Адыгэ хъыбарыжь

Iуащхьих

«Дыпсэунщ», - жаIэри, Псыжь щыщ кIахэ зэшитI Къэбэрдейм къэкIуэгъат. ЗэшитIым нэхъыжьыр мэкъумэшыщIэт, нэхъыщIэр IэщIагъэлIт: гъукIэт. ПсэупIэ яхуэхъун къалъыхъуэу зыкъомрэ хэкур къакIухьа нэужь, зэшхэр псышхуэ гуэрым и Iуфэм къыщыувыIащ. ЗдэтIысынумкIэ зэпсалъэри, зэгурымыIуэ щыхъум, нэхъыжьыр псым зэпрыкIри, адрыщIым унэ щыхисащ. НэхъыщIэр псым зэпрыкIакъым, и унэр мыдрыщIкIэ бгы лъапэм щыхисащ.

МэкъумэшыщIэм къуих иIэти, щIым телэжьыхьурэ бей хъуащ. Бей хъууэ къару щагъуэтым, псышхуэм псыIэрышэ къыхашащ. НэхъыщIэр, и къуэ закъуэр и гъусэу, кIыщым щылъащэрт, ауэ, я къару мащIэти, тхьэмыщкIэу къэнащ. И къуэш нэхъыжьым псы зэригъэжар щилъагъум, абы ехьэехуэрти, гъукIэми псы къыхишащ, жыги куэду хисащ. АрщхьэкIэ, псыр къиурейти, псыIэрышэм и Iур къыфIикъутэрт, псэуалъэм къыщIэуэрт, псэхупIэ къаритыртэкъым. Апхуэдэу щыхъум, и лэжьыгъэми пщIэ къызэримыкIыжыр абы хилъхьэжри, гъукIэр Псыжь Iэпхъуэжащ, и къуэ закъуэри зыщIигъури…

МэкъумэшыщIэр Къэбэрдейм къинащ, и къуихри лIы хъуащ, ежьэрэ шыбз гуартэ къахуфу. Зэшихыр дыгъуэ-хъунщIэурэ къулей хъуащ, я Iэщым и бжыгъэр ямыщIэжу, я шыбзи къахуемыгъэзэжу…

Зэгуэрым зэшихыр Псыжь кIуащ, шыбз гуартэ къахуну. Къуажэ гуэрым я шыхъуэр яукIщ, шыбз гуартэр кърахужьэри, къежьэжащ. Шыбз гуартэр зей къуажэм пхъэр кърагъэжьащ, гъукIэм и къуэ закъуэри хэту.

Зэшихыр къахум-къахуурэ, пхъэрхэр зырыз-тIурытIурэ якIэрыхужащ, гъукIэм и къуэ закъуэм фIэкIа къэмынэу. Шу закъуэр фоч уэгъуэкIэ къащылъэщIыхьэм, зэшихым къахэуэри зыр яхиукIыкIащ. Хьэдэр шым къыщехуэхым деж къыщанауэ модрейхэм шыбз гуартэр къыздахум, пхъэр закъуэм аргуэру гъунэгъу закъыхуищIри, етIуанэр яхиукIыкIащ.

Зыкъомрэ къихуауэ аргуэру къахэуэри, ещанэри иригъэпсыхащ. Я ужь имыкIыу къихуурэ, къэнаищри зырызурэ гъукIэм и къуэ закъуэм къиукIащ.

И ужь къина пхъэрхэр къыщыкIэлъысым, шыбз гуартэр абы яритыжри, «Мыбы сыкъыщысакIэ, ди адэ къуэшыжьыр слъагъунщи, и хъыбари схьыжынщ», - жиIэри, гъукIэм и къуэр и адэ къуэшым деж еблэгъащ.

- Мыр лIо, - къеупщIащ и адэ къуэшыр, иригъэблагъэри, - Iэщэ-фащэкIэ узэщIэузэдауэ, дэнэ укъикIрэ, дэни укIуэрэ?

- Ди къуажэм я шыбз гуартэр шууих хъууэ абрэджхэм кърахужьати, къатесхыжауэ аращ, - жиIащ щIалэм.

- Дэнэ щыIэ шууихыр?

- Губгъуэм илъщ…

ЛIыжьыр шэсри, бжьэпэм дэкIмэ – и къуэ нэхъыжьыр хьэдэу щылът, кIуэтэIуэмэ – кIэлъыкIуэр щылъщ…

И къуихри хьэдэ къуаншэу губгъуэм игуэшауэ илъу къигъуэтыжащ лIыжьым. Щхьэж къыщаукIам деж щыщIилъхьэжри, я кхъащхьэхэм Iуащхьэ зырызи трищIыхьыжащ…

Iуащхьихри нобэ къэсащ. Зыр Тамбукъан гуэлым и бещто лъэныкъуэмкIэ бжьэпэм къытетщ, етIуанэр - Дзэлыкъуэ къуажэм деж, ещанэр - Балъкъ и гупэкIэ, еплIанэр - Бахъсэн и благъэу, етхуанэр - Шэджэм губгъуэм, еханэр Аруан бжьэпэм тетщ…