Хабзэм и плъыр

Илъэс 302-рэ ипэкIэ Петр Езанэм и унафэкIэ Урысейм къыщызэрагъэпэщауэ щытащ иджырей прокуратурэм лъабжьэ хуэхъуа IуэхущIапIэр.  Нэхъапэми хуэ­дэу, ноби абы и къалэн нэ­хъыщ­хьэр законхэм тетыным, Урысейм и Конституцэр, цIы­хум и хуитыныгъэхэр зэрагъэзащIэм кIэлъыплъынырщ.

Прокуратурэм къыпэщыт къалэнхэр нэсу гъэзэщIэным телэжьа, пщIэрэ щIыхьрэ зиIэу псэуа къэрал къулыкъущIэхэм ящыщщ республикэм и прокурору щыта Чэт Юрий Махъсидэ и къуэр. Ар КъБР-м и Аруан щIыналъэм хыхьэ Шытхьэлэ къуажэм 1951 гъэм щIышылэм и 27-м къыщалъхуащ. 
1974 гъэм Курский Д. И. и цIэр зэрихьэу Саратов къалэм дэт институтыр, 1987-м - Ростов дэт щIыналъэзэхуаку парт школыр, къыкIэлъыкIуэу 1989 гъэм Къэ­бэрдей-Балъкъэр мэкъумэш институтыр къиухащ.
Чэт Юрий 1974 гъэм Налшык къалэм и прокуратурэм и следователу лэжьэн щIидзащ. 1975 - 1991 гъэхэм КПСС-м и Аруан щIыналъэ комитетым инструктору къыщыщIидзэри, къызэгъэпэщыныгъэ лэжьыгъэхэмкIэ къудамэм и унафэщIу, секретару, етIуанэ секретару лэ­жьащ. 1992 къыщыщIэдзауэ 1997 гъэ пщIондэ Чэт Юрий ­къулыкъу лъагэхэм пэрытащ. КъБР-м хабзэм ехьэлIа политикэмкIэ и къэрал чэнджэщэгъуу, республикэм и ХэхакIуэ комиссэм и унафэщIу, Къэбэрдей-Балъкъэрым ШынагъуэншагъэмкIэ и советым и секретару щытащ. 
1993 гъэм Къэбэрдей-Балъкъэрым щызэбрагъэкIыжат совет властым и органхэр. Республикэм дежкIэ тыншу щы­мыта а зэманым властым и щIыналъэ органыщIэхэм я хэ­хыныгъэхэр къызэгъэпэ­щы­ным, мыхьэнэшхуэ зиIэ а Iуэхур пхыгъэкIыным хущIэкъуахэм ящыщщ Чэтыр. Абы щыгъуэ яхузэфIэкIащ КъБР-м и Парламентымрэ Къэрал Думэм и хэхыныгъэхэмрэ зы щIыныр икIи ахэр тэмэму екIуэкIащ. А гъэм дыгъэгъазэм и 12-м ар яхэту къызэрагъэпэщащ Конституцэм и проектыщIэм и референдум. ЩытыкIэр гугъу ищIырт хэхыныгъэхэм ехьэлIа законхэр зэрымылэжьэжым, тегъэщIапIэ гуэри зэрыщы­мыIэм. А зэманым мыхьэ­нэшхуэ зиIэ Iуэхухэр республикэм щы­зэфIахащ. Абыхэми хэлъхьэныгъэшхуэ хуищIащ Чэт Юрий.
1998 гъэм Чэт Юрий Ма­хъ­сидэ и къуэм дзыхь хуащIащ КъБР-м и прокурор къулыкъур. Ар сыт и лъэныкъуэкIи да­гъуэншэу зэрырихьэкIым папщIэ Урысей Федерацэм и Президентым и УказкIэ абы къы­фIащащ юстицэм и къэрал чэнджэщэгъум и 2-нэ класс зиIэ дамыгъэр. А къулыкъум щыпэрыта зэманым абы къигъэлъэгъуащ хабзэм теухуа щIэныгъэ куу зэрыбгъэдэлъыр, и IэщIагъэм фIыуэ зэрыхи­щIыкIыр, юридичскэ Iэмалхэр Iэзэу къызэригъэсэбэпыфыр, дэтхэнэ Iуэхуми еплъыкIэ тэ­мэм зэрыхуиIэр. 
2007 гъэм и накъыгъэм къы­щыщIэдзауэ псэуху Чэт Юрий рес­публикэм и Конституцэ су­дым и унафэщIым и къуэдзэ къулыкъум пэрытащ. Сыт хуэдэ зэныкъуэкъури Конституцэм къи­гъэув мардэхэм тету республикэм щызэфIэхыным,   хабзэхэр щыпхыгъэкIыным езым ­бгъэ­дэлъ щIэныгъэмрэ Iэзагъэмрэ егугъуу къыхуигъэсэбэпащ.
Чэт Юрий зыпэрыта сыт хуэдэ IэнатIэми къыщигъэлъэгъуащ и IэщIагъэм зэрыхуэIэзэм къы­дэкIуэу, цIыхугъэшхуи зэры­хэлъыр. Ар ящIыгъуу ягъэ­хьэзырри къащтащ къэралми щIыналъэми я хабзэхэм лъабжьэ яхуэхъуа дэфтэрхэр. Ар жыджэру яхэтащ 1992 гъэм гъатхэпэм и 31-м къащта Федеративнэ зэгурыIуэныгъэр зыгъэ­хьэзыра гупым, Урысейм и ­Конституцэм и проектыр зэ­хэлъхьэным, Къэбэрдей-Балъкъэрым хэхыныгъэхэм ятеухуа и хабзэхэр убзыхуным, Къэбэрдей-Балъкъэр Республикэм и Конституцэу 1997 гъэм къащтар зэхэгъэувэ­нымрэ иужькIэ абы зэхъуэ­кIыныгъэхэр хэлъ­хьэ­жынымрэ хуэунэтIауэ екIуэкIа лэжьыгъэхэм.
Къыхэдгъэщынщи, Чэт Юрий къэхутэныгъэ лэжьыгъэхэр егъэ­кIуэкIыным сыт щыгъуи хуэпабгъэрт, хуэнэхъуеиншэт, аращ лъабжьэ хуэхъуари ар щIэныгъэм зэрыхыхьам. 2006 гъэм абы и доктор диссертацэр пхигъэкIащ икIи юридическэ щIэныгъэхэмкIэ доктор цIэр къыфIащащ. 2008 гъэм щегъэжьауэ Юрий Махъсидэ и ­къуэр Бэрбэч Хь. М. и цIэр зе­зыхьэ Къэбэрдей-Балъкъэр къэ­рал университетым щIэны­гъэ-егъэ­джэныгъэ IэнатIэм щыпэрытащ, КъБР-м и Конс­титу­цэ судым зэрыщылажьэм хуэ­­дэурэ. КъБКъУ-м и юридическэ факультетым уголовнэ правэмрэ криминологиемкIэ и кафедрэм и профессору щыткIэрэ, юридическэ унэтIыныгъэ зиIэ тхыгъэхэм елэжьащ. ЩIэ­ныгъэ лэжьыгъэу, моногра­фиеу 50-м щIигъу и Iэдакъэ къы­щIэкIащ. Ар и лэжьэгъухэм гъащIэ и пIалъэкIэ ядэгуэшащ, бгъэдэлъ щIэныгъэ куур юрист хъуну щIалэгъуалэм ябгъэдилъхьащ.
Юрий Махъсидэ и къуэм и лэжьыгъэфIым папщIэ къэрал гулъытэ игъуэтащ. Абы Урысей Федерацэм и Президентым и ФIыщIэ тхылъ къратащ, «Къэ­бэрдей-Балъкъэр Республикэм и пащхьэм щиIэ фIыщIэхэм папщIэ» орденыр, Къэбэрдей-­Балъкъэр Республикэм и ЩIыхь тхылъыр, «Хабзэм зэры­хуэпэжым папщIэ» дамыгъэм и III нагъыщэр къыхуагъэфэщащ, «Къэбэрдей-Балъкъэр Рес­публикэм щIыхь зиIэ и юрист» цIэ лъапIэр къыфIащащ.
Зи цIэр республикэм и тхыдэм фIыкIэ хыхьахэм ящыщщ Чэт Юрий. Абы и гъащIэ гъуэгуанэр пщIэрэ щIыхьрэ иIэу къикIуащ, хабзэм и хъума­кIуэхэм къахуэщхьэпэн, щапхъэ яхуэхъун лъэужьыфI къигъэнащ.