ЗэкъуэшитIым хуэдэу зэбгъэдэтт

Кавказым и къухьэпIэ лъэныкъуэмкIэ тхыдэм и щIэину ди нобэми щыIэ адыгэ лъагъуэжьхэм ирикIуэн зи щIасэхэр Мейкъуапэ ищхьэкIэ щыIэ бгыщхьэ къуажэ Гъуазэрыплъ ды­къыIукIащ.

Гупыр Щхьэгуащэ псыхъуэ ды­къыдэкIри, къухьэпIэ лъэныкъуэмкIэ зыкъыщызэкъуэзых Хьэкхъуафэпс и тIуащIэ бгъунжым дыдыхьащ. Ауэрэ дыздэкIуэм, псы къуэпсхэр зыдэт къуэбэкъухэм я щхьэкIэхэр сэтей щыхъуж «къущхьэ зэIухуэпхъым» дынэсащ.  

Гъуэгум дызыхуиша хуей зэлъыIухам и курыкупсэм псы хъурей дахэ итщ. ЗэрыжаIэу, абдежым зыщыбгъэпсэхуныр псэгъэтыншыгъуэу хъуапсэгъуэщ. «Уэздыгъей закъуэм и гуэлым» (хыжьейм апхуэдэуи йоджэ) укъыпекIуэкIмэ, мэз Iуфэ гъуэгум адэкIэ уешэ, умыщIэххэуи узыIэпешэ: узрикIуэ лъагъуэм утеплъэкъукIмэ, къуэладжэ уэххэми уахуешэ.

Мэчанэм дызэрихьар

Арат дэри къытщыщIари, къедгъэзэкIыжмэ нэхъыфIу къэтлъытащ. Дызыхуехам дэгъэзеигъуэ защIэу дыкъыдэпщыжри, зекIуапIэ гъэпщкIуам дрихьэлIэжащ. Иджы ар сэмэгумкIэт здэщыIэр.

Лъагъуэм зы къуэ цIыкIуи дыдишауэ, дэри дезэшауэ, егъэзыхыпIэ гуэр дыщхьэщишащ. Жыгышхуэхэм хуэегъэзыхыгъуэу дапхрыплъмэ, аддэ жыжьэу кIей кIуэцIым жыг зэрымыт, удз кIырым зэщIищтэжа щIы нэщIышхуэ идолъагъуэ, и нэзым къуршыпс уэр цIыкIу щежэхыу.

Гу лъыдотэ, абы и Iуфэхэми, хуейм къыщхьэщыт уэздыгъей инышхуитIым я лъабжьэхэми цIыхухэр зэрыщыпэкIум.

Дащыбгъэдыхьэм, фIэхъус гуапэ зэтхащ, дызэрыцIыхуащ. КъызэрыщIэкIымкIэ, ахэр мейкъуапэдэст, бгылъэ щIыпIэхэм къыщызыкIухьын фIыуэ зылъагъухэм я зэгухьэныгъэм хэтхэм ящыщт. Абыхэм къыджаIащ мыпхуэдэ нэгузегъэужьыкIэмрэ мы щIыпIэхэм зыщаплъыхьынымрэ пащI зэрамыIэр. КъыдаIуэкIащ удзылъэ фэхум нэху къыщекIыу, къыкIэлъыкIуэ махуэм Лагъуэнакъэ дэкI лъагъуэм техьэн зэрамурадыр. Дэ, хы ФIыцIэ Iуфэм нэхъ тыншу икIи нэхъ псынщIэу дыхуишэн папщIэ,  гъуазэ тхуэхъуну къэтлъытэ зекIуапIэжьыр нэгъуэщI лъэныкъуэмкIэт здэщыIэр.

Ауэрэ дызэдэуэршэру дыздэщытым, дызыхуэза гупым я нэхъыжь Василий къыджиIащ дыкъыздэса щIыпIэм зыщыдгъэпсэхуу, нэху ща иужь дежьэжмэ зэрынэхъыфIыр. Дэри щIалэ къэтцIыхуагъащIэм фIыщIэ хуэтщIащ, къызэрытхуэсакъыр ди гуапэ зэрыхъур къедгъащIэу. Арыххэуи, гупым хэтхэр дызэгурыIуащ абдежым дыщетIысэхыну.

Ди гъунэгъухэм зэран дахуэмыхъун папщIэ, тIэкIу дакъыпыIукIуэтри, чэтэн пщыIэхэр дгъэуващ. ЛэгъупыIэмпIэ зэфIэддзамкIэ пщэфIэнри зэфIэдгъэкIауэ, дыгъэри къухьэжарэ мафIэми дыбгъэдэсу, и гъусэхэр къызэхинэри, Василий ди деж къекIуэкIащ.

Уэршэрэгъу тхуэхъуами дыщыгуфIыкIрэ, мафIэ бзийхэр ди нэгу къридзэу дызэбгъэдэсащ Мейкъуапэрэ Налшыкрэ къикIа «щIыпIаплъэхэр». ЩIыуэпсым хуэсакъын, щIыналъэм ис лъэпкъхэм я тхыдэм, щэнхабзэм хэпщIыкIын зэрыхуейм, нэгъуэщIхэми жэщыбг хъуху дытепсэлъыхьащ.

«Хъункъэ иджы» жытIэри

Пщэдджыжьым жьыуэ дыкъызэфIэуващ. ИкIи пщыхьэщхьэм къызэхэдна хьэкъущыкъухэр къуршыпс къабзэкIэ ттхьэщIыжри, мафIэ ужьыхыжари зэщIэдгъэстыжащ.

Пасэу зыкъэзужьа ди гъунэгъухэми я пэщэщэныр апщIондэху зэфIагъэкIщ, кIапсэ щIыкIэу дблэкIыу сэлам къыдахыжри, адэкIэ бгым хуекIуэкI лъагъуэм кIыхьу зытраукъуэдиящ.

Мыдрейуэ дыкъагъэнахэм шхын къэхуэбэжар «тхьэрыкъуэф» Iэнэм тедгъэувэри, плIыри IэфIу дызэдэшхащ. АпщIондэхукIэ нэхъри зыкъэзыIэта дыгъэм и бзийхэр ди пащхьэм къит «мывэ бгырыпх» къурш зэдекIуэкIми, дыкъэзыухъуреихь жыгхэм я щхьэкIэхэми «егуэпылIэу» ятепсащ. Тэлай дэкIри, IэщIэм щежэх псынэпс цIыкIуми, дыгъэм и бзийхэр зэрылъэIэсу, къипщIыпщIыкIыу щIидзащ.

Гъуэгу техьэжахэмрэ дэрэ жэщ кIуам зыгъэпсэхупIэ тхуэхъуа «мэчанэр» ягъэдахэрт зи ныбжьыр илъэс щитIым нэсагъэн, зэкъуэшитIым хуэдэу зэбгъэдэт, уэздыгъей жыгышхуитIым. А тIум я зэхуаку дащIыхьа тетIысхьэпIэм зыщедгъэхуэхри, ди гупсысэхэмкIэ дызэдэгуашэу щIэддзащ:

- Еплъыт иджы ар зэрыхъум, - жыгхэм апхуэдиз ныбжь къызэдагъэщIамэ, абыхэм, дауи, адыгэ-абазэ лъэпкъхэм фIэкIа мы щIыналъэм щимыса лъэхъэни ялъэгъуащ, - зэдыжытIэрт дэ.

Ежьэжыгъуэр къыщыблагъэм, зэуэ Хьэбас зыкъызэкъуихащ: «Еуэ, зыдвгъэгъэпскI», – жиIэри. Хэтыт абы хуэмейр! ЩIыпIэ гъэщIэгъуэнщ зи гугъу ищIари: псынэпс ежэхыр жыг гуэрэным хэкIуасэрти, макъышхуэхэр иригъэщIу, метритI зи лъагагъ нэпкъым зыщидзырт, и лъабжьэхэмкIэ аргуэру къыщыунэхужрэ архъуанэ куухэр иригъэщIу...

«Хъункъэ иджы» щыжытIэм, псыхъуэ цIыкIум дыкъыдэкIыжри, щхьэж къылъысыр и плIэидзэу, гъуэгу дытехьэжащ.

Дяпэ ита гупым далъэщIэмыхьэурэ, лъагъуитI щызэхэкI щIыпIэм дынэсащ. ДыкъэувыIэри, Iэгъуэблагъэр къэтплъыхьащ. ИжьымкIэ дэгъэзеигъуэ задэщ. АбыкIэщ, дауи, Лагъуэнакъэ бгыщхьэ тафэр здэщыIэр. Ауэ, дэ а лъэныкъуэм дыхуемыхъуэпсэкIыу, и лъабжьэмкIэ екIуэкI лъагъуэм дригъуэзэн хуейуэ къыджаIати, сэмэгумкIэ дунэтIащ, аранэ папцIэхэм я лъабжьэкIэ щыIэ къущхьэзэIухуэпхъыу къуэладжэ зыбжанэм я щхьэкIэхэр щызэхыхьэжым дытету…