращ, ауэ а къэхутэныгъэр хэIущIыIу ищIыну хунэсакъым. Гипатие щаукIам илъэс 45-рэ хъууэ арат.