Дуней псом щыцIэрыIуэ адыгэ бзылъхугъэм теухуауэ

Котляровхэ Мариерэ Викторрэ я тхылъ тедзапIэм къыщыдэкIащ дунейм щыцIэрыIуэ бзылъхугъэ Хьэгъундокъуэ Елмэсхъан теухуа «Черкешенка» тхылъыр. ЩIыхьым и Легионым и лъэпкъ орденыр, ПщIэм и лъэпкъ орденыр, 1939 - 1945 гъэхэм екIуэкIа зауэм и дамыгъэрэ хахуагъэ иным и дамыгъэрэ, Париж къалэм и медаль Плъыжь, нэгъуэщI куэди иIэщ бзылъхугъэм. Налшык урысыбзэкIэ къыщыдэкIа «Черкешенка» тхылъым топсэлъыхь Котляров Виктор:

Хьэгъундокъуэ Елмэсхъан, Бажэнэ Гали, графиня дэ Луар Ирен Ладисла. Хэт зэман зэхуэмыдэхэм унэцIэ зэтемыхуэхэр зиIа бзылъхугъэр? А псом щытопсэлъыхь франджыбзэкIэ 2011 гъэм Париж къыщыдэкIауэ щыта «Черкешенка» тхылъым. Журналист де Сэринье Гимет и тхылъым щытопсэлъыхь бзылъхугъэ хахуэм: «Кавказым щыIэщ уэркъ унагъуэм къыщалъхуа Хьэгъундокъуэ Гали илъэгъуащ Романовхэм я уардэунэм и дахагъэри Маньчжурием и щIыуэпсри. 1917 гъэм къэхъуа революцэм зыщигъэпщкIуу ар къыщыхутащ Шанхайм. ИлъэситI докIри, кхъухькIэ Франджым макIуэ. Егъэлеяуэ теплъэ дахэ зиIэ бзылъхугъэр модэм и унэ «Chanel»-м щылэжьэну къащтэ. Зэман докIри, франджы аристократ щIалэм докIуэ, Лейла фIащри, графиня де Луар-кIэ еджэу мэхъу. Бзылъхугъэр дахэ къудейтэкъым, ар икIи хахуэу къыщIэкIащ. ЕтIуанэ дунейпсо зауэм и лIыхъужь хъуащ».

Ди тхылъ тедзапIэм тхылъыр къыщыдэгъэкIыным теухуа гупсысэхэр иIэу зыкъытхуэзыгъэзар ди республикэм къыщалъхуа адыгэ бзылъхугъэ Абзыуан Эльмирэщ. Ар итхьэкъуат Хьэгъундокъуэ Елмэсхъан теухуауэ режиссёр ЗекIуэрей Жансурэт триха «Черкешенки не умирают» фильмым. Бзылъхугъэм письмо къытхуитхащ «Черкешенка» тхылъыр урысыбзэкIэ къыдэдгъэкIыну зыкъытхуигъазэу. Ди тхылъ тедзапIэм и гугъу абы хуэзыщIар Адыгэ Республикэм и цIыхубэ сурэтыщI ГъукIэ Замудинщ. Дэ къыдэпсэлъа нэужь, Эльмирэ и фIэщу и ужь ихьащ Iуэхум. Абы Париж щыIэ «Робер Лаффон» тхылъ тедзапIэм зыхуигъазэри абы къыщыдэкIа тхылъыр урысыбзэкIэ, инджылызыбзэкIэ, тыркубзэкIэ къыдэбгъэкIыну хуит укъэзыщI зэгурыIуэныгъэ яриухылIащ. Абзыуан Эльмирэ мылъку хилъхьащ тхылъыр къыдэгъэкIынымкIэ хуитыныгъэр къэщэхунми ар урысыбзэкIэ зэдзэкIынми. «Черкешенка»-р зэридзэкIащ филологие щIэныгъэхэмкIэ доктор ГъукIэлI ФатIимэ. НэхъапэIуэкIэ ФатIимэ зэридзэкIауэ щытащ франджы щIэныгъэлI Дюмезиль Жорж и лэжьыгъэхэр.

Ди гугъэщ тхылъыр тхыдэм и напэкIуэцIхэм пщIэ иIэу хэувэну. Хьэгъундокъуэ Елмэсхъан и цIэр адыгэхэм папщIэ зэрылъапIэм мынэхъмащIэу лъапIэщ франджыхэм я дежкIи. Дэ, тхылъ къыдэзыгъэкIхэр, дыхуейщ пщIэ зыгъуэта цIыху щэджащэхэм ятеухуауэ дунейм къытехьэхэм яхуэфэщэн щIэджыкIакIуи ягъуэтыну. «Черкешенка»-м еджэр егупсысынщ мыпхуэдэу: дунейр зыщ, псоми ди зэхуаку гуапагъэрэ ныбжьэгъугъэрэ дэлъын хуейщ, Елмэсхъан хуэдэ бзылъхугъэ хахуэхэр щыщыIэкIэ!

Мыри къыхэзгъэщынут. Париж къыщыдэкIа «Черкешенка» тхылъыр зытхар Къэбэрдей-Балъкъэрым щыIащ езыр. Зы интервью гуэрым абы щыжиIэрт: «Дэ, франджыхэм, апхуэдэу куэд дыдэри Iэмал къытхуихуэркъым ди тхыдэр бзылъхугъэ щэн щIыкIафIэкIэ къулей тщIыну. Хьэгъундокъуэ Елмэсхъан и фIыгъэкIэ ар къыдэхъулIащ. Абы папщIэ франджыхэм пщIэ лей яхуэтщIыпхъэщ адыгэхэм».

ГЪУЭТ Синэ.