ДифI догъэлъапIэ
Къэрэшей-Шэрджэс Республикэм щэнхабзэмкIэ щIыхь зиIэ и лэжьакIуэ, Щэнхабзэмрэ гъуазджэхэмкIэ колледжым, Даур Аслъэн и цIэр зезыхьэм, декоративно-прикладной гъуазджэмрэ цIыхубэ IэпщIэлъапщIагъэмкIэ и къудамэм и унафэщI Лэпыгъу (Къул) Эммэ Владимир и пхъум жэпуэгъуэм и 2-м игъэлъэпIащ илъэс бжыгъэ дахэ зэрырикъуар. Адыгэхэм (шэрджэсхэм) я лъэпкъ фащэм и махуэм ирихьэлIэу КъБР-м и Лъэпкъ музейм щагъэлъэгъуащ Къэрэшей-Шэрджэсым щыпсэу лъэпкъхэм къагъэщIэрэщIэжа IэпэIэсэ IэщIагъэхэм ятеухуа выставкэ. Ди республикэм и лIыкIуэу абы кIуахэм яхэта Лэпыгъу Эммэ зэвгъэцIыхумэ, ди гуапэщ!
- Сызэрысабийрэ гъуазджэр, щэнхабзэр спэгъунэгъут, балеринэ, пианисткэ, актрисэ сыхъуну си хъуэпсапIэт. СызэрегупсысымкIэ, ар си лъым хэтт. Си анэри, си анэшхуэхэри IэпэIэсэт. Си анэр дэрбзэрт, хидыкIырт, цы зэрыхъэрт. Дэри, си шыпхъумрэ сэрэ, а IэщIагъэхэм дыщIипIыкIат, - жеIэ Эммэ. – УкъызыхуигъэщIар уи натIэм итхауэ дунейм укъытехьэу къыщIэкIынщ. Тхьэм къыпхилъхьэ зэфIэкIри къэлъытапхъэщ. Ар щIыжысIэр, си шыпхъур зэрыцIыкIурэ зыщIэхъуэпсыр медицинэрати, аращ здиунэтIари, зыхуэлажьэри.
ЛъэпкъкIэ ПсэукIэ-Дахэ къуажэм щыщщ ди псэлъэгъу бзылъхугъэ нэфIэгуфIэр. Ауэ къыщыхъуари, щыпсэури Черкесск къалэрщ. И адэр щэнхабзэм пыщIауэ лэжьащ. Абы къыхэкIыу, пщащэ цIыкIур спектаклхэм, гъэлъэгъуэныгъэхэм кIуэрейт, лъэпкъхэм я гъуазджэм и дунейм хэту къэтэджат.
Эммэ и адэр «Ленин нур» (иджы «Черкес хэку») газетми зэдзэкIакIуэу щылэжьащ, типографием и унафэщIуи щытащ. Ар щIэхъуэпсырт и пхъур пианисткэ хъунуи, музыкэ еджапIэм иритауэ щытащ. ИлъэсиблкIэ Эммэ абдеж зыщигъэсащ, ауэ лъагъуныгъэ ин а макъамэ Iэмэпсымэм хуищIакъым.
КъыкIэлъыкIуэу, пщащэр медучилищэм щIэтIысхьэри, ар къиухыжащ.
- Си шыпхъу нэхъыжьыр дохутыру еджэрти, сэри медицинэм сыдригъэхьэхащ. ТIэкIуи срилэжьащ а IэщIагъэм. Ауэ си псэр зыхуэпабгъэр нэгъуэщIти, художественнэ еджапIэм сыщIэтIысхьащ. Илъэс 17-м ситт абы щыгъуэм. Зыми жезмыIэу, пщыхьэщхьэкIэ дерсхэм секIуалIэурэ, Карачаевск къалэм дэт пединститутым и художественно-графикэ къудамэм сыщIэтIысхьащ. Абы щыгъуэщ си адэ-анэм си мурадхэр щажесIар. СыхущIегъуэжакъым апхуэдэу си гъащIэр зэрызунэтIам, – къыпещэ ди псэлъэгъум.
Эммэ и анэр и гъащIэ псом библиотекэм щылэжьащ. Апхуэдэу, еджэныр къызэринэкIа нэужь, IэщIагъэрылажьэ ныбжьыщIэр Черкесск къалэм дэт интернатым уващ. ИлъэситIкIэ абы щылэжьауэ, Эммэ ирагъэблэгъащ къалэм дэт 34-нэ училищэм. Абдеж сурэтыщI-оформителу здэлажьэм, къыдеджа щIалэм ирихьэлIэри, абы къыжриIащ Щэнхабзэмрэ гъуазджэхэмкIэ колледжыр Эммэ и IэщIагъэмкIэ егъэджакIуэ зэрыхуэныкъуэр. Иджы и лэжьыгъэм дихьэхауэ и IэнатIэм пэрытщ. Нэхъыщхьэращи, колледжым щымыIауэ декоративно-прикладной гъуазджэмрэ цIыхубэ IэщIагъэхэмкIэ къудамэщIэ къызэIухынымкIэ гукъэкI ищIащ. Абы щхьэусыгъуэ хуэхъуар ди хэгъэгум щыпсэу лъэпкъхэм ижь-ижьыж лъандэрэ къадекIуэкIа цIыхубэ IэпщIэлъапщIагъэр яIэпыхуж зэрыхъуарт, апхуэдэ щIэныгъэ зыбгъэдэлъу къэнэжар зырызыххэти, а IэщIагъэхэм я щэхухэр кIуэдыжынкIэ шынагъуэшхуэ зэрыхилъагъуэрт.
А псори псэкIэ зыхэзыщIа, Iуэхум гудзакъэ иIэу бгъэдыхьа Эммэ хэкIыпIэ къигъуэтащ икIи ар хуит ящIащ абы и Iуэху зэрихуэну, щIэгъэкъуэни къыхуэхъуахэщ.
- ДПИ къудамэщIэр зэрылэжьэн дэфтэрхэр, материалхэр зэхуэхьэсын щIэздзащ. Дагъыстэным дэт апхуэдэ еджапIэм сыкIуэри, жэщитI-махуитIкIэ я планхэм тестхыкIыу сызэрыщысар фIы дыдэу сощIэж. Япэм ксерокс зиIэ щIагъуэ щыIэтэкъыми, къудамэм лэжьыгъэр иригъэжьэн папщIэ дызыхуэныкъуэ псори къистхыкIырт, зыгуэрхэри сигу изубыдэрт. ЖыIэпхъэщи, Мэхъэчкъалэ гуапэу сыщрагъэгъэблэгъат, сызыхуеинухэри тыншу сагъэлъэгъуат. Абы папщIэ фIыщIэшхуэ яхузощI нобэр къыздэсым.
1992 гъэм къудамэщIэр къызэIуаха щхьэкIэ, абы щезыгъэджэн щыIэтэкъым. Ахэри зырызыххэурэ Лэпыгъум къришэлIащ, Iуэху гъэщIэгъуэным къыхишащ. Иужьым а япэу ирагъэджахэм ящыщ куэд егъэджакIуэу къудамэм къыщынэжащ.
Нобэ къудамэм зыщыхурагъаджэ IэщIагъэу хъуам Эммэ япэщIыкIэ езым зыхуигъэсащ, иужьым и щIэныгъэмкIэ ядэгуэшэжащ егъэджакIуэ хъунухэм. Нобэ а къудамэр илъэс 31-рэ хъуауэ мэлажьэ икIи а пIалъэм къриубыдэу къудамэм и унафэщIыр ди псэлъэгъу бзылъхугъэ гуапэращ.
Къудамэм и студентхэм илъэсиплIым къриубыдэу IэщIагъэ 12 ирагъэгъуэт: дыщэидэр, уагъэ, дэнлъэч, арджэнхэр, нэгъуэщI хьэпшыпхэр, упщIэ щIыныр, абы щыгъынхэр, унэр зэрагъэдахэ хьэпшыпхэр къыхэхыныр, художествэ и лъэныкъуэкIэ фэм, пхъэм, гъущIым, ятIагъуэм елэжьыныр, нэгъуэщIхэри. Апхуэдэ еджапIэ нобэ Урысей псом ибгъуэтэнукъым.
ЕгъэджакIуэ, унафэщI, къызэгъэпэщакIуэ Iэзэм пIалъэ-пIалъэкIэрэ къызэрегъэпэщ ирагъэджахэм я лэжьыгъэхэм я гъэлъэгъуэныгъэхэр. Ахэр, Къэрэшей-Шэрджэсым и мызакъуэу, Урысей псоми, хамэ къэралхэми щагъэлъагъуэ. Апхуэдэу, мы къудамэм и студентхэм я IэдакъэщIэкIхэмкIэ зэхэгъэува гъэлъэгъуэныгъэр Франджым, Австрием утыку къыщрахьащ. Абы щыгъуэм ди хэгъэгум и лIыщхьэри а зэхуэсым хэтати, студентхэм языхэз Къул Данэ и IэрыщI ятIагъуэ вазэр Париж и музейм тыгъэ яхуищIауэ щытащ.
А гъэлъэгъуэныгъэхэр студентхэм я IэрыкIхэмкIэ зэхэгъэувауэ фIэщщIыгъуейщ, сыту жыпIэмэ, лэжьыгъэхэр узыфIэмыкIыжыну Iэзагъ ин зыхэлъщ. Мы къудамэм щеджэ, къэзыуха ныбжьыщIэхэр Дунейпсо творческэ зэхьэзэхуэхэм зэкъым зэрыщытекIуар.
КъищынэмыщIауэ, егъэджакIуэм мастер-классхэр щIэх-щIэхыурэ къызэрегъэпэщ. Эммэ бгъэдэлъ щIэныгъэмкIэ хэти дэгуэшэну хьэзырщ.
- Мы къудамэр си сабийуэ жыпIэ хъунущ, къызэзгъэпэщащ, зедгъэужьащ. КъыщIэдгъэкIа, едгъэджа сабий псори соцIыхуж, куэдым иджыри пыщIэныгъэ яхузиIэщ, - и гуапэу къыхегъэщ егъэджакIуэм.
А къудамэр къэзыухахэр цIыху 300-м щIегъу. Абыхэм дэтхэнэми Эммэ ныбжьэгъуи, унэтIакIуи яхуэхъуащ, ноби ящхьэщытщ, я чэнджэщэгъу Iущщ. Гъуазджэр нэхъри куууэ зыхащIэным, ябгъэдэлъ зэчийр къызэIухыным хуабжьу хуощхьэпэ. НыбжьыщIэхэм ящыщ куэд ищхьэ еджапIэ нэхъыщхьэхэм щIэтIысхьэжащ колледж нэужьым, нэгъуэщIхэри художественнэ еджапIэхэм, е рекламэ агентствэхэм кIуащ. Эммэ зэрыжиIэмкIэ, зи Iэпэм дыщэ къыпыщхэр щагъасэхэм я къудамэр къэзыуха дэтхэнэми и зэфIэкIым, ирагъэгъуэта щIэныгъэм хуэфэщэн лэжьапIэ игъуэтыркъым.
- Хуабжьу сигу къоуэ ди нэIэм щIэта цIыху зэчиифIэхэм яхуэфащэ лэжьыгъэ IэнатIэ зэрамыгъуэтыр. Дэтхэнэри налкъутым хуэдэщ. Си гур мэуз абыхэм ябгъэдэлъ зэфIэкIыр къыщагъэсэбэпын ямыгъуэту, нэгъуэщI IэщIагъэхэм ирилэжьэн хуей щыхъукIэ. Ар дызыгъэгузавэ щытыкIэщ. ИкIи, абы къыхэкIыу, а щытыкIэр щэнхабзэмкIэ министрхэм я деж нызохьэс. Иджы тет Агъырбэ Зураб ди Iуэху зытетым щызгъэгъуазэ зэпытщ икIи сызэхещIыкI. КъызэрыддэIэпыкъуфыну хэкIыпIэхэр къелъыхъуэ.
- Ди щIыналъэм туризмэм хуабжьу зыщеужь, зыщеубгъу. Ауэ щыхъукIэ, саугъэт папщIэ сувенирхэр икъукIэ фIыуэ здащI лъэщапIэ (мастерской) цIыкIу, тыкуэни хэтыжу, къытхузэрагъэпэщатэмэ, едгъэджахэми лэжьапIэ ягъуэтынут, хэгъэгуми и щIыхьыр фIыкIэ къэзыгъэлъагъуэ Iуэху зэфIихынут. Апхуэдэ лъэщапIэ-тыкуэн зэрыщыIэр ящIэмэ, ди республикэм щыпсэухэри хьэщIэхэри абы екIуэлIэнущ. ГъэщIэгъуэн зэращыхъунуми шэч къытесхьэркъым, - жеIэ Эммэ.
ДПИ къудамэм къищынэмыщIауэ, Лэпыгъум лъэпкъымкIэ, тхыдэмкIэ мыхьэнэшхуэ зиIэ зы Iуэхугъуэ дахэ зэфIигъэкIащ – Москва къалэм «Декоративно-прикладное искусство Карачаево-Черкессии» тхылъыр 2021 гъэм къыщыдигъэкIащ.
Абы щызэхуэхьэсащ илъэс 30-м къриубыдэу Къэрэшей-Шэрджэсым щыпсэу лъэпкъхэм я IэпщIэлъапщIагъэм теухуауэ Эммэ зригъэгъуэта щIэныгъэр. Абы ихуащ сурэт, графикэ материал 200-м щIигъу.
Бзылъхугъэм унагъуэ дахи иIэщ. И щхьэгъусэмрэ (илъэситI хъуащ дунейм зэрехыжрэ) езымрэ пщащитI зэдапIащ - Динэрэ Данэрэ. Нэхъыжьым медицинэм зритащ, нэхъыщIэр анэм и лъагъуэм ирикIуащ. Ари колледжым дерс зэхуэмыдэхэмкIэ егъэджакIуэу щолажьэ. Пщащэм колледжым иужькIэ Санкт-Петербург ДизайнымкIэ институтыр къыщиухыжащ.
Лэпыгъум и лэжьыгъэшхуэм и мыхьэнэр къэлъытэгъуейщ зэфIэкI зиIэ щIалэгъуалэр гъэсэнымкIэ, цIыхубэ IэщIагъэхэр хъумэнымкIэ, гъуазджэм фIыуэ хэзыщIыкI IэщIагъэрылажьэхэр гъэхьэзырынымкIэ.
Ди щIалэгъуалэр цIыхубэ IэщIагъэхэм я дунейм хэухуэна зэрыхъум гугъапIэ къыдет Кавказым щыпсэу лъэпкъыжьхэм я щэнхабзэр мыкIуэдыжынымкIэ, къэщIэрэщIэжынымкIэ, хъумэнымкIэ, щIэблэхэм зэIэпахынымкIэ.
