Дуней гъащIэм и кIыхьагъым елъытауэ цIыху щхьэхуэм къигъащIэ илъэсхэр абы и зы уафэ хъуэпскIыгъуэу е и зы дыгъэ къыщIэкIыгъуэу къыпщохъу. ИтIани, цIыху гъащIэм апхуэдизу мыхьэнэшхуэ иIэщи, псэм и уахътыр къыщысар хьэлъэщ. Сыт-тIэ цIыхум къигъанэр езым и ужькIэ? И Iэужьырщ, Iуэхурщ, псалъэрщ, щIэблэрщ. ЦIыхур щымыIэжми, псэухэм куэдрэ я гум илъщ ахэр зи лъабжьэ фэеплъыр. И Iыхьлыхэмрэ благъэхэмрэ ящIыгъуу, языныкъуэ цIыхухэм я шыфэлIыфэр зэманкIэрэ щахъумэ жылагъуэми къэралми. Апхуэдэ пщIэ къэзылэжьхэр зи гъащIэм и дэтхэнэ зы махуэри хэкум хуэзыгъэлэжьа, зи къарумрэ зэфIэкIымрэ абы и зыужьыныгъэм тыхь хуэзыщIахэрщ. Зи гугъу тщIы цIыхухэм я щапхъэу псэуащ къэрал лэжьакIуэ Iущ, унафэщI щыпкъэ, хэкупсэ нэс, гуащIэдэкIымрэ зауэмрэ я ветеран Къудей Чэрим Къарэмырзэ и къуэр (1909 - 2001).
Ди къэралым псэукIэщIэм и лъабжьэр щыщагъэтIылъ лъэхъэнэ хьэлъэм ирихьэлIащ Къудейм и сабиигъуэр. Апхуэдэу тыншакъым абы и щIалэгъуэу Хэку зауэшхуэм и илъэсхэм хиубыдари. Зауэ нэужьым, бийм щысхьрабгъу имыIэу зэтрикъута цIыхубэ хозяйствэр щызэфIагъэувэжа зэманри гугъуащ къэралым и дэтхэнэ цIыхум дежкIи. Абы щыгъуэми Чэрим и къару емыблэжу хэтащ гъащIэр зэтегъэувэжыным пыщIа Iуэху псоми. ИужькIэ ар ирихьэлIащ лIэщIыгъуэ блэкIам и 90 гъэхэм хэкум щекIуэкIа зэхъуэкIыныгъэхэми, и нэгу щIэкIащ абыхэм яжь къащIихуу лъэныкъуабэ хъуа экономикэр зэрызэтраублэжа щIыкIэри. ЖыпIэнурамэ, СССР-м, УФ-м, ди республикэм къакIуа тхыдэ гъуэгуанэр нэсу къыщыгъэлъэгъуэжащ къэрал лэжьакIуэшхуэу щыта, къулыкъу лъагэ куэдым пэрыта, Налшык къалэм щIыхь зиIэ и цIыхуу щыта адыгэлI нэс Къудей Чэрим и гъащIэ кIыхьым.
ЩIэныгъэр зи хъуэпсапIэ нэхъыщхьэхэм ящыщ Чэрим тхылъ къищтэну Iэмал щиIар и ныбжьыр илъэс 13 ирикъуауэщ. Абы щыгъуэм ар щIэтIысхьауэ щытащ я къуажэм къыщызэIуаха илъэсибл школым. 1928 гъэм ар ехъулIэныгъэ иIэу къиухащ щIалэм. ГурыхуагъкIэ, жэуаплыныгъэкIэ адрей и ныбжьэгъухэм къахэщ Къудейр IэщIагъэлIхэр зыхуримыкъу къуажэ советым лэжьакIуэ къащтащ. Абы и пщэрылъ хъуат жылэм къэрал налогыр къыщыхихыныр. Шэджэм Езанэм и жэмыхьэт нэхъ инхэм ящыщ зыр зрапха щIалэщIэм хуабжьу гугъу зригъэхьырт, и къалэнхэр дагъуэншэу зэфIихын папщIэ. Махуэм цIыхухэр колхоз губгъуэхэм итти, Чэрим и лэжьыгъэм щыщIидзэр пщыхьэщхьэрт, къуажэдэсхэр я унэ екIуэлIэжа нэужьт. Куэд дэмыкIыу Къудейм и лэжьыгъэр ихъуэжащ. Пемзэ къыщыщIахыу Кэнжэ дэт рудникым уващ, щIытI бригадэм и пашэу.
И къару щымысхьыжу лажьэрт щIалэр, и анэм, къызыхэкIа унагъуэшхуэм лъэкI псомкIи защIигъакъуэу. И щIэныгъэм адэкIи хигъэхъуэныр зи мурад Чэрим апхуэдэ Iэмал зэригъуэту Iуэхум яужь ихьащ. 1931 гъэм ар щIэтIысхьащ лъэпкъ кадрхэр щагъэхьэзыру Тэн Iуфэм Iут Ростов къалэм дэт ухуакIуэ техникумым. Ар ехъулIэныгъэкIэ къиуха нэужь, Къудейр Орджоникидзе Серго и унафэкIэ Украинэм и Мариуполь къалэм дэт ухуакIуэ IуэхущIапIэм прорабу ягъэкIуащ. Iэдэбу, лэжьыгъэм хуэIэижьу зыкъэзыгъэлъэгъуа IэщIагъэлI ныбжьыщIэм гу къылъатащ икIи зэман кIэщIым къриубыдэу и къулыкъукIэ драгъэкIуэтейри, IэнатIэм и унафэщI хъуащ, ар ныкъусаныгъэншэу зы илъэсым щIигъукIэ зэрихьащ.
1935 гъэм Къудейм щалъхуа щIыналъэм къигъэзэжащ. Апхуэдэ IэщIагъэлI хуабжьу хуэныкъуэт ди республикэр абы щыгъуэм. ЩIыпIэ промышленностымкIэ управленэм и унафэщI Уэдыжь Аслъэнбэч и нэIэм щIагъэува Чэрим жэрдэмыщIэхэр, Iуэху еплъыкIэщIэхэр и куэдт. АбыхэмкIэ щIалэщIэр дэгуэшащ Уэдыжьым икIи абы и унафэкIэ республикэм ухуэн щыщIадзащ ухуэныгъэм ирахьэлIэ материалхэр къыщIэзыгъэкI заводхэр. УхуакIуэ-инженер Къудейм и проектхэм япкъ иткIэ зэман кIэщIым къриубыдэу ди республикэм щаухуащ икIи къыщызэIуахащ сэху, цемент, чырбыш заводхэр. Илъэситху планхэр зи лэжьэкIэ мардэ, зыужьыныгъэм хуэгъэпса ухуэныгъэщIэхэр ехьэжьауэ щекIуэкI щIыналъэм и дежкIэ апхуэдэ ухуэныгъэ материалхэр и щIыпIэм къыщыщIэгъэкIыжыным мыхьэнэшхуэ иIэт. Къудейм и жэрдэмкIэ яухуа заводхэм езыр и унафэщI ящIыжырти, лэжьыгъэр нэсу зэтеувэху, абы ехьэлIа псори къызэригъэпэщырт. ИужькIэ нэгъуэщI ухуэныгъэщIэхэм яужь ихьэрт.
Къудейр я пашэу 1946 гъэм ди щIыпIэм щагъэлъэпIауэ щытащ Къэбэрдейр къызэрызэрагъэпэщрэ илъэс 25-рэ зэрырикъур. УнафэщI щыпкъэм, зи Iуэхумрэ зи гупсысэмрэ пщIэ къыхуащIу, ищхьэмкIэ къыщалъытэу щытам, екIуу зэфIигъэкIат а гуфIэгъуэр, ар къызэгъэпэщынымрэ егъэкIуэкIынымрэ лъэпощхьэпо куэд хэлъами.
1951 - 1959 гъэхэм Къудейр ягъэувауэ щытащ ухуэныгъэм ирахьэлIэ хьэпшыпхэр къыщIэзыгъэкI промышленностым и управленэм, иужькIэ «Искож» комбинатыщIэм я унафэщIу. Аращ къызэзыгъэпэщар илъэс куэдкIэ зи пашэу щыта ветеранхэм я республикэ зэгухьэныгъэр. Мызэ-мытIэу ар хахащ РСФСР-м, КъБАССР-м я Совет Нэхъыщхьэхэм я депутату, щытащ къэралым и Совет Нэхъыщхьэм и Президиумым и УнафэщIым и къуэдзэу.
Сыт хуэдэ IэнатIэ Iумытами, Къудей Чэрим ар ныкъусаныгъэншэу зэрихьащ. Къалэнхэр IэкIуэлъакIуэу гъэзэщIэным, хэкупсэу щытыным, пэжагъым, жэуаплыныгъэм, цIыхугъэ лъагэм я щапхъэщ абы сыт хуэдэ зэмани къигъэлъэгъуар.
Къэралым гулъытэншэ ищIакъым апхуэдэ псэемыблэж лэжьыгъэр. Хэку зауэшхуэм жыджэру зэрыхэтам, республикэм и социально-экономикэ, политикэ зыужьыныгъэм хуищIа хэлъхьэныгъэм, щIыналъэм щекIуэкI жылагъуэ гъащIэм жыджэру зэрыхэтам къыпэкIуэу Къудей Чэрим Къарэмырзэ и къуэм къыхуагъэфэщауэ щытащ къэрал дамыгъэ лъапIэхэр, щытхъу, фIыщIэ тхылъхэр. Абыхэм ящыщщ Лениным, Хэку зауэм, Вагъуэ Плъыжьым я орденхэр, медалу пщыкIутху. И ныбжьыр илъэс 90 щрикъум абы и дамыгъэ лъапIэхэм иджыри зы къахэхъуауэ щытащ. Республикэм и Президенту абы щыгъуэм щыта КIуэкIуэ Валерэ Къудейм иритащ КъБР-м и ЩIыхь тхылъыр.
