Мыщэ

Илъэситху фIэкIа сымыхъуами, къалэн Iэджэ пщэрылъу сиIэт. Ди адэ-анэр лэжьакIуэ кIуа нэужь, си къуэш нэхъыщIэхэм сакIэлъыплъын, ди анэшхуэ Фаризэт сыдэIэпыкъун хуейт. А псом и щIыIужкIэ, пэшхьэкум мафIэр зэхэмыкIыжын щхьэкIэ, зэман-зэманкIэрэ пхъэ тыкъыр, нартыху жэпкъ издзэн хуейт.

Ди хьэхэр си дэIэпыкъуэгъушхуэт: пщIантIэм и хъуреягъкIэ къыщыкI кIарц жыг лъагэшхуэхэм абгъуэхэр щызыщIа къанжэхэм ди джэджьейхэмрэ къаз, гуэгуш шырхэмрэ щахъумэрт. Я хьэкъ къызэтрагъэнэнутэкъым уафэгум лъагэу зыщызыIэт къашыргъэхэми. Хьэхэр мыхъуамэ, махуэр зи кIыхьагъым зы щIэжьеи къыданэнтэкъым абыхэм.

АпщIондэху си къуэш нэхъыщIэхэм сакIэлъыплъырт, ахэр згъашхэрт, я зэш тезгъэурт. Зы дакъикъи уатеплъэкъукI хъунутэкъым - хадапхэм ит шыпсыранэм ахэр хэпщхьэнкIэрэ хъунут, пщIантIэм дэт псыкъуийм ихуэфынут е сэ сщIэрэ, джэгуурэ пшахъуэ зыжьэдалъхьэнри хэлът.

Махуэхэр апхуэдэу зэфэзэщу етхьэкIырт, зэшыгъуэт. Зы пщыхьэщхьэ гуэрым псоми зихъуэжащ. ЛэжьапIэ нэужьым ди адэр къыдыхьэжри, ди Iыхьлы Дадэ Хьэбийхэ деж сигъэкIуащ. Нэху зэрыщу, пхъэ къишэну ар мэз хозяйствэм кIуэн хуейт. Къуажэдэсхэм чэзуурэ къыщыжраIэ махуэм мэзым кIуэрти, я пхъэ Iыхьэр кърашырт. Чэзур къытлъысат. Мэз IэнатIэр Кусовэ къутырым пэгъунэгъут, нэхъ и пэкIэ Ингушым и Кёскем къуажэм ар хыхьэу щытащ (иджы Хурикаум щыщщ).

Хьэбийрэ сэрэ къыздэщтэн хуейт нэгъуэщI ди гъунэгъу щIалэхэу Жылэхьэж Будонэрэ Iэпщэ Мыщэрэ. А хъыбарым сэ сыщыгуфIыкIащ. Иджыри къыздэсым мэзым зэи сыщыIатэкъым. Си ныбжьэгъухэм жаIэжырт мэзым мыщэ гъуабжэшхуэ зэрыщалъэгъуар, зи ныбафэр хужь-фIыцIафэ кхъуэпIащэхэри жыг лъабжьэхэм зэрыщыхъуакIуэр. Абыхэм зэрыжаIэмкIэ, кхъуэпIащэ шырхэр апхуэдизкIэ мэзым щыкуэдщи, уи лъакъуэм къыщIозэрыхь, цIыхуми ящышынэкъым. ЩIалэ цIыкIухэр абыхэм мэзым щадэджэгу мыхъумэ, я адэ-анэхэм къыхуадэртэкъым а псэущхьэхэр унэм къыздахьыну. Мэз хуейм губгъуэмэракIуэр щипхъат, шэгъэфIэIукIэ бейт. Жыгыку гъуанэхэм бжьэр къопщIыкIри исщ, удз гъэгъам фор къыпахрэ итIысхьэжу. Апхуэдэ зы жыгыку гъуанэм фо пэгун къыпхуихыну жаIэрт. Ар къохъулIэн щхьэкIэ, япэщIыкIэ бжьэхэр я гъуэмбым хьилагъэкIэ къипшын хуейт, арыншамэ, зэуэ псори зэгъусэу къилъэтыкIрэ къоуэмэ, уи Iэпкълъэпкъыр зэхагъэузыхьынущ.

Апхуэдэ хъыбархэм сыщIагъэдэIуати, си нэ къикIырт сэри а фIыгъуэхэр зэзгъэлъэгъуну. Хьэбийхэ сежэкIащ, хъыбар езгъэщIэну.

А лIыр нарт хъыбархэм къыхэщыж лIыхъужьхэм фIэкIа зэзгъэщхь нэгъуэщI щыIэтэкъым, языныкъуэми и IэчлъэчагъымкIэ мыщэшхуэм ехьэехуэфыну къысщыхъурт. И нэ лъэныкъуэр абы зэпымыууэ пхат. Зэм щэкI хужькIэ, зэми - фIыцIафэкIэ. Ар зэлъытар и щIакIуэ пыIэр зэрызрихъуэкIырт. Хьэбий ущIыгъумэ, зэманыр зэрыкIуар къыумыщIэу нэжэгужэу ежэкIырт.

Езым зэригъэхъыбарымкIэ, зэгуэрым мэзым щыIэу, зы мыщэшхуэ къебгъэрыкIуэри и нэм дыркъуэ иригъэгъуэтат. Нэ лъэныкъуэм зэримылъагъужым хуэдэу, ар а мыщэм текIуат, и фэри трихри, къыздихьыжат. Абдеж щегъэжьауэ Хьэбий мыщэхэм ещэкIуэн щIидзащ. Щытхъур фIэфIти, и унэ лъахъшэ цIыкIум дыщIишэрти, дигъэлъагъурт пхъэ гъуэлъыпIэхэм ириубгъуа мыщафэхэр. Ауэ мэлыфэм нэхъ ебгъэщхьыну апхуэдэт ахэр. Хэт ищIэрэ, мыхэр сабийщ, жиIэу дыкъигъапцIэрэт?! Хьэбий езыр къуажэм щымэлыхъуэт. Унэми бжэнрэ мэлрэ щикуэдт.

…Жэщым сыжеифакъым, къыспэщылъ гъуэгуанэм сегупсысырти. Къызэщызгъэхъурт мыщэхэмрэ кхъуэпIащэхэмрэ сещакIуэу, губгъуэмэракIуэр къэсщыпу, бжьэхэм езыхэм я фор къысхуахьу.

Колхозым шыгу нэхъ ин дыдэу иIэм шитI щIэщIауэ къыдитри, мэзымкIэ дунэтIащ. СыхьэтитI хуэдэкIэ гъуэгу дытетагъэнщ. Будонэрэ Мыщэрэ мащIэу щхьэукъуащ, сэ Хьэбий къызжиIэж хъыбархэм си фIэщу седаIуэурэ дыкIуащ. Мэзым сызэрыщымыгъуэщэну Iэмалхэм, кхъуэпIащэм зыпэщIэзгъахуэ зэрымыхъунум, нэгъуэщIхэми абы сыхуигъэIущырт.

ПсынщIэу дынэсауэ къысщыхъуащ. Мэз хъумакIуэр къытпежьэри, пхъэр щызыхуэтхьэс хъуну щIыпIэр дигъэлъэгъуащ. Апхуэдэуи ехьэкI хэмылъу къыджиIащ мэзым мафIэ щытщI, хьэкIэкхъуэкIэхэмрэ къуалэбзухэмрэ дгъащтэ зэрымыхъунур.

Будонэрэ Мыщэрэ асыхьэту пхъэр гум иралъхьэн щIадзащ. Жыжьэ сыIумыкIыну Хьэбий унафэ къысхуищIри, езыр мэзым хыхьащ. Ауэ япэщIыкIэ джыдэ нэхъ жан цIыкIур къызитащ.

Зы сыхьэт хуэдэ дэкIагъэнт а лъандэрэ. Хьэбий къигъэзэжыртэкъым. Сыкъэгузэвэпати, мурад сщIащ абы и лъыхъуакIуэ сежьэну. ЩIалэхэми зыри яжезмыIэу, си джыдэ цIыкIур къасщтэри, Хьэбий здиунэтIа лъэныкъуэмкIэ сыкIуащ. Удз кIыр Iувыр игъэукIурийурэ пхыкIа Хьэбий лъагъуэфI дыдэ къигъэнат. Абы сытету сокIуэ, удзым хэс тхьэкIумэкIыхь шыр е нэгъуэщI псэущхьэ спIытIынкIэ сышынапэурэ. Пэжу къыщIэкIащ, кхъуэпIащэ шырхэр мэзым щыкуэду зэрыжаIар. Гъунэгъу зыкъыпхуащIынти, я пэ псыфхэр къыпщахуэурэ макъ хьэлэмэтыщэхэр ирагъэщIу бзэхыжынт.

Мэзым къуалэбзу уэрэд лIэужьыгъуэу къыщIэIукIыр зыхуэдизыр къыпхуэбжынутэкъым. АмкIыщхэм лъагъуныгъэ уэрэд кърашми ярейт, кIыгуугухэм я джэ макъымкIэ я шырхэр къалъыхъуэжырт. Сыт хуэдизрэ сыпсэунуми кърисщIэну, абыхэм я джэ макъыр къэзбжын щIэздзат, арщхьэкIэ щэм сынэса и ужькIи, зэпамыгъэужу джэрти, а «пцIыупс цIыкIухэр» си фIэщ сщIыжакъым.

Иджыри зы тэлай хуэдэкIэ сыкIуауэ, Хьэбий и шхыдэ макъ зэхэсхащ. Ар губжьа хуэдэт, зыгуэрым техъущIыхьырт. ЗэрымыщIэкIэ зэхэсхащ мыщэм езауэу зи нэ лъэныкъуэр зыфIэкIуэдар апхуэдэ фэбжь иIэу къалъхуауэ зэрыарар.

А псом мыхьэнэшхуэ езмыту, ар къызэрызгъуэтыжа къудейм сыщыгуфIыкIри, и макъыр къыздиIукIымкIэ занщIэу сыпхыкIащ. Сызытет лъагъуэр бамэ къызрих мащэ куум деж щызэпыурт. Сеплъыхмэ, а шэдым хэтт Хьэбий. Япэ щIыкIэ къысщыхъуащ и нэ лъэныкъуэм зэримылъагъум къыхэкIыу, гу лъимытэу ар мащэм ихуауэ. КъызэрыщIэкIарати, ар езыр абы ехат, шэдым хэхуа кхъуэпIащэ шырхэр къыхихыжын и гугъэу. АрщхьэкIэ и бгым нэсу шэдым ар пхыхури, и джыдэри абдеж хэкIуэдат. Апхуэдэ къызэрыщыщIамкIэ кхъуэпIащэхэр игъэкъуаншэу ар хъущIэрт.

Сэ иджы къызгурыIуэрт Хьэбий мыщэм зэрезэуам и хъыбарыр ауэ сытми къызэримыгупсысар, атIэ и нэ лъэныкъуэр зэрынэфым щхьэкIэ зыми абы цIэ лей зыфIримыгъэщыну арагъэнт.

Хьэбий сыкъызэрилъагъуу къысщыгуфIыкIащ. Къысщытхъуащ, езыр куэдрэ къызэрытым гу лъыстэу и лъыхъуакIуэ сыкъызэрежьам щхьэкIэ. Чий цIынэ хуэсшиину къыщызэлъэIум, си джыдэ жан цIыкIумкIэ асыхьэту къудамэщIэ къыхупызудащ. Ар зыдигъэIэпыкъуурэ шэдым къыхэкIыжащ. Иджыри жыг къудамэщIэ IэплIэ езым къызэригъэпэщри, мащэм иридзащ. КхъуэпIащэхэм къагурыIуа хуэдэ, къудамэхэм теувэурэ ахэри къыдэпщеижащ. КхъуэпIащэхэм Хьэбий и Iуфэлъафэр къажыхьырти, занщIэу къыдгурыIуащ ар я анэм зэрыхагъэгъуэщар. Къапщтэмэ, дыхьэшхэнт уакIэлъыплъыну. Ди зэрызехьэ макъыр зэхахри, Будонэрэ Мыщэри къыкIуэцIрыкIащ. Къэхъуар щажетIэжым, ахэри къысщытхъуащ, «лIыхъужь» цIэри асыхьэту къэзлэжьащ.

Мэзым дыкъыщыхэкIыжым, къедгъэла кхъуэпIащэхэр зыкъомрэ ди ужьым иту къэкIуащ. ИкIэм-икIэжым ахэри ткIэрыхужри, дэри псынщIэ - псынщIэу пхъэр гум из зэрытщIынум и ужь дихьэжащ. ДыкъыщыкIуэжым гъуэгум зы псыкъуий къыщилъагъуху, Хьэбий зэрызигъэкъэбзэжар фIэмащIэу аргуэру къыщыувыIэрт. АпщIондэху щIалэ цIыкIухэр къыщIэддзэжурэ дыдыхьэшхырт. Хьэбий къыдэлъэIурт къуажэм а къэхъугъэр хэIущIыIу щыдмыщIыну. Арати дызэгурыIуащ бжьыхьэм щыми мэл пшэр зырыз къыдитмэ, а Iуэхур ди щэхуу къызэрынэжынымкIэ. Хьэбий и псалъэр иIыгъыжат, дэри къызэрыдгъэгугъамкIэ къэдгъэпцIэжакъым.

КIЭРАШЭ Михаил.

2016 гъэ