ЩIыуэпсым къыдитхэр

Ди щIыпIэхэм щIэлъ хъугъуэфIыгъуэхэм уелэжьыну гугъуу къалъытэ, хьэпшып лъапIэ абыхэм къахэпхыным хуэгъэзауэ. Абы щхьэкIэ чэзэп (кислота) зэмылIэужьыгъуэхэр къэбгъэсэбэпын хуейщ. Апхуэдиз лэжьыгъэ зэрепхьэлIэнум абы и къыщIэгъэкIынри нэхъ лъапIэ ещI.  Ауэ Михайловым и цIэр зыфIащауэ Гитче-Тырныауз тхыцIэм хуэзэу 2020 гъэм къахута дыщэ гъэтIылъыпIэр Кавказ Ищхъэрэм зихуэдэ щымыIэу къалъытэ. А хъугъуэфIыгъуэр мыкуууэ щIым щIэлъщи, ар яубрууну Iэмал яIэщ, лэжьыгъэм текIуадэри къилэжьыжыну ябж.

         - ЩIым апхуэдиз фIыгъуэ щIэлъу, абы щыгъуэми тыншу къыщIэпхыфыну, иужьрей илъэс 20 - 30-м Урысейм дыщрихьэлIакъым. ХъугъуэфIыгъуэр здыщIэлъ щIыпIэм фIагъ куэд бгъэдэлъщ. А щIыпIэм гъуэгухэр, электрокъарур, псыр йокIуалIэ икIи щIым щIэлъыр къыщIэпхыным гугъуехь пылъкъым, IэмэпсымэщIэ лъапIэ гуэрхэр къэбгъэсэбэпын хуейкъым. Абы икъукIэ мыхьэнэшхуэ иIэщ, - къыхегъэщ «Росгеология» IуэхущIапIэм и Кавказ Ищхъэрэ зэгухьэныгъэм и геолог нэхъыщхьэ Туаев Олег.

         Мы IуэхущIапIэм къызэрипщытамкIэ, хъугъуэфIыгъуэм къихьыну хэхъуэр сом меларди 3-м нэблэгъэнущ, Iуэхум халъхьар къызэрилэжьыжыну илъэс бжыгъэр 7-м щхьэдэхынукъым.

            Дыщэм къищынэмыщIа, абдеж иджыри щIэлъщ дыжьыну тонн 200-м щIигъу, вольфраму тонн мин 11-м нэблагъэ, молибдену - тонн мин 26-рэ.

         ЩIыщIагъ фIыгъуэм елэжьыну аукционыр къэзыхьа «Эльбрусметалл-Золото» IуэхущIапIэр 2022 гъэм и фокIадэм къэунэхуащ икIи ар зейр «Эльбрус бгы руда комбинат» ООО-рщ. Ар езыр къызэзыгъэпэщыжар «Ростех» къэрал зэгухьэныгъэрщ. Абы къыхэкIыу Тырныауз къыщыщIахыну щIыуэпс хъугъуэфIыгъуэхэм, дыщэм вольфрам-молибден гъэтIылъыгъэхэри и гъусэу, елэжьынур къэрал IуэхущIапIэхэрщ. Зи гугъу тщIы хъугъуэфIыгъуэхэр зыщIэлъ щIыпIэхэр зэпэгъунэгъущи, мыгувэу я мурадщ абдеж промышленнэ IуэхущIапIэ къыщызэрагъэпэщыну.

         Къэбгъэлъагъуэмэ, а щIыпIэм дыщэ къызэрыщагъуэтар и фIыгъэу къэплъытэ хъуну къыщIэкIынщ вольфрамрэ молибденрэ къалъыхъуэу ирагъэкIуэкIа лэжьыгъэм. Иужьрейхэр Iуащхьэмахуэ лъапэ япэ дыдэу къыщагъуэтауэ щытащ 1934 гъэм. 1940 гъэм комбинатым лэжьэн щIидзат. Абы щыгъуэщ Герхожан къуажэри къыщыунэхуар, иужькIэ Тырныауз къалэ хъужар. ЩIым щIэлъу къагъуэтам елэжьыху, геологхэм Iэгъуэблагъэм къэхутэныгъэхэр нэхъ жыджэру щрагъэкIуэкIырт, арщхьэкIэ вольфрамрэ молибденкIэ къулейуэ нэгъуэщI щIыпIэхэр къагъуэтакъым - языныкъуэхэм деж щIэныгъэлIхэм дыщэ къыщагъуэтащ.

         1950 - 1960 гъэхэм къэхутэныгъэхэм кърикIуахэр зэхалъхьэжри, Тырныауз пэмыжыжьэу щIыпIи 4 ягъэбелджылащ гъущIыкIэ лъапIэхэр нэхъ щIэлъынкIэ хъуну хуагъэфащэу. 1980 гъэхэм дыщэм нэхъ тегъэчыныхьауэ лъыхъуэн щIадзащ. 2015 гъэм ГъущIыкIэ лъапIэхэмкIэ щIэныгъэ-къэхутакIуэ институт нэхъыщхьэм пцIий (руда) тонн 217-рэ къыщапщытэри, дэфтэркIэ арэзы щытехъуэжат. ИлъэситI дэкIри, Гитче-Тырнауз деж щIыуэпс хъугъуэфIыгъуэхэр къыщыпщытэным сом мелуан 360-рэ трагъэкIуэдащ.

         Туаев Олег къызэригъэлъагъуэмкIэ, Урысейм дыщэ нэхъыбэу здыщIэлъ и щIыпIэхэр къэралым адрей и гъунапкъэ нэхъ жыжьэ дыдэхэмкIэ щыIэщ: Магадан, Иркутск, Якутие щIыналъэхэм. Урысей Федерацэм и европей лъэныкъуэмкIэ, псом хуэмыдэу Кавказ Ищхъэрэм дежкIэ, Къэбэрдей-Балъкъэрым къыщагъуэта фIыгъуэхэр абрагъуэу къалъытэ.

         Хэт ищIэрэ, къэкIуэну зэманым Тырныауз деж мывэ лъапIэхэм щелэжь фабрикэ къыщызэIуахынри хэлъщ.

БАГЪЭТЫР Луизэ.