Къэбэрдей-Балъкъэрми Урысей Федерацэми я хъыбарегъащIэ IэнатIэхэм тхьэмахуэ ипэкIэ дызыщагъэгъуэза Iуэхугъуэ хьэлъэр гущIыхьэ зыщымыхуа къэгъуэтыгъуейщ - и ныбжьыр илъэс 69-м иту дунейм ехыжащ алыдж-урым бэнэкIэмкIэ СССР-м и командэ къыхэхам дэщIыгъуу 1982 гъэм Европэм и чемпион хъуа, Дунейпсо кубокыр зыIэщIэлъа, къэралым тIэунейрэ щытекIуа, Совет Союзым спортым щIыхь зиIэ и мастер Жаным Аслъэн. Адыгэ лъэпкъыр иджыри зы цIыху хьэлэлкIэ, пелуан нэскIэ нэхъ мащIэ дыхъуащ.
Ди лъахэгъу Жаным Аслъэн и бэнэкIэ екIум дэ псори дригушхуэрт блэкIа лIэщIыгъуэм и 80 гъэхэм. Спорт IэщIагъэлIхэмрэ алыдж-урым бэнэкIэм дихьэххэмрэ быдэу я фIэщ хъурт Жаным Аслъэн дуней псоми Олимп Джэгухэми зэрыщытекIуэфынур. Ар икIи лъабжьэншэтэкъым - адыгэ щIалэр Совет Союзым алыдж-урым бэнэкIэмкIэ и командэ къыхэхам щыпашэт икIи килограмм 82-м нэс зи хьэлъагъхэм я деж щытепщэт.
- Си ныбжьыр илъэс пщыкIуз щыхъум щыщIэдзауэ спортым сыхэтщ, - жиIэрт Аслъэн. - Налшык СпортымкIэ и уардэунэм сыкIуэри, бэнакIуэхэм захезгъэтхащ. Абы щыгъуэм сщIэртэкъым ар лIэужьыгъуэ зыбжанэ зэрыхъур. Сыбэнэну хуабжьу сыхуейти, япэу къыспэщIэхуа бжэм сытеуIуэри, сыщIыхьащ. Апхуэдэу сыкъыщыхутащ Лобжанидзе Владимир алыдж-урым бэнэкIэм щыхуигъасэ секцэм - арат си натIэм къритхауэ къыщIэкIынур. Хьэлэмэтращи, зэи сыхущIегъуэжакъым а спорт лIэужьыгъуэр зэрымыщIэкIэ къызэрыхэсхам.
Жаным Аслъэн бэнакIуэ лъэщ къызэрыхэкIынум IэщIагъэлI гъуэзэджэ Лобжанидзе Владимир псынщIэу гу лъитащ. Абы игу ирихьырт щIалэщIэм ерыщу зэрызигъасэр, жыпIэр зэрызыхилъхьэр, хьэл-щэн зэпIэзэрыт зэриIэр. Зы илъэсым къриубыдэу Аслъэн бэнакIуэ бэлыхь къыхищIыкIащ - ар республикэм и ныбжьыщIэ зэпеуэм щытекIуащ. А япэ ехъулIэныгъэм тренерыр зэрыщыгуфIыкIар къэIуэтэжыгъуейщ. КъыгурыIуат Жанымыр лъагапIэ инхэм къызэрыхуигъэщIар.
И ныбжьыр нэсу дзэм къулыкъу щищIэну щыдашам Дон Iус Ростов щыIэ спорт ротэм хэхуащ. Абы Iэмал щигъуэтащ и Iэзагъым хэпщIыкIыу щыхигъэхъуэну. Аслъэн зи IэмыщIэ ихуа Яковенкэ Николай СССР-м щIыхь зиIэ и тренерт, нэхъапэм Совет Союзым, Европэм, дунейм щытекIуат икIи алыдж-урым бэнэкIэ лIэужьыгъуэм химыщIыкI щыIэтэкъым. IэщIагъэлI гъуэзэджэм занщIэу къыгурыIуащ Жанымым утелажьэ зэрыхъунур икIи абы тебгъэкIуадэ зэманымрэ къарумрэ пщIэншэ зэрымыхъунур.
Яковенкэ адыгэ щIалэр егугъуу игъасэрт икIи куэдыр зыщымыгъуазэ Iэмал гъуэзэджэхэр иригъащIэрт. Ахэр зэрызэхилъхьар къипщытэн папщIэ хьэрхуэрэгъу нэхъ лъэщ дыдэхэри къыхухихырт, нэхъыбэм - хьэлъагъкIэ къебэкI защIэу. Апхуэдэ зыгъэсэныгъэхэр хьэлъэт, ауэ укъэзыгъэпэжынт.
