ЩIыпIэ телъыджэ Гималайхэм щыIэу жаIэ, Шамбалэ и цIэу. А щIыпIэм Тибет щыпсэухэр зэреджэр Агартхэщ. IуэрыIуатэм зэрыжиIэмкIэ, ар тхьэ лъахэщ, гъащIэр зыухуахэр, щхьэж и гъащIэ гъуэгур хухэзышхэр, цIыхум и насыпым и унафэщIхэр щопсэу. Агартхэм и «тхэ-тхьэ» кIэухымрэ адыгэбзэм «Тхьэ» псалъэм щIилъхьэ мыхьэнэмрэ (ДыкъэзыгъэщIа) зыщ. Апхуэдэ зэгъэпщэныгъэ куэд къыщыбгъуэтынущ алыдж, шумер, аккад, хьетт, мысыр, мессопатамие лъэпкъыжьхэм къащIэныжа тхыгъэхэм.
Тибетым, Индием, Непалым, Шри Ланкэм, Пакистаным, Афганистаным щыпсэу лъэпкъхэм санскритыр я бзэм лъабжьэ зэрыхуэхъуар, абыхэм я тхьэцIэхэми «Тхэ-Тхьэ» кIэухыр куэдрэ зэрыпагъэувэр наIуэщ. Псалъэм папщIэ, Вайкунтхэ – индуизмым къыхэщыж Вишну тхьэм и жэнэт, Йоговашистхэ – санскритымкIэ тха тхылъ нэхъыжь дыдэ, тиртханкарэ – щихъхэм (буддэхэм) Тибетым зэреджэр аращ, тхьэ пэлъытэ жиIэу къикIыу. Буддэхэм яхэтащ бзылъхугъи: Малинатхэ, Сукхинатхэ… Къыхэгъэщыпхъэщ санскритымкIэ «тхэ», «бхэ», «дхэ» пкъыгъуэхэм зы мыхьэнэ зэращIэлъыр (Бхагавад Гита, Дхармсалэ). Пасэрей Мысырым яIащ «Тхьатхьэ» псалъэ, тхьэхэм я тхьэж, тхьэ псори къызытехъукIыжа къикIыу, адыгэм «Тхьэшхуэ» жыхуэтIэм хуэдэу. Апхуэдэщ Бхагиратхэри.
Тибет щыIащ Нартанг жыхуаIэ къулъшырыфыр (монастырь). Ар диным, щэнхабзэм, щIэныгъэм и хэщIапIэ нэхъ лъэрызехьэу дыдэу къалъытэрт, абы и тхылъ хъумапIэм хуэдэ зыщIыпIи щыбгъуэтынутэкъым, езым и тхылътедзапIэ, еджапIэ иIэжт, сыт хуэдэ IуэхукIи чэнджэщрэ дэIэпыкъуэгъурэ щыбгъуэтынут. Сабийр илъэси 6-7 ирикъуа нэужь а IуэхущIапIэм иратырти, зэман куэдкIэ я адэ-анэхэр ямылъагъуу щIапIырт, щагъасэрт. Адыгэхэми яIащ апхуэдэ хабзэ – я быныр атэлыкъым иратрэ, ирагъэпIу, ирагъэгъасэу, и ныбжь нэса нэужь адэ-анэм къыхуашэжу. Нартанг щапI цIыкIухэри, атэлыкъым хуэдэу, IэпщIэлъапщIэу, хабзэ дахэ хэлъу, унэ псэущхьэхэм кIэлъыплъыфу, къумым къинамэ я щхьэ зыхуей хуагъэзэфу ягъасэрт. Апхуэдэ гъэсэныгъэ Нартанг щратащ Тибет и унафэщIхэм я къежьапIэ хуэхъуа, Тхамче Кхьенпэ зыфIаща япэ Далай-ламэм (I5-нэ лIэщIыгъуэм). Тибет и хуитыныгъэр фIэкIуэда нэужь Нартанг и Iуэхухэри зэхэзэрыхьауэ щытащ.
Мыбдеж къыхэдмыгъэщу тлъэкIынукъым адыгэбзэми диIэ «нарт» псалъэмрэ Нартанг фIэщIыгъэцIэм хэт «нарт» пкъыгъуэмрэ зэрызэкIуалIэ щIыкIэр. Адыгэхэм «нарт» псалъэм «къызэрыгуэкI цIыхухэм пэIэщIэу псэу зауэлI лIакъуэ» кърагъэкI, Тибет щыIэ лъэпкъым «хьэршым щыпсэу гъэсакIуэ» кърах. Индием я IуэрыIуатэм къызэрыхэщыжымкIэ, Кришнэ тхьэм и гъусэхэм «нарткIэ» йоджэ, уеблэмэ Анартэ (абхъазыбзэм ещхьу) щIыпIэми и цIэр къреIуэ.
«Нарт» псалъэм и зэхэлъыкIэр бджын щIэбдзэмэ, «арий» (лъэпкъ) жыIэгъуэм утохьэ. «Ар» «арийм» и лъабжьэщ, «н»-р тибет псалъэкIэм, «а»-р абхъаз псалъэкIэм я нэщэнэщ. А псори и щыхьэтщ, зэ IуплъэгъуэкIэ зэпэжыжьэу къытщыхъу, дызытепсэлъыхь бзэхэм зы лъабжьэ зэраIэм.
НэгъуэщI щапхъэхэр. «Шигадзе»-кIэ еджэу щIыпIэ щыIэщ Нартанг пэмыжыжьэу. Ши-шы псалъэм а щIыпIэми ди дежи щиIэр зы мыхьэнэщ. Апхуэдэщ «хуарэ» псалъэри. Тибет IуэрыIуатэм къыхощыж Сосиош (гъущI шу) лIыхъужьыр – адыгэм Сосрыкъуэ (гъущI мывэм и къуэ) жыхуэтIэр. КъищынэмыщIауэ, а лIыхъужьитIым ягъэхъа лIыгъэри, я лIапIэри, я шыфэлIыфэри зытохуэ. «Сат» псалъэм санскритымкIэ «пэж, шэч зыхэмылъ» жиIэу аращ къикIыр. СызэреплъымкIэ, адыгэ IуэрыIуатэм къыхэщыж Сэтэней гуащэ и цIэр къызытехъукIыжари аращ. Сыту жыпIэмэ, ар бзылъхугъэ Iущу, пэжым и телъхьэу, образ дахэ иIэщ. Гу лъытапхъэщ Хьэрамэ Iуащхьэмрэ санскрит Харамэмрэ (тхьэхэм тыгъэу Iэщ щыхуаукI щIыпIэ) зэрызэтехуэми: «хьэ» - цIыху, Ра – Дыгъэм и тхьэ, «мэ» - тыгъэ, тын…
Санскрит псалъэхэмрэ фIэщIыгъэцIэхэмкIэ гъэнщIащ адыгэбзэр. Псалъэм папщIэ, андэгурэ: андэ (гандэ санскриткIэ) – удз, гурэ (гуру) – нэхъыщхьэ. НэгъуэщIу жыпIэмэ, удз нэхъыщхьэ. Гималайхэм щыпсэу лъэпкъхэм пщIэ зыхуащI я хьэщIэ лъапIэхэм андэгурэ хутрагъэувэ Iэнэм, абы цIыхум и къарур къыхелъхьэж, IэфIщ, ерыскъы гурыхьщ.
Дэ, адыгэхэм, ди гущхьэ къэкIыххэркъым, ди адыгэцIэхэм хуэдэ нэгъуэщI лъэпкъхэм я бынхэм фIащу. Индоевропеибзэм ирипсалъэ лъэпкъхэм яIэщ дэ дызэса «адыгэцIэ» куэд: Хурирэт, Дэду, Нэну, Тали, Лэлу, ТIыкъэ, Пакъуэ, ПIытIэ, ТIэтIу, ТIатIэ, нэгъуэщIхэри. Псалъэм и хьэтыркIэ, Адыгэ республикэм и къэрал университетым и профессор Пэрэныкъуэ КIутIасэ и цIэм санскритымкIэ «Тхьэ лъагъуныгъэ» жиIэу аращ къикIыр. Апхуэдэщ унагъуэцIэхэри: «Ашаб» псалъэм санскритымкIэ «шы» жиIэу аращ, «Ашэбей», «Ашэбокъуэ» унагъуэцIэхэми лъабжьэ яхуэхъуар шыращ, Сэрахъэ – шабзауэ, Джэгъэт (Жигат) – уахэ (Вселенная).
Адыгэ Тенджыз и тхыгъэхэм къыхэтхыжащ.
