Адэм и гъуэгуанэ

Ди адэм и Iэрытххэм тхылъ дэлъхьэпIэ зыбжанэ яубыд. ТхылъымпIэ зэтелъхэр щызэтебдзкIэ, щхьэхуимыту узоупщIыж: «Зы гъащIэм къриубыдэу мыпхуэдизым дауэ узэрыхунэсынур? Сыт хуэдиз къарурэ зэманрэ уиIэн хуей, гупсысэ куу къэбгъэщIу, ар художественнэ тхыгъэу бухуэн папщIэ?» - жыпIэу.  Абыхэм къищынэмыщIауэ, газетхэмрэ журналхэмрэ, радионэтынхэм папщIэ игъэхьэзырам, зэIущIэхэм къыщипсэлъыну итхам ущIэмыупщIэ.

         Пэжщ, ди адэм и публицистикэр зэхуэдэкъым: яхэтщ гупсысэ купщIафIэхэр къызыщыIэтаи, ауэ урохьэлIэ я нэхъ мыхьэнэншэхэми. Тхыгъэ куэд абы ятриухуащ ди тхакIуэхэмрэ усакIуэхэмрэ: Нэгумэ Шорэ, ПащIэ Бэчмырзэ, ЩоджэнцIыкIу Алий, ХьэхъупащIэ Iэмырхъан, КIыщокъуэ Алим, Кулиев Къайсын, Хьэх Сэфарбий, Мысачэ Петр, Гъубжокъуэ Лиуан, Къардэн Бубэ, Кузьмин Валентин сымэ, нэгъуэщIхэми. ЩоджэнцIыкIу Алий теухуауэ ди адэм лэжьыгъэфI зыбжанэ и къалэмыпэм къыщIэкIащ, псом хуэмыдэу уасэ зимыIэщ тхакIуэр зыцIыхуахэм я гукъэкIыжхэу зэхуихьэсыжар. Яхэтщ абы Алий концлагерым зэрикIуэдам и щыхьэту щыта цIыхухэм я псалъи.

         Ар куэдрэ тетхыхьащ Къэбэрдей-Балъкъэрым и ТхакIуэхэм я зэгухьэныгъэм и лэжьыгъэмрэ лъэпкъ литературэхэм зэрызаужьыну щIыкIэмрэ. Iэдэм 1990 гъэхэм «Кабардино-Балкарская правда» газетым «Не надо быть провидцем» фIэщыгъэр иIэу къытригъэдзауэ щыта и тхыгъэр нэхъ иужьрей дыдэхэм ящыщщ икIи абы къыщиIуэтари лъэпкъ щэнхабзэмрэ гъуазджэмрэ зыIэтын хуей цIыхухэм я зэхущытыкIэ хъуам ар зэригъэгузавэрт.

ЩоджэнцIыкIу Iэдэм зэхэзекIуэ емызэшт. Абы и насып кърихьэкIат, Хэкум икIыну и нэхъыбэр щыхуимытым, ди щIыналъэм къищынэмыщIа, хамэ къэралхэми кIуэну. Ар щыIащ Австрие, Финляндие, Ливан, Сирие, Тырку, Венгрие, Болгарие, Польшэ къэралыгъуэхэм. Абыхэм ди адэм ныбжьэгъу куэд щиIэт икIи зэпымыууэ ахэри ди деж къригъэблагъэрт. Венэ, Софие, Берлин, Мюнхен, Израилым, Тыркум къикIыу письмо пщIы бжыгъэхэр къытхуэкIуэрт. Абыхэм къыщицIыхуауэ ди адэм и гъащIэм увыпIэшхуэ щызыубыду щытам и гугъу пщIымэ, ар нэмыцэ тхакIуэ цIэрыIуэ, зэдзэкIакIуэ, альпинист, Кавказым и дахагъэм итхьэкъуауэ щыта  Курелло Альфредт. Апхуэдэуи ди адэр ящыщщ Тыркум щыпсэу ди лъэпкъэгъухэм я деж япэу кIуахэм. А гъуэгуанэр абы и псэм къызэрытехьэлъам утепсэлъыхьыжыну къыщIэбдзэмэ, тхыгъэ щхьэхуэ хъунуи къыщIэкIынт.

Тыркум здэщыIэм къицIыхуахэм ящыщт Полат Фахьмий, Джанкат Кемалрэ и щхьэгъусэ Жалэрэ я унагъуэр, нэгъуэщIхэри. Ахэр иужькIэ Хэкуми къэкIуауэ щытащ. Ди хьэщIащ нэгъуэщI ди зы лъэпкъэгъуи - ар Израилыр псэупIэ зыхуэхъуа Щоджэн Ехьят. Абы жиIэжырт Сирием зауэ щыщекIуэкIам, ябгына унэхэм ящыщ зым ЩоджэнцIыкIу Iэдэм и усэхэр зэрыт тхылъ къызэрыщигъуэтар, Къэбэрдейм и Iыхьлы зэрыщыIэм зэрыщыгуфIыкIар. Iэмал зэригъуэтыххэу, ар къэкIуэжат, ди адэм фIыщIэ хуищIу къытхуеблэгъауэ щытащ. Ар ди адэм апхуэдэ и иужьрей зэIущIэт.

Ди адэр щIыпIэ куэдым зэрыщыIам къыхэкIыу, дэтхэнэми и гукъэкIыжхэмкIэ куууэ епхат, лъэпкъ зэмылIэужьыгъуэхэм я щэнхабзэм пщIэ хуищIырт, усакIуэхэм  я IэдакъэщIэкIхэр зэридзэкIырт. Езым ейм хуэдэу, абы Абхъазри фIыуэ илъагъурт, республикэм щыпсэухэр и къуэшым япилъытырт. Ауэ, зэрыгурыIуэгъуэщи, и гъащIэр, и псэр сыт щыгъуи зыхэлъар къыщалъхуа Бахъсэн щIыналъэрщ. И гупсысэр абыкIэ щыIэу абы иужьрей илъэсхэр игъэкIуащ. Ар щIэхъуэпс зэпытт,  фIы дыдэу илъагъу ЩоджэнцIыкIу Алийрэ езымрэ я щIыналъэм зэ нэхъ мыхъуми Iуплъэжыну. Ди адэр зэпымыууэ хущIэкъуащ IуэхугъуитIым: и лъахэр и IэдакъэщIэкIхэм щиIэтынымрэ ЩоджэнцIыкIу Алий и фэеплъыр химыгъэкIуэдэжынымрэ. Уеблэмэ тхакIуэм и благъэу цIыхум зыкърагъэщIэну щафIэмыкъабыл зэманми ар и къару еблэжакъым, и напи хутегъэхуакъым IэнатIэ гугъу Iуува Алий и щхьэгъусэмрэ и бынхэмрэ защIимыгъэкъуэну.

… Ди адэр дунейм щехыжам, псом япэ дыдэу жаIэу зэхэсхар абы и гуапагъэр зэращымыгъупщэнурщ. ЦIыхум я гум укъинэну нэгъуэщIкIэ ухъуэпсэн?!

ЩОДЖЭНЦIЫКIУ Нинэ.