Къэбэрдей-Балъкъэр къэрал университетым дизайнымкIэ и колледжым «Щэнхабзэ щIэинхэр зэгъэпэщыжын» («Реставрация») унэтIыныгъэмкIэ IэщIагъэрэ щIэныгъэрэ зэзыгъэгъуэт и еджакIуэхэр иджыблагъэ Iуэхугъуэ дахэ хэтащ. Лапхъэмрэ пхъэмрэ къыхэщIыкIа щэнхабзэ хъугъуэфIыгъуэхэр зэрахъумэ щIыкIэхэм, зэман кIыхьымрэ дыкъэзыухъуреихь щIыуэпсымрэ я ягъэ зэкIа IэщIагъэхэр зэрызэрагъэпэщыжым теухуа, практикэ мыхьэнэ зиIэ лекцэ зыбжанэ еджакIуэхэм къахуеджащ Урысейм и щэнхабзэ щIэинхэр зэгъэпэщыжынымкIэ зэгухьэныгъэм хэт IэщIагъэлIхэр.
Апхуэдэу КъБКъУ-м дизайнымкIэ и колледжым и унафэщI Къанло Алим и жэрдэмкIэ еджакIуэхэм къахуеблэгъащ «Кадр 26» зи фIэщыгъэ, IэщIагъэрэ щIэныгъэрэ щрагъэгъуэт къэрал IуэхущIапIэм и лэжьакIуэхэу Щербаковэ Дарьерэ Воронин Бочрэ.
«Пэжыр жытIэнщи, ди нэгу щIэкI Iуэхугъуэр зэи колледжым и тхыдэм къыщымыхъуауэ Iуэхугъуэ дахэщ. Дахэ къудейм къыщынэркъым, атIэ а дахагъэкIэ дызэджэр хъума хъун папщIэ зэфIэгъэкIыпхъэхэм ехьэлIа пэхуэщIэ хьэлэмэтщ. Псоми зэращIэщи, 2020 гъэм КъБКъУ-м «Щэнхабзэ щIэинхэр зэгъэпэщыжын» унэтIыныгъэщIэ къызэIуихауэ щытащ. Абы нэхъыбэу къыщIэтIысхьэр графикэр зи лъабжьэ дизайнымрэ унэ кIуэцIыр зэпэщ зыщI дизайнымрэ дихьэх щIалэгъуалэрат. Асыхьэтым ар лъэбакъуэшхуэт, ди щIыпIэхэм зэи къыщыхамылъхьа жэрдэмт. ИкIунумрэ зэрыщхьэпэнумрэ зыхуэдизыр иджыри зыми ищIэртэкъым. Ди деж мы далэм къриубыдэу ди хэгъэгумрэ Кавказ Ищхъэрэм хыхьэ щIыналъэхэмрэ щыщ цIыху 400 щоджэ. ЩIалэгъуалэм яч лъэбакъуэхэр, дэзыхьэх Iуэхугъуэм къыщымыувыIэу, щIэныгъэ лъэныкъуэмкIэ екIуэкI, ябгъэдэлъ есэныгъэхэм нэхъри хагъахъуэмэ яфIэигъуэ хъуащ. Абы дыщымыгуфIыкIыу къанэркъым. ИпэжыпIэкIэ, «Щэнхабзэ щIэинхэр зэгъэпэщыжын» унэтIыныгъэр IэщIагъэу къыхэзыхахэр нэхъ жэрдэмщIакIуэщ, куэд къаулъэпхъэщ, нэхъыбэжым щIоупщIэ. Урысейм щIыпIэ хьэлэмэт куэд иIэщ, тхыдэ мыхьэнэ зыкIуэцIылъ пасэрей щIэинхэр щызэрахьэу, щагъэлъагъуэу, щызэрагъэпэщыжу. Абыхэм кIуэмэ, IэщIагъэлIхэм яхыхьэмэ яфIэфIу Iэджэрэ зыкъытхуагъазэ. Абыхэм я гупыжыр дэри дэдмыIыгъынкIэ Iэмал иIэкъым. IэщIагъэрылажьэ къызэрыгуэкI къудейм къыщымынэу, дэ дыхуэныкъуэщ ди хъугъуэфIыгъуэхэр зыхъумэн икIи зыгъэбэгъуэн щIэныгъэлIхэм. Ди еджакIуэхэм лъабжьэфI яIэщ, щэнхабзэ щIэинхэр зэгъэпэщыжыным ехьэлIауэ зрагъэгъуэта щIэныгъэми хагъэхъуэну хьэзырщ. Утыку дыкъызэримынэнум, гулъытэ къызэрытхуащIынум шэч къытедмыхьэу къэрал псом къыщацIыху IэщIагъэлIхэр къедгъэблэгъащ. Тлъэгъуамрэ зэхэтхамрэ ятепщIыхьмэ, апхуэдэ Iуэхум дызэрытегушхуам дыщогуфIыкIыж», – жиIащ Къанло Алим.
