Сытыт Мазэр щIагуэшынур?

  ГъэщIэгъуэнщ

        ЦIыхум зыщыпсэу ЩIыр зэрыхуримыкъужрэ  куэд щIащ. Пэжщ, зэкIэ нэсыфыркъым, ауэ кIэи пэи зимыIэ хьэршым хуоIэ, и лъэр абы щигъэбыдэну мураду зыхуигъэувыжащ. Ауэ яку дэлъ зэгурымыIуэныгъэхэм я зэранкIэ къэрал нэхъ лъэщхэм я къарур мыбдеж щызэщIагъэуIуэркъым: дэтхэнэри хущIокъу езым нэхъыбэ щызригъэхъулIэну, апхуэдэу  щыщыткIэ нэхъ фейдэшхуэ щызыIэригъэхьэну. ЖытIам и щапхъэ закъуэщ 1963 гъэм, США-м и президент Кеннеди Джон яукIыным куэд имыIэжу, СССР-м и Iэтащхьэ Хрущёв Никитэ абы зэгъусэу Мазэм  цIыхухэр ягъэлъэтэну хуигъэлъэгъуауэ зэрыщытар. Модрейм идакъым зи гугъу тщIы щхьэусыгъуэм къыхэкIыу. Ауэ, къызэрыщIэкIымкIэ, ар япэ жэрдэмтэкъым.

Иджыблагъэ тхыдэдж языныкъуэхэм къатIэщIыжащ гъэщIэгъуэн. 1945 гъэм и гъэмахуэм Потсдам щекIуэкIа зэIущIэм Совет Союзым и унафэщI Сталин Иосиф Америкэм и Штат Зэгуэтхэм я президент Трумэн Гаррирэ    Инджылызым и премьер-министр Черчилль Уинстонрэ щажриIащ Мазэр ягуэшын хуейуэ. Трумэн къыщыхъуащ абы и псалъэхэр мытэмэму зэрадзэкIауэ: «Къысхуэгъэгъу, зиусхьэн Сталин, уэ зи гугъу пщIыр Германиер гуэшыныр арауэ къыщIэкIынщ». АрщхьэкIэ, и лулэмкIэ  жьэдиша Iугъуэр къыжьэдигъэури, Сталиным гурыIуэгъуэу жиIащ: «Мазэрщ. Германием теухуауэ дэ дызэгурыIуакIэщ. Сэ зи гугъу сщIыр Мазэрщ. ИкIи зэвгъащIэ, зиусхьэн президент, мыбдеж дэ щыдиIэ ефIэкIыныгъэр къызэригъэлъэгъуэфыну техникэ зэфIэкIхэр Совет Союзым зэрыбгъэдэлъыр.

Трумэни, Черчилли Сталиным зы жэуапи къратакъым, мы Iуэхур яджын зэрыхуейр икIи ар зэIущIэм зыщытепсэлъыхьхэм зэращымыщыр тегъэщIапIэ ящIри.

 Тхыдэджхэм къалъытэ мыбдеж Сталиныр щымыгушыIауэ. Вождым къигъэлъэгъуат хьэршыр къэгъэIурыщIэным теухуа программэ СССР-м зэриIэр  икIи мыбдеж пэрыт увыпIэ щиубыдыну зэрыхущIэкъур.

Мы хъыбарым зы «ауэ» хэлъщ: Сталиным и апхуэдэ жэрдэмыр къызыхэщ зы дэфтэри зы щIыпIи къыщагъуэтакъым. КъэхутакIуэхэм зытращIыхьыр зэIущIэм щыIахэм къаIуэтэжхэрщ. Абыхэм ящыщ зыщ абы тэрмэшу щылэжьа икIи мы псалъэмакъыр «Хиросимэ ипэкIэ Потсдам щыIащ»  и тхылъым къыщызыхьа американ тхыдэдж Майлин Роберт. АрщхьэкIэ языныкъуэ тхыдэджхэм къалъытэ ар американ президентым имыгъусэхауэ, уеблэмэ апхуэдэ цIыхур нэпцIу американ журналист  хьилэшыхэм  къагупсысауэ.

Урысей IэщIагъэлIхэм я гъуазэр совет тIасхъэщIэх икIи зэдзэкIакIуэ Зарубинэ Зоя и  псалъэхэрщ…    Ар  Сталиным игъусащ Трумэни Черлилли яхуэзэху икIи епсэлъэху. Ауэ. ШынагъуэншагъэмкIэ IэнатIэм и лэжьакIуэхэм я хьэлым тету бзэ быдэти, ари мы Iуэхум тепсэлъыхьыжакъым. ЛIэн гъунэгъу хъуауэ (ар и ныбжьыр илъэс 88-м иту 2009 гъэм дунейм ехыжащ) и Iыхьлы гуэрым ар хуиIуэтэжа къудейщ. Мыдрейрщ а хъыбарыр журналистхэм ялъызыгъэIэсар. Зэрытлъагъущи, IуэрыIуэтэжу къокIуэкI.

Ауэ нэгъуэщI зы лъэныкъуэкIэ убгъэдыхьэмэ, апхуэдэ псалъэмакъ щыIауэ уи фIэщ пщIы хъунущ. ЖыпIэну ирикъунщ мыгувэу, 1946 гъэм накъыгъэм и 13-м, реактивнэ техникэмкIэ комитет хэха, апхуэдэу а Iуэхум хуэлажьэ щIэныгъэ-къэхутакIуэ институтхэмрэ конструктор бюрохэмрэ къызэIухыным теухуа унафэ щэху СССР-м и Министрхэмя Советым къызэрыдигъэкIар. Абыхэм яхэтащ еджагъэшхуэ акъылыфIэ дыдэ Королев Сергей зи пашэ КБ-ри 1947 гъэм и жэпуэгъуэм яутIыпщащ япэ совет баллист ракетэр (Р-1). Километр 86-кIэ дэлъэтейри, абы километр 247-рэ икIуащ.

Iуэхум куууэ хэзыщIыкI, хьэршым ягъэлъатэ Iэмэпсымэхэр  куэдрэ зыгъэунэхуа Понамарёв Геннадий и псалъэхэм ятепщIыхьмэ. Потсдам кIуэн и пэкIэ Сталиным  иратуэ  щытащ къуентхъыу къаIэрыхьа техникэр зэхуэхьэсынымкIэ икIи джынымкIэ комиссэм къыхуитхахэр. Абы хэтхэр шэсыпIэ иувэрт космос ракетэхэр щIыным икIэщIыпIэкIэ щIадзэныр къызэзыгъэпэщыфыну щIэныгъэ-лэжьыгъэ лъэщагъ СССР-м зэрыбгъэдэлъымкIэ. Аращи, Сталиным и псалъэхэр уафэм къехуэхакъым. Абы и псэлъэгъухэм я деж нигъэса къудейщ хьэршыр къигъэIурыщIэну ди къэралым мурад быдэ зэриIэр.

Мыбы ехьэлIауэ нэгъуэщI зыи уигу къэмыкIынкIэ Iэмал иIэкъым. Апхуэдэу хъуащи, СССР-м и цIыху Гагарин Юрий хьэршым япэу зэрылъэтар Хрущёв Никитэ и цIэм къыгуэхыпIэ имыIэу ирапх. Шэч хэмылъу абы зыхуей дыдэр ищIэну лъэкIыныгъэ къезытари а ехъулIэныгъэ ин  дыдэрщ. Ауэ хэт ар зи фIыщIэр? Ди гугъэщ хэт и дежкIи гурыIуэгъуэу: 1957 гъэм и жэпуэгъуэм ЩIым и япэ  спутник IэрыщI зэраутIыпщами, 1961 гъэм мэлыжьыхьым и 12-м япэу цIыху зэрагъэлъэтами, уэгу жыжьэр къэгъэIурыщIэнымкIэ къахьа нэгъуэщI ехъулIэныгъэ инхэми я лъабжьэр щагъэтIылъар нэхъ пасэущ, щхьэтечу жыпIэмэ. Сталиным и лъэхъэнэрщ. Сыт хуэдизу иужькIэ (иджыри)  хамыутами, гущIэгъуншэу, къузгъуну къыщIрагъэдзами, абы езыр зи унафэщI къэралым и сэбэп зыхэлъхэмрэ и къэкIуэнумрэ япэ  зыри иригъэщу щытакъым.

     Аращ зи гугъу тщIа жэрдэмым  дигу къигъэкIыжар.

                                            Шал Мухьэмэд.