Зи пIалъэ имыкI

Бэрбэч ХьэтIутIэ и цIэр зезыхьэ Къэбэрдей-Балъкъэр къэрал университетыр «Зи пIалъэ имыкI» фэеплъ пэхуэщIэм (проектым) епхауэ зэрыхэгъэгуу зэдащIэ Iуэхугъуэхэр егъэкIуэкIыным иужь ихьащ. ЕтIуанэ Дунейпсо зауэм цIыхубэм къахуихьа гузэвэгъуэхэр къэзыша щхьэусыгъуэхэм щхьэихауэ тепсэлъыхьыным, цIыхур зыщыщ лъэпкърэ зэрихьа дин елъытауэ гъэкIуэдыныр гупсысэ тегъэщIапIэ зыщIа идеологиер зэпкърыхыным теухуауэ зэрыхэгъэгуу зыуэ щыт Iуэхугъуэхэр щекIуэкIынущ. Абыхэм языхэзщ мы махуэхэм щыхьэр еджапIэшхуэм къыщызэрагъэпэщ зэIущIэри.

КъБКъУ-м Темыркъан Хьэту и цIэр зезыхьэ и Щэнхабзэ центрым щызэхэтыну зэхуэсым ЕтIуанэ Дунейпсо зауэм и тхыдэм щыщ Iуэхугъуэхэр зэпкърихыу къыщыпсэлъэнущ тхыдэ щIэныгъэхэмкIэ кандидат Лавровэ Наталье. ЩIэнIуатэр къызэзыгъэпэщыр КъБКъУ-м ЩIалэгъуалэ политикэмкIэ и IуэхущIапIэрщ.

Япэ зэхуэсым хэтынухэр «Зи пIалъэ имыкI» икIи «Ленинград зауэ» видеофильмхэм ирагъэплъынущ. 1939 - 1945 гъэхэм траха фильмхэм щыщ теплъэгъуэхэр зыхэухуэна гъэлъэгъуэныгъэм къыщежьэу зэпкърахынущ «нацизм», «фашизм», «геноцид» фIэщыгъэхэм ящIэлъ мыхьэнэр, тепсэлъыхьынущ цIыху мамырхэм иращIылIа лъапсэкIуэдым и екIуэкIыкIам, лъэхъэнэхэм зым ижь адрейм щIихуурэ къызэрекIуэкIым, тхыдэ хъугъэщIагъэхэр зэтеуIэфIэжын папщIэ егъэкIуэкIыпхъэ лэжьыгъэ лIэужьыгъуэхэм.

«Зи пIалъэ имыкI» пэхуэщIэм ипкъ иткIэ къызэрагъэпэщ дерсхэр егъэкIуэкIыным щхьэусыгъуэ хуэхъуар, къызэгъэпэщакIуэхэм зэрыжаIэмкIэ, нацизмэм къыхэкIа щIэпхъаджагъэхэм епха тхыдэ пэжыр щIалэгъуалэм я деж нэхьэсын, цIыхугъэмрэ цIыхугъэншагъэмрэ зэрызэщхьэщыкIыр, а гурыIуэныгъитIым я гъунапкъэхэм къыщыхъу еплъыкIэхэр зэхацIыхукIыу егъэсэн зэрыхуейрщ. «Хэку зауэшхуэр зэрымыхьа унагъуэ щыIакъым. Зауэр къыщежьа япэ махуэхэм щегъэжьауэ цIыхубэр зэкъуэуващ, бийм жылагъуэр лъэгуажьэмыщхьэкIэ игъэтIысыну хэтами, хузэфIэкIакъым. ХэкIуадэр мымащIэми, щалъхуа лъахэр хъумэныр икIи и хуитыныгъэм къыщыжыныр гупсысэ пэрыт хъуати, гуауэ щIыIэм зыри къызэфIигъэщIакъым. ЗыпэщIэувам кърихьэкI лейр зыхуэдэр зэуэ къагурыIуати, Дзэ Плъыжьымрэ совет жылагъуэмрэ зэIэпэгъуу абы пэщIэтт. А зауэм и тхыдэ илъэсхэм пшагъуэхэр трихьэурэ екIуэкIми, и дерсхэр ужьых хъункIэ Iэмал иIэкъым - сыт хуэдэ шынагъуэми узэкъуэту фIэкIа упэщIэтыфынукъым. Аращ ди зэхуэсыр зыхуэгъэпсар, аращ ди щIалэгъуалэр зыхузэщIэдгъэуIуэну дызыхэтыр», - жаIэ къызэгъэпэщакIуэхэм.

Илъэс къэс мэлыжьыхьым и 19-м «Зи пIалъэ имыкI» пэхуэщIэм епхауэ зэрыкъэралу Iуэхугъуэ зэмылIэужьыгъуэхэр щокIуэкI. Апхуэдэу, ар Хэку зауэшхуэм и лъэхъэнэм нацистхэмрэ абыхэм я дэкIуэдэжэхэмрэ лажьэ зимыIэ цIыху мамырхэм иращIылIа лъапсэкIуэдыр ягу къыщагъэкIыж махуэщ. Курыт щIэныгъэ щрагъэгъуэт еджапIэхэм, щIэныгъэ IуэхущIапIэхэм, еджапIэ нэхъыщхьэхэм къыщегъэжьауэ жылагъуэ зэгухьэныгъэхэм щыщIэкIыжу Iэнэ хъурейхэр, зэхуэсхэр, зэIущIэхэр ирагъэкIуэкI.

Фэеплъ махуэр мэлыжьыхьым и 19-м щIытраухуами щхьэусыгъуэ иIэщ. Илъэс 80 хуэдизкIэ узэIэбэкIыжмэ, СССР-м и Совет Нэхъыщхьэм и Президиумым Унафэ №39-р къищтауэ щытащ. «Совет жылагъуэр, Дзэ Плъыжьым хэт зауэлIхэр, хьэкъыншэу зэтезыукIа нэмыцэ зэрыпхъуакIуэхэмрэ абыхэм я дэкIуэдэжэхэмрэ, тIасхъэщIэххэм, епцIыжакIуэхэм яхуэфащэ тезырыр егъэгъуэтыным и IуэхукIэ» зи фIэщыгъэ унафэр теухуат щIэпхъаджащIэхэр дэнэ щIыпIэ щымыIэми, хьэкумым ешэлIэным, зэрахьа хьэкIэкхъуэкIагъэр зэрыщыту къыщIэгъэщыным, тхыдэ къэхъукъащIэхэр зэрекIуэкIа дыдэм хуэдэу зэфIэгъэувэжыным.

Къэралым къищта унафэр нацизмэм и купщIэр цIыхугъэр гъэкIуэдыным зэрыхуэгъэзар къэзылъытэ япэ документт. Абы и фIыгъэкIэ хабзэхъумэ IэнатIэхэми, лъахэхутэхэми, щIэныгъэрылажьэхэми Iэмал ягъуэтащ зэрыхэгъэгуу щызэбгрыпхъа архивхэр къатIэщIыжыну, зы Iуэхугъуэм и пкъыгъуэхэр зэхуахьэсыжурэ зыуэ щыт Iуэхугъуэу хьэкумым и пащхьэ иралъхьэну. Къыхэгъэщын хуейщи, тхыдэм дежи, цIыхубэм дежи мыхьэнэшхуэ зиIа а лэжьыгъэм хабзэ къару щигъуэтар 1943 гъэрауэ щытми, ипэжыпIэкIэ 1942 гъэ лъандэрэ екIуэкIырт. Зы илъэс ипэ иту къэзылъыхъуэж Iуэхугъуэхэр зэрекIуэкIам и фIагъышхуэ екIащ жэрдэмым – цIыхубэм лей езыха куэд жэуапым ешэлIа хъуащ.

Фигу къэдгъэкIыжынщи, илъэс зыбжанэ хъуауэ зэрыкъэралу щекIуэкI мы пэхуэщIэ щхьэпэм и жэрдэмщIакIуэ хъуар «жылагъуэ технологиехэмрэ хъыбарегъащIэ IэнатIэхэмкIэ IуэхущIапIэ» жылагъуэ зэгухьэныгъэмрэ «Урысейм и лъахэхутэ зэщIэхъееныгъэмрэщ».