ЩIыналъэ мыхьэнэ зиIэу, ди республикэм хэхауэ яхъумэ и щIыпIэ дэгухэм Тхылъ Плъыжьым иратха псэущхьэ лIэужьыгъуэу 70-м щIигъу мы лъэхъэнэм щопсэу.
Ахэр къыщызэтена къуэгъэнапIэхэм, я нэхъ мащIэрауэ, гулъытэ хэха яхуэщIыпхъэщ. Нэхъ зэхэщIыкIыгъуэу жытIэнщи, мэзкъуэдыхэр зи хэщIапIэ хьэкIэкхъуэкIэхэм я бжыгъэр зэрыщытам хуэгъэкIуэжыным, уеблэмэ нэхъыбэж щIыным хуэгъэза лэжьыгъэ и чэзум егъэкIуэкIыпхъэщ. Абы и лъэныкъуэкIэ къагъэунэхуа IэмалыщIэщ биотехнием и зэфIэкIыр къэгъэсэбэпыныр.
А къалэным пэлъэщхэм ящыщщ КъБР-м ЩIыуэпсыр хъумэнымрэ экологиемкIэ и министерствэм деж щыIэ «Къэбэрдей-Балъкъэрым хэхауэ яхъумэ и щIыпIэхэр» къэрал кIэзонэ IуэхущапIэр.
Биотехние щIэныгъэм къызэщIеубыдэ псэущхьэхэм лъхуэрэ-пIэуэ яхэтым я бжыгъэм хэгъэхъуэным хуэгъэза Iуэхугъуэхэр зыхуэдэр убзыхуныр. Ауэ щыхъукIи, абы ипкъ иту ирагъэкIуэкI лэжьыгъэхэр щхьэпэщ ди республикэм псэущхьэрэ къуалэбзууэ исым я бжыгъэр зэрыщытам хуэгъэкIуэжынымкIи языныкъуэхэм деж нэхъыбэж щIынымкIи.
Зи гугъу тщIы лэжьыгъэм хыхьэ Iуэхугъуэу псом япэу гъэзэщIапхъэхэм ящыщщ щIымахуэ лъэхъэнэм ирихьэлIа хьэкIэкхъуэкIэхэр зыщIэс мэзхэм пIалъэ-пIалъэкIэрэ шыгъу зыхэлъ Iусхэр щыгъэтIылъыныр, я ерыскъыр а зэманым езыр-езыру къызэрамыулъэпхъэщыжыфым къыхэкIыу. Ауэ щыхъукIи, а Iуэхугъуэм щIэбдзэн ипэ къихуэу, нэбдзэгубдзаплъэу зэхэгъэкIыпхъэщ псэущхьэхэм нэхъ къыщаущыхь, щитIысыкI щIыпIэхэр зыхуэдэри.
Биотехникэ Iэмалхэм ящыщщ псыIагъэ здэщыIэ щIыпIэхэу псэущхьэхэр нэхъ къыщызэтеувыIэхэм деж, зыщыхакухьын хуэдэу, хущхъуэ зыхэлъ ятIэкIэ гъэнщIа псыгуэнхэр щыгъэувынри.
Псэущхьэхэм я гъащIэр зэрырахьэкIым уазэрыкIэлъыплъыфын Iэмал гъуэзэджэщ сурэттех зэмылIэужьыгъуэу иужьрей зэманым къэунэхуахэр. Абыхэм трахахэм уащыхэплъэжкIэ, нэхъри уи фIэщ мэхъу мэзгъэфIэнхэр зи хэщIапIэ псэущхьэхэм я гъащIэр тынш щIынымкIэ биотехникэм и Iэмалхэм я мыхьэнэр зэрыиныр.
Зи кIэ диплъэ 2023 гъэм ди республикэм щрагъэкIуэкIа биотехние Iуэхугъуэхэм хыхьэу, мэзгъэфIэнхэм шыгъу зэрызэрахьэ хьэкхъуафэу 127-р къыщагъэщIэрэщIэжащ, хущхъуэ зыхэлъ ятIэ зралъхьэ псыгуэну 47-рэ щаухуащ, хьэкIэкхъуэкIэхэр къыздекIуалIэу щагъашхэ утыкуу 19 щыхагъэунэхукIащ, адэкIэ-мыдэкIэ тонни 4-м щIигъу зи хьэлъагъ шыгъу щагъэтIылъащ.
Къэрал инспекторхэм биотехние и лъэныкъуэкIэ ялэжьыпхъэхэм дызыхуэкIуэ илъэсми пащэнущ. Псэущхьэхэм я зэмылIэужьыгъуагъэм кIарымыгъэхунымрэ ахэр зэрыс щIыпIэхэм къигъэнэнымкIэ Iуэхугъуэу дяпэкIи ирагъэкIуэкIынухэм ящыщщ:
- ЛыхэкIыр зи мыхьэмышх хьэкIэкхъуэкIэхэм хьэщхьэрыIуэ узыр къапкърымыхьэн папщIэ, ахэр щызэхэзекIуэ мэзкъуэдыхэм иммунизацэм хуэгъэза Iуэхугъуэ зэмылIэужьыгъэухэр щрагъэкIуэкIынущ.
- хьэкIэкхъуэкIэхэр щысхьыншэу зэтезыукIэ цIыхухэм япэщIэтыныр зи къалэн гуп щхьэхуэхэм къыщакIухьынущ.
- щIыпIэ дэгухэм хуиту къыщызыкIухь псэущхьэхэм я бжыгъэр пIалъэ-пIалъэкIэрэ щIапщытыкIынущ.
Дызытепсэлъыхь Iуэхум ехьэлIауэ Индием щыпсэухэм ижь-ижьыж лъандэрэ къадекIуэкI псэлъафэщ, «ЩIыуэпсыр ди адэжьхэм къытхуагъэна щIэинкъым, атIэ, ди яужь къинэнухэм щIыхуэу къеIытха хъугъуэфIыгъуэщ».
А псом къыхэкIыуи, иджыри зэ къытыдогъэзэжри, биотехнием и къалэн нэхъыщхьэхэм ящыщщ псэущхьэхэм я бжыгъэм кIэремыгъэхуныр, дыкъэзыухъурехь дунейм къыщыхъу къэхъукъащIэ шынагъуэхэм ахэр щыхъумэныр, абы къыдэкIуэуи щIыуэпсым лейуэ ирахыр ягъэмэщIэн зэрыхуейм цIыхухэр къыхуеджэныр.