ЕджапIэм и унафэщIым зэрыжиIэмкIэ, Къэбэрдей-Балъкъэрым и щыхьэрми, къалэхэми, къуажэхэми музей хьэлэмэт дыдэхэр дэтщ, щахъумэ хъугъуэфIыгъуэхэм якIэлъыплъын хуейуэ. Жагъуэ зэрыхъунщи, абыхэм яхурикъуркъым IэщIагъэлIхэр. ЛэжьакIуэу къамыщтэну аракъым, атIэ апхуэдэ зэхэщIыкI зиIэ, яхъумэ хьэпшыпхэм щыщIэныгъэ ирамыту зыхъумэфын куэд зэрыщымыIэрщ. Апхуэдэ цIыхухэр зэпэубыдащ, уеблэмэ ди щIыналъэм къыщынэркъым, щыхьэрышхуэхэм макIуэ, музеишхуэхэм лэжьыгъэ къыщагъуэт.
«Куэд щIакъым ди сурэтыщI ныбжьыщIэхэм ящыщу цIыхуих Урысейм и Щэнхабзэ щIэинхэр зэгъэпэщыжынымкIэ зэгухьэныгъэмрэ Переславль къалэм дэт музеймрэ къызэрагъэпэща еджапIэм щыIащ. Мы гупым хэхуа дэтхэнэ зыми яхузэфIэкIащ я лэжьыгъэхэр урысейпсо икIи щIыналъэпсо мыхьэнэ зиIэ зэхьэзэхуэхэм щагъэлъагъуэу къыщыхэжаныкIын, сурэт зэмылIэужьыгъуэхэм я зэгъэпэщыжыным ехьэлIауэ щыIэ Iэмалхэм бгъэдыхьэкIэщIэхэр къыхуагъуэтын. Абыхэм я фIыгъэкIэ ди колледжым и цIэр фIы и лъэныкъуэкIэ жыжьэ Iуащ, къетхьэжьэ лэжьыгъэхэм гъуэгу ягъуэт хъуащ. Апхуэдэ зы Iуэхугъуэщ нобэрей еджэныгъэхэри», – къыпищащ и гушхуэныгъэр имыгъэпщкIуу Къанлом.
Практикэ мыхьэнэ зиIэ еджэныгъэр IыхьитIу зэхэтащ: зыр лапхъэр зи лъабжьэ щэнхабзэ IэщIагъэхэм я зэгъэпэщыжыным теухуат, адрейри – пхъэм къыхэщIыкIа IэщIагъэхэм ехьэлIат. IыхьитIми зы пэублэ псалъэ яхуэзыщIа Щербаковэ Дарье зэрыжиIамкIэ, еджакIуэхэм я лъэIукIэ зыхуежьа щIэнIуатэм и егъэкIуэкIыкIэм тIэкIу зрагъэхъуэжын хуей хъуащ. «ЩIалэгъуалэр гурэ псэкIэ къыхиха Iуэхум хуэпэжмэ, Iэджэ гъэщIэгъуэни урихьэлIэнущ. Дэри апхуэдэущ къызэрытлъытар еджакIуэхэр, лекцэм къыдэкIуэу, практикэ лэжьыгъэхэри едгъэлъагъуну къыщыдэлъэIуам. Ахэр щIэупщIэрт зэрагъэпэщыж щэнхабзэ IэщIагъэм и физико-химие щхьэхуэныгъэхэм елъытауэ, лэжьыгъэхэр къыщыщIэдзэн хуейм, нэм къиубыд щыщIэныгъэм къищынэмыщIауэ, нэрымылъагъуу Iуэхум хэлъхэм я лIэужьыгъуэхэм, ахэр къызэрылъытапхъэ щIыкIэхэм. ЯфIэхьэлэмэт хъуащ зэрагъэпэщыж щэнхабзэ хъугъуэфIыгъуэм и паспортыр, ар зэрызэхагъэувэр. Пэжыр жыпIэмэ, къызэрыгуэкI еджакIуэр апхуэдэхэм щIэупщIэркъым, ар и фIэщу а IэнатIэм пэрымыувэнумэ», – жиIащ Щербаковэ Дарье.
Воронин Боч и къэпсэлъэныгъэр теухуат унэлъащIэхэр зэрызэфIагъэувэж щIыкIэм, пхъэм и лъэпкъыгъуэмрэ щэкIым и лIэужьыгъуэмрэ елъытауэ зэзыгъэпэщыж лэжьыгъэхэм яIэ зэщхьэщыкIыныгъэм. ЕгъэджакIуэм и псалъэмакъыр практикэ щапхъэхэмкIэ гъэнщIауэ екIуэкIащ.
Къыхэгъэщын хуейщ езы студентхэр къызэрымыкIуэу жану жэрдэмым зэрыхэтар. «Iэм ищIа сытри гува-щIэхами тIорысэ мэхъу, языныкъуэхэри щыкIуэдыж къыхокI. Ауэ техникэм къихьа зыужьыныгъэмрэ Iэмалхэмрэ я фIыгъэкIэ мыкIуэдыжу къытхузэтенэн куэд щыIэщ. ЦIыхум и псэр хилъхьэу ищIа псэкупсэ хъугъуэфIыгъуэхэм дызытет дунейр нэхъ дахэ ящI, цIыхум зрегъэузэщI. АфIэкIа хэмылъми, ахэр хъумэн хуейщ. IэщIагъэ къыщыхэпхкIэ, утезыгъэгушхуэн къыболъыхъуэ. Мы еджапIэм щытлъэгъуар апхуэдэ защIэщ. Сурэтхэр кхъахэ хъуащ, абыхэм уазэреIэзэнур мыпхуэдэущ, жаIэу псалъэкIэ къыдгурагъэIуа къудейкъым, дэ Iэмал диIащ сурэт зэгъэпэщыжыным епха Iуэхугъуэ псоми дыхэтыну. Апхуэдэу дэ делэжьащ и пIэм къикIа дагъэ иIэпхъэр чэтэным кIэрыгъэзэгъэжыным, лапхъэр щызэкIэщIэкIам деж игъуэта щыщIагъэхэр гъэкIуэдыжыным, сурэт гущIыIум илъэс бжыгъэхэм ирахьа фIейр тегъэкъэбзыкIыжыным, сурэт щIыбагъым иIэ хъуа хьэпIацIэ лъэужьхэри телъэщIыкIыжыным, сэкъат зыгъуэта щIыпIэхэм иIэгъэр щIэрыщIэу етыжыным, пхузэмыгъэпэщыжыну сурэтым фIэкIуэда IуплъапIэхэр къыхэмыщу телъэщIэным, лэч пIащIэ щыхуэжыным. Мыпхуэдизыр зы сурэтым епщIылIэныр Iуэхушхуэщ. Си щхьэкIэ гуапэ дыдэ сщохъу ди еджапIэм апхуэдэ лэжьыгъэ щедгъэкIуэкIыну Iэмал зэрыдгъуэтар. ФIыщIэ яхузощI Щербаковэ Дарьерэ Воронин Бочрэ дызыщIагъэдэIуа псалъэмакъ купщIафIэхэмрэ дагъэлъэгъуа телъыджэхэмрэ папщIэ», – жиIащ колледжым и еджакIуэ пажэхэм ящыщщ Къармэ Ланэ.
КъБКъУ-и дизайнымкIэ и колледжым и унафэщIхэм дяпэкIи я гугъэщ апхуэдэ зэIущIэ гъэщIэгъуэнхэр къызэрагъэпэщыну, IэщIагъэлI ныбжьыщIэхэм я щIэныгъэм хагъэхъуэну, есэныгъэхэм зрагъэужьыну.