1975 гъэращ къэралпсо утыкум япэу ехъулIэныгъэ ин Жанымым щиIар. СССР-м и Лъэпкъхэм я спартакиадэм щытекIуэри, дыщэ медалыр зыIэригъэхьащ. Аслъэн иужь къинащ Совет Союзым и командэ къыхэхам хагъэхьэну ягъэлъэгъуахэу Корбан Геннадий, Чебоксаров Владимир, Халилов Камил, Назаренкэ Анатолий, Курбанов Хьэзрит сымэ, нэгъуэщIхэри. Псоми къащIащ алыдж-урым бэнэкIэм вагъуэщIэ къызэрыщыунэхуар. Куэдым къыхагъэщырт Жаным Аслъэн и зэпIэзэрытагъыр. Дауи, къахэкIащ ар зэрымыщIэкIэ зэхьэзэхуэм щытекIуауэ къэзылъытахэри. АрщхьэкIэ апхуэдэ псалъэмакъ мышухэм адыгэ щIалэми и тренерми я фIэщхъуныгъэр къагъэтIэсхъэфакъым. Абыхэм егупсысынуи зэман яIэтэкъым - апхуэдизу егугъуу загъасэрти, зы махуэм къриубыдэу Аслъэн килограммитI-щы щыхигъэщI къэхъурт.
Дзэм къулыкъу щищIэну пIалъэр щиухым ирихьэлIэу, Жанымыр СССР-м IэщэкIэ ЗэщIэузэда и Къарухэм я чемпион хъуащ. Абы иужькIэ езыри и гъэсакIуэри, къэралым и дзэ спорт клуб нэхъыщхьэм - Мэзкуу и ЦСКА-м - ирагъэблэгъащ. Дунейпсо утыку къихьэну, и ехъулIэныгъэхэм хигъэхъуэну ар Iэмал гъуэзэджэт.
Дзэ клубхэм 1976 гъэм ирагъэкIуэкIа европэ зэхьэзэхуэр апхуэдэхэм я щIэдзапIэ хъуащ. Абы хыхьэ зэIущIитхум ящыщу плIым Жанымыр щытекIуащ. Зыпэмылъэщар Монреаль щекIуэкIагъащIэ Олимп Джэгухэм дыжьын медалыр къыщызыхьа, дуней псом и чемпион Колев Иванщ. Болгар щIалэмрэ ди лъахэгъумрэ зэрытемыгъэкIуауэ зэбгъэдэкIыжащ.
Мэзкуу щекIуэкIа дунейпсо зэхьэзэхуэ иным къыкIэлъыкIуэ илъэсым Аслъэн бжьыпэр щиубыдащ. И насып къыщикIащ 1978 гъэм Чехословакием и Остравэ къалэм щыIа зэпеуэми. Абы кърихьэлIат бэнакIуэ лъэщ дыдэхэу хэгъэрейхэм ящыщ Европэм, дунейм, Олимп Джэгухэм я чемпион Мах Вячеслав, Румынием къикIа Олимп чемпион Драйкэ Ион, Польшэм, Франджым, нэгъуэщI къэралхэм я лIыкIуэхэр. Жаным Аслъэн и хьэрхуэрэгъу цIэрыIуэхэм къагъэдзыхакъым. Ар хуейт къигъэлъэгъуэну абыхэм къазэрыпимыкIуэтынур. ИкIи хъарзынэу къехъулIащ. Псом хуэмыдэу удэзыхьэх хъуат хэгъэрейхэм ящыщ Янотэ дригъэкIуэкIа зэIущIэр. И ныкъуэкъуэгъу лъэщыр адыгэ щIалэм нэрылъагъуу хигъэщIащ. ЕфIэкIащ адрей къыпэщIэтахэми. Финалым щыхигъэщIащ Олимп чемпион Драйкэ Ион. Дыщэ медалым дэщIыгъуу «ТекIуэныгъэм ерыщу зэрыщIэбэнам папщIэ» саугъэт щхьэхуэри къыщыхуагъэфэщам, зэхьэзэхуэм еплъыну къекIуэлIахэм Iэгуауэшхуэ хуаIэтат, ар абы зэрыхуэфащэ дыдэм щыхьэт техъуэжхэу.
«Дунейпсо класс зиIэ мастер» цIэ лъапIэр Жаным Аслъэн къыфIащауэ щытащ Остравэ щекIуэкIа зэпеуэм кърикIуам ипкъ иткIэ. Къэбэрдей-Балъкъэрым щыщу алыдж-урым бэнэкIэм хэтхэм апхуэдэ пщIэ нэхъапэм зэи яIатэкъым.
Дэтхэнэ спортсменми и гъащIэ гъуэгур гугъущ. Абы куэд щелъытащ и насыпыр къызэрикI щIыкIэм. И тренерхэмкIэ Аслъэн Тхьэр къыхуэупсат икIи Лобжанидзе Владимири Яковенкэ Николаи куэдым хуагъэсащ. АрщхьэкIэ ныкъуэкъуэгъухэри и мэщIакъым, щэхууи нахуэуи - сыт пщIэн, спортым и хабзэ нэхъыщхьэхэм ящыщ зыщ ар?! АбыкIэ щапхъэу урикъунщ Жаным Аслъэнрэ Корбан Геннадийрэ илъэс куэдкIэ зэрызэпэщIагъэтар, иужьыр япэ ирагъэщ зэпыту. Ар захуагъэтэкъым, сыту жыпIэмэ, 1975 гъэм щыщIэдзауэ ахэр мызэ-мытIэу зэбэнати, зэ закъуэ фIэкIа къэмынэу адрей псоми ди лъахэгъур щытекIуат. Абы щхьэкIэ къэмынэу Корбант зэхьэзэхуэ нэхъ ин дыдэхэм къэралым и щIыхьыр щихъумэну утыку кърагъэхьэр. Щыбанэ алэрыбгъум и хьэрхуэрэгъу нэхъыщхьэр Аслъэн къыщефIэкIар Совет Союзым и чемпионату 1979 гъэм екIуэкIаращ. Япэ дыдэу апхуэдэ зэхьэзэхуэ иным дыщэм пэгъунэгъу щыхъуа ди щIалэм жэуаплыныгъэр къытехьэлъагъэнущ икIи кIэух зэIущIэм пэж дыдэу и хьэрхуэрэгъу лъэщ Корбан Геннадий къыщытекIуащ.
Ахэр мызэ-мытIэу щызэпэщIэтащ къыкIэлъыкIуэ илъэсым щыIа зэхьэзэхуэ зэмылIэужьыгъуэхэм икIи сыт щыгъуи нэхъыфIар адыгэ щIалэрат. Апхуэдэу щыт пэтми, 1980 гъэм Мэзкуу щекIуэкIа гъэмахуэ Олимп Джэгухэм ди къэралым и щIыхьыр ихъумэну дзыхь зыхуащIар Корбанщ. Пэжщ, абы дыщэ медалыр зыIэригъэхьащ, ауэ Жанымми ардыдэр нэхъыфIыжу хузэфIэкIынут. Абы щыхьэт техъуащ къыкIэлъыкIуэ илъэсым екIуэкIа Совет Союзым и чемпионатыр. Алыдж-урым бэнэкIэм лъэбакъуэ лъэщхэр щыхича Дон Iус Ростов щекIуэкIа зэпеуэм Аслъэн къыщыпэлъэщын къахэкIакъым.
Воронеж щыщ и япэ хьэрхуэрэгъум Жанымым гу зэрылъита щыIэкъым икIи напIэзыпIэм ар тридзащ. ЕтIуанэр узытеплъэкъукI мыхъунт - ар сыт щыгъуи и хьэрхуэрэгъу Корбан Геннадийт. Олимп чемпионыщIэр адыгэ щIалэм иригъэкIуэтэхащ икIи, зыми шэч къытрамыхьэн хуэдэу, ар дахэу хигъащIэри, медалыншэу къигъэнащ. Езыхэм ящыщ зыуэ къэзыбж ростовдэсхэм абы щыгъуэм ди лъахэгъум хуаIэта Iэгуауэр куэдрэ щыщыужьыхыжакъым зэхьэзэхуэр щекIуэкI спорт уардэунэ абрагъуэм.
АрщхьэкIэ ар дыщэм хуэзышэ щIэдзапIэ къудейт. АдэкIэ иджыри зэIущIэ хьэлъищ къыщыпэщылът. Абыхэми щытекIуащ ди лъахэгъур. ХигъэщIахэм яхэтащ финалым къыщыпэщIэхуа спортымкIэ дунейпсо класс зиIэ Мкрытчевыр. Арати, япэ дыдэу къэралым и чемпион 1981 гъэм хъуащ.
- А лъэхъэнэм Совет Союзым и чемпионатым ущытекIуэну куэдкIэ нэхъ гугъут Европэм бжьыпэр щыбубыдын е Дунейм и кубокыр зыIэрыбгъэхьэн нэхърэ, - игу къигъэкIыжырт Жаным Аслъэн. - Совет бэнакIуэхэрат дэни щытепщэр. Къэралым и цIэкIэ утыку укърагъэхьэ къудеймэ, текIуэныгъэр уи Iэрылъхьэу убж хъунут. ИужькIэ Кубэм и бэнакIуэ лъэщхэр дыдейхэм ягъэсащ, тыркухэри зэрылъэрызехьэти, ерыщу къыдэныкъуэкъу хъуащ. 1981 гъэм СССР-м и чемпион сыщыхъуам хуабжьу сагъэлъэпIащ икIи къэралым ЗыхъумэжыныгъэмкIэ и министрым езым къыбгъэдэкIыу офицер дамэтелъхэр къысхуигъэхьащ.
АрщхьэкIэ а гъэм зэхэта дунейпсо чемпионатым аргуэру ягъэкIуар Корбан Геннадийщ. Абы гурыщхъуэ уигъэщIырт Жаным Аслъэн гъуэгу ирамыту. Ауэ а Iуэхугъуэми ар ирищIыкIакъым. А илъэс дыдэм, 1981 гъэм и кIэухым, Iэмал къратащ Совет Союзым и командэ къыхэхам дэщIыгъуу Дунейпсо кубокым щIэбэныну. Ар Аслъэн гъуэзэджэу къигъэсэбэпащ икIи иджыри зэ наIуэ псоми ящищIащ килограмм 82-м нэс зи хьэлъагъхэм я деж алыдж-урым бэнэкIэмкIэ къыпэлъэщын ЩIы хъурейм зэрыщымыIэр.
КъыкIэлъыкIуа 1982 гъэр Жаным Аслъэн иужьу спортым щыхэта илъэсу къыщIидзыну хэт ищIэнт? Дэ абы иджыри текIуэныгъэ куэдкIэ дыщыгугъырт. А илъэсым и пэщIэдзэм Запорожье щекIуэкIа Совет Союзым и чемпионатым и кIэух зэIущIэм аргуэру щызэхуэзащ Жанымымрэ Корбанрэ. Пэжщ, ар, адрейхэм хуэдэу, зэпэщIэтыныгъэ гуащIэ хъуакъым. Аслъэн и тепщэныгъэр апхуэдизу инти, гугъу емыхьыщэу къэралым и чемпионыгъэр аргуэру зыIэригъэхьащ. КъыкIэлъыкIуэу СССР-м IэщэкIэ ЗэщIэузэда и Къарухэм я зэхьэзэхуэм дыщэр къыщихьащ.
ИужькIэ Болгарием и Варнэ къалэм щекIуэкIа Европэм и чемпионатым къыщызэхуэсат бэнакIуэ лъэщ дыдэхэр. Жаным Аслъэн зыхэт гупым щызэныкъуэкъунут Югославием, Алыджым, Польшэм, Данием, Финляндием, нэгъуэщI къэралхэми я бэнакIуэ лъэрызехьэ пщыкIуплI. АрщхьэкIэ абыхэм къахэкIакъым адыгэ щIалэм къыпэхъун. Арати, Европэм и чемпион хъуауэ Аслъэн къигъэзэжащ.
Америкэм и Толидэ къалэм щызэхэта Дунейпсо кубокым щыщIэбэна зэхьэзэхуэми Жанымыр а илъэсым щытекIуащ. Щытхъури щIыхьри абы къелъэлъэхырт икIи къыкIэлъыкIуэ зэпеуэхэм сыт щыгъуи хуэдэу ерыщу зыхуигъэхьэзырт.
Урысей Федерацэм и командэ къыхэхам дэщIыгъуу СССР-м и Лъэпкъхэм я спартакиадэм 1983 гъэм ар кIуащ. Абы ипэ ита зыгъэсэныгъэхэм хуабжьу къыщытрагъэхьэлъати, и Iэпкълъэпкъыр зэрызэщIэнар лъэужьыншэ хъуакъым: Куржым (Грузием) щыщ Кубусидзе финал ныкъуэм щебэну и шхулъэр къутащ. Ар фэбжь хьэлъэ дыдэт. Псоми къагурыIуащ, и ныбжьыр илъэс 30-м нэсауэ абы иужькIэ спортым къигъэзэжыну гугъу зэрыхъунур. Арати, къыхэкIыжын хуей хъуащ. Пэжщ, 1990 гъэм, тренеру къалащхьