Адыгэбзэм и къежьапIэр

Адыгэ лъэпкъым и бзэм, хабзэм, тхыдэм и къежьапIэр къэтIэщIыным  яужь иту, тхакIуэ Мэржэхъу Мухьэмэд хамэ къэрал зыбжанэм къыщыщIидзащ. Адыгэм и псэм, и дунейм, и философием и купщIэр къыщыунэхуа щIыпIэмрэ зэманымрэ къилъыхъуэу, абы зэгъэпщэныгъэкIэ къихутащ Индием и литературэбзэу къалъытэ санскритымрэ адыгэбзэмрэ зы лъабжьэ яIэу. Мухьэмэд иригъэкIуэкIа лэжьыгъэмкIэ  къыбгуригъэIуэну хэтщ адыгэбзэм нэхърэ нэхъыжь зэрыщымыIэр, уеблэмэ дунейм лъэпкъыу тетыр къызытепщIыкIыжахэр абы ирипсалъэу щытауэ хуегъэфащэ.

Мэржэхъу Мухьэмэд и IэдакъэщIэкI гъэщIэгъуэным щыщ пычыгъуэ фи пащхьэ идолъхьэ.

Илъэс мин 26-рэ зи кIыхьагъ гъуэгуанэ

Иужьрей илъэсхэм щIэныгъэм зыкъыхуригъэзэкIащ адыгэ дунеймрэ щэнхабзэрэ. Псалъэм папщIэ, Канадэм щыIэ Макмастер университетым и профессор Коларуссо Джон адыгэбзэр куууэ едж, кIуэдыжа убыхыбзэм къинэмыщIауэ, абазэбзэм, абхъазыбзэм, бжьэдыгъубзэм, шапсыгъыбзэм йолэжь. Нобэр къыздэсым щIэныгъэм хуэмыгъэкъарууа тхыгъэжьхэм къоджэф ар, «Нартхэр» эпосыр инджылызыбзэкIэ зэридзэкIащ, США-м и Президенту щыта Клинтон Билл Кавказ IуэхухэмкIэ и чэнджэщэгъуу лэжьащ. Коларуссо и лэжьыгъэ зытеухуар санскритымрэ адыгэбзэмрэ зэрызэкIуалIэр къэхутэнырщ.

ЩIэныгъэлIым археологием, бзэм теухуауэ  иригъэкIуэкI лэжьыгъэм къищынэмыщIауэ, Гарвард университетым, Массачусетскэ технологие институтым, Макмастер университетым щIэныгъэлI гупхэм зэман зэхуэмыдэхэм щрагъэкIуэкIа генетикэ къэхутэныгъэхэри тегъэщIапIэ ещI. Гималайхэм, Индием, Тибет, Азие Курытым, Урысейм, Европэм щыпсэухэм я генетикэр яджа нэужь, а къэхутэныгъэм къигъэлъэгъуащ индоевропеибзэхэм ирипсалъэ лъэпкъхэм я цIыхухъухэм я Y-хромосомэм и лIэужьыгъуэ хэхар Кавказым щыпсэу адыгэхэм ейм нэхъ зэрытехуэр.  Апхуэдэ дыдэщ цIыхубз геным и Iуэхури.

Бзэ щIэныгъэрылажьэхэм зэрыжаIэмкIэ, адыгэбзэр индоевропеибзэхэм   химыубыдэу щхьэхуэу къогъуэгурыкIуэ.  Апхуэдэ Iуэху еплъыкIэм тетщ адыгэбзэмкIэ щIэныгъэрылажьэ цIэрыIуэ Къумахуэ Мухьэдини.

Коларуссо Джон къихутащ адыгэбзэмрэ санскритымрэ зы лъабжьэ яIэу, ахэр къызытепщIыкIыжа бзэм ирипсалъэу щыта лъэпкъыр илъэс мин 26-кIэ узэIэбэкIмэ псэуауэ.

Дауи, щIэныгъэлI куэд щыIэщ, ахэр зыщыщ лъэпкъымрэ зэрыпсалъэ бзэмрэ нэхъыжь дунейм темыту жаIэу. Адыгэбзэм нэхърэ нэхъыжь щымыIэу щыжытIэм дежи, абыкIэ мыарэзы щыIэщ, псалъэмакъ куэди кърахьэкI. Ауэ, Канадэм щыщ, адыгэм зыкIи къыгуэмыхьэ Коларуссо сыт и фейдэ пцIы иупскIэ? Сыт хуэдэ къэхутэныгъэми Iэмал хэха иIэщ, бзэм и ныбжьыр къызэрахутэр зэгъэпщэныгъэкIэщ.

Санскрит псалъэхэмрэ фIэщыгъэцIэхэмкIэ гъэнщIащ адыгэбзэр (е санскритыр адыгэбзэкIэ?!). Псалъэм папщIэ, андэгурэ: андэ (гандэ санскриткIэ) – удз, гурэ (гуру) – нэхъыщхьэ. НэгъуэщIу жыпIэмэ, удз нэхъыщхьэ. Гималайхэм щыпсэу лъэпкъхэм пщIэ зыхуащI я хьэщIэ лъапIэхэм я Iэнэм андэгурэ хутрагъэувэ, абы цIыхум къарур къыхелъхьэж, IэфIщ, ерыскъы гурыхьщ.

Дэ, адыгэхэм, ди гущхьэ къэкIыххэркъым, ди цIэхэм хуэдэ нэгъуэщI лъэпкъхэм я бынхэм фIащу. Индоевропеибзэм ирипсалъэ лъэпкъхэм яIэщ дэ дызэса «адыгэцIэ» куэд: Хурирэт, Дэду, Нану, Тали, Лэлу, ТIыкъэ, Пакъуэ, ПIытIэ, ТIэтIу, ТIатIэ, КIутэ, нэгъуэщIхэри. Псалъэм и хьэтыркIэ, Адыгэ Республикэм и къэрал университетым и профессор Пэрэныкъуэ КIутIасэ и цIэм санскритымкIэ «Тхьэ лъагъуныгъэ» жиIэу аращ къикIыр.

Апхуэдэщ унагъуэцIэхэри: «Ашаб» псалъэм санскритымкIэ «шы зыгъэхъу, зезыхуэ» жиIэу аращ, «Ашэбей», «Ашэбокъуэ» унагъуэцIэхэми лъабжьэ яхуэхъуар шыращ, Сэрахъэ – шабзауэ, Джэгъэт (Жигат) – Уахэ (Вселенная).

Псэкупсэр зи лъабжьэ егъэджэныгъэ-гъэсэныгъэ лэжьыгъэм зыщызгъэгъуэзэн щыщIэздза  зэманым сэ сыщыпсэуащ Путтапарти (Индие Ипщэм), Сатья Саи Баба гъэсакIуэм и хэщIапIэм. Ар сэ къыздэIэпыкъуащ санскритыр джын щыщIэздзам. Сатья Саи Баба махуэм тIэу, пщэдджыжьымрэ пщыхьэщхьэмрэ, санскриткIэ тха, индуизмэм и тхыгъэ лъапIэхэм (ведхэм) еджэрт, адыгэ пшынэм и макъым ещхьу къэIу Iэмэпсымэм дежьууэ, зэзэмызэ и макъым зригъэIэту. Ар япэ дыдэу щызэхэсхам, зысхуэмыгъэхъеижу сызэщIэнат… Тезгъэзэжурэ сыкIуэрт сэ а щIыпIэм, зы еджэгъуэ блэзмыгъэкIыу. Сэ абы щызэхэсх макъамэм си лъэпкъ пшыналъэр сигу къигъэкIыжырт, иныкъуэхэм деж къысщыхъут адыгэбзэ къэIуу.

ИужькIэ къызгурыIуэжауэ аращ: сыщыцIыкIум щыгъуэ зэхэсхат  а макъамэр, ауэ ар «ведтэкъым», атIэ Нарт Сосрыкъуэ и пшыналъэрат! Ведхэмрэ Сосрыкъуэ и пшыналъэмрэ я метрикэри, ритмикэри, аккордхэри зэтохуэ, зэхуэдэу хуиту, шэщIауэ, дахэу мэIу, цIыхум и псэм зрагъэгъэпсэху.  

ТIэщIэхуа дуней еплъыкIэм и лъэужь

Языныкъуэхэр къызоупщI санскритымрэ адыгэбзэмрэ апхуэдизу щызэтехуэкIэ, адыгэхэр Кавказым къэIэпхъуауэ, я лъахэр Гималайхэрауэ пIэрэ, жаIэри. Дауи, дунейм зихъуэжыху, вулканхэр къикIыху, щIыр хъеиху, абы и Iэгъуэблагъэм щыпсэу цIыхухэри нэгъуэщI щIыпIэ Iэпхъуэрт. Адыгэ лъэпкъыр къыщыунэхуар, япэу тхыдэм къыщыхыхьар, ахэр къызытехъукIыжахэр къыпхуэхутэнукъым, ауэ адыгэбзэм хэтщ мыпхуэдэ жыIэгъуэ: уафэр щымыджэмыпцIэу щIылъэр щызэпцIагъащIэм. Абы утетмэ, адыгэм зэгуэр и нэгу щIэкIащ щIылъэр къикъуэлъыкIыу, уафэр Iугъуэм щIихъумауэ, зытет щIыр мыджэмыпцIэу икIи абы къыхэкIыу, и хэщIапIэр ихъуэжын хуей хъуащ. Гималайхэми, Тибет и Iэгъуэблагъэми щыпсэуагъэнущ, Кавказым деж адыгэр щепсыхын и пэ къихуэу.

Адыгэбзэм, адыгэ хабзэм и лъэужь хыболъагъуэ хьэтхэм, шумерхэм, аккадхэм, вавилонхэм, мысырхэм, кIэщIу жыпIэмэ, пасэрей лъэпкъыжьхэм я тхыдэм.

Профессор Коларуссо зэрыжиIэмкIэ, санскритри адыгэбзэри къызытехъукIыжар зы бзэщ, цIыхум нобэ имыцIыху, кIуэдыжа гуэрщ. Ауэ, пэжыр пэжщ, зэгъэпщэныгъэкIэ къэIуэта гугъэ къудейуэ аращ ар. Нобэм къэса, бзэ нэхъ жьы дыдэу къалъытэ адыгэбзэмрэ санскритымрэ къызытехъукIыжам ирипсалъэу щытар сыт хуэдэ цIыху лъэпкъыгъуэ?  Арийхэра? Атлантхэра? Лемурийхэра? Абы и жэуапыр зыми ищIэркъым.

ФIэщ щIыгъуафIэр нэгъуэщI Iуэху еплъыкIэщ – санскритыр цIыхум къигупсыса бзэщ, IэрыщIщ. Лъэпкъ зэхуэмыдэхэр зэрызэгурыIуэн, зэрыпсэлъэн бзэ щхьэхуэ хуейт пасэрей унафэщIхэр, щIэныгъэлIхэр. къулыкъущIэхэр, диным и лэжьакIуэхэр. Санскритым и псэлъэкIэ зэхуэмыдэхэри щыIэщ, пэжщ, ауэ санскритыр зи анэдэлъхубзэу зы лъэпкъи теткъым мы дунейм. Ауэ… адыгэбзэр адыгэ лъэпкъым и анэдэлъхубзэщ, нобэм къэсыфащ, зихъумэжащ. ЩIэныгъэлIхэм къызэрахутамкIэ, дунейм тетащ зы лъэпкъ лъэщ, бзэ къулей иIэу,  икIи а бзэращ тегъэщIапIэ ящIар санскритыр щызэхагъэувэм.  А бзэр пасэрей  адыгэбзэрауэ икIи ар санскритым нэхърэ нэхъыжьу къызолъытэ.

Хэт ищIэрэ, сыщыуэнри хэлъщ.

Зыгъэхьэзырар  Фырэ Анфисэщ.