Тхыдэм зыгуэркIэ щыгъуазэ дэтхэнэми къыхуэхьынущ нэхъапэм цIыху Iейуэ щымытам и щхьэр властым зэригъэуназэм и щапхъэ. Ахэр гъунэжщ икIи, зэрыжаIэщи, кIэи пэи иIэкъым. Дахэу кърагъажьэри, я лъэр быдэ зэрыхъуу зокIуэкI. ДеплъэкIыжынти, блэкIамкIэ.
ЛIэщIыгъуитхукIэ пасэрей Римым щызекIуащ къулыкъущIэхэр IэIэткIэ хэхыным и хабзэр. Власть нэхъыщхьэр зыIэщIэлъыр зауэхэм я зэманым дзэзешэу ягъэув консулхэрт. Зэхэуэшхуэхэм щытекIуамэ, абыхэм «император» щIыхьыцIэр фIащт, ауэ апхуэдэ цIыхум и къулыкъур и бынми, нэгъуэщI и Iыхьлыхэми къыхуигъанэ хъуртэкъым. Уеблэмэ, Цезарь Юлий цIэрыIуэми къехъулIакъым игъащIэкIэ императору щытыну - апхуэдэу унафэ къригъэщтэну щIыхьауэ ар сенатым щIаукIыхьащ республикэ Iуэху зехьэхэм и телъхьэхэм.
Абы хузэфIэмыкIар къызэхъулIар къуэ ищIа Октавиан Августщ. Ди эрэм и 27-нэ гъэм сенатым щыхахащ Рим къэралыгъуэм и Iэтащхьэу, власть псори зыIэщIиубыда иужь император къулыкъур езым и щIэин иригъэщIыфащ.
ИужькIэ император хъуащ Октавиан къуэ ищIа Тиберий. Император фащэр зэрыщитIагъэу залым бзаджэу къыщIидзащ. ЗришэлIащ щытхъукIэ щIэзыгъанэ блыгущIэтхэмрэ бзэгузехьэхэмрэ. ЦIыхухэр махуэ къэс куэду ягъэтIысырт, езым и бийуэ щэхуу зэгурыIуауэ, зымащIэкIэ нэхъ мыхъуми, шэч зыхуащI псоми я щхьэхэр палъэрт. Адэ-анэхэм я гъусэу яукIырт абыхэм я бын цIыкIухэри.
Езы Тиберий апхуэдзкIэ ажалым щышынэрти, иужь илъэсипщIыр къалащхьэм пэмыжыжьэу Капри хытIыум щигъэкIуащ. Къэрал Iуэху псори езым и IупэфIэгъу Сеянрэ щIыналъэ Iэтащхьэхэмрэ къахуигъэнащ. А псоми, дауи, япэ ирагъэщыр езыхэм я жыпырт. Абы къыдэкIуэу къащыгъупщэртэкъым къапэрыуэхэр лъэныкъуэ ирагъэзын.
АпщIондэхукIэ императорым ефэ-ешхэ Iэнэхэм гъащIэр щигъакIуэрт, хьэбыршыбырыгъэ зэрихьэрт. АпхуэдизкIэ гущыкI хуащIати, щылIа махуэм цIыхухэр гуфIэу икIи къафэу уэрамхэм къыдыхьат уэру.
Тиберий иужькIэ императорыгъэр лъысащ абы и къуэшым и къуэ Август Германик, «Калигула» цIэмкIэ тхыдэм жагъуэу къыхэнам.
ЯпэщIыкIэ цIыхухэр игъэгуфIащ: къыщIэхуа псоми я къуаншагъэр яхуигъэгъуащ, уеблэмэ зи суд ящIахэм ехьэлIа дэфтэрхэр къанэ щымыIэу игъэсыжащ. АрщхьэкIэ иужькIэ къыщIэкIащ игъэсыжар абыхэм тратхыкIахэр арауэ, езы дэфтэр дыдэхэр къигъэнауэ. Абы кърикIуахэм зыпагъэплъакъым. Псом хуэмыдэу бэлыхь хэхуар сенаторхэрщ. КIуэ пэтми, нэхъри иригъэлейрт. Император ныбжьыщIэм езым тхьэуэ зыкъилъытэжащ икIи игъэуващ абы хуащI пщIэм хуэдэу езыми иIэн хуейуэ. И бюстхэр тхьэелъэIупIэхэм щIагъэуващ. Калигула зэпымыууэ ищхьэкIэ щыIэ тхьэм еIущащэурэ, зыгуэрхэр къибжырт. Абы къивхэр уафэм къеха хуэдэт. Театр гъэлъэгъуэныгъэхэм я унэ уардэхэр ухуэным мылъкушхуэ тригъэкIуадэрт. Мыбдеж къыщагъэсэбэпырт тезыр зытралъхьахэм къытрахахэр. Ар хьэбыршыбырыгъэкIи текIуэжащ Тиберий. Сенаторхэр игъэпудын папщIэ ахэр ирихулIэрт езым и шым щхьэщэ хуащIыну.
Залымым ягу ебгъащ императорым и гвардием хэтхэми. 41 гъэм щIышылэм и 24-м ар иукIащ абыхэм я унафэщI Кассий Херее.
Щымыгугъыххауэ император хъуащ Калигула и адэкъуэш Клавдий. ИтIани гущIэгъуншэ дыдэу къыщIэкIащ. Унафэр щыIэщIэлъа илъэс 13-м я щхьэхэр палъащ сенатор 35-м, лIакъуэлIэшхэу 300-м щIигъум. Абы щыгъуэми, хуабжьу щыгъупщэхт: и ефэгъухэм ящыщ гуэр щхьэпылъэ иригъэщIу етIуанэ махуэм абы хуригъэхьыфынут ефэ-ешхэм езыгъэблагъэ дэфтэр.
Клавдий фIэфIт IэфIу шхэн. Псом хуэмыдэу зыхалъхьэ щыIэтэкъым Iэгъэбэгухэр. Аращ зытекIуэдари. Зэгуэр и фыз Агриппинэ Iэнэм къыхутригъэуващ щхъухькIэ псыхьа Iэгъэбэгухэр: езыр властым хуэпабгъэт. ЯпэщIыкIэ къэралы и унафэщIым и къалэнхэр игъэзэщIащ и къуэ Нерон и цIэкIэ, арщхьэкIэ император ныбжьыщIэр и властым дихьэхащ. ЯпэщIыкIэ къыпэувыфынкIэ хъуну Британник щхъухькIэ игъэлIащ, итIанэ езым и анэр иригъэукIащ, иужькIэ императорыгъэм и пщIэр ягъэлъэхъшауэ къилъытэри, шэч зыхуищI псоми я щхьэхэр пилъащ. Езым зыкъилытэжырт усакIуэшхуэу, уэрэдусу икIи зэпеуэ псоми фIэкIыпIэ имыIэу «щатекIуэрт « абы и лъэныкъуэкIэ.
Рим зэщIэзыщта мафIэсым Нерон кIэлъыплъащ Троя зэрыхэкIуэдам теухуа поэмэм къеджэу, а зэманым щыIа пшынэм еуэу. Къалэдэсхэм ятепсыха насыпыншагъэмкIэ Нерон игъэкъуэншащ чристэнхэр. Ахэр езыхэр ягъэсащ мафIэ щIадзэурэ. ИкIи ар хъыбаркъым, атIэ тхыдэщ.
«Сыт хуэдэ артист гъуэзэджэ кIуэдрэ» жиIэри, езыми зиукIыжащ, и къурмакъейр сэкIэ пиупщIыжри.
Ауэ, гъэщIэгъуэныракъэ, щыпсэум апхуэдиз лей зезыхьар лIа иужь ягъэлъэпIащ. Псом хуэмыдэу зыIэтар налогхэр зэригъэмэщIарт. Хэбгъэзыхьмэ, ар иджыри псэууэ къызыщагъэхъурт. Арати, апхуэдэхэм деж зэрыхъущи, Нерон нэпцIу тIу къыкъуэкIащ.
ЗэрыгущIэгъуншэхэм къадэкIуэу рим императорхэр нэгъуэщI бзаджэнэджагъэхэми хуэIэкIуэлъакIуэрт. Ауэ зэщхь зыщIыр цIыху гъащIэр зыми зэрыпамыщIырт.
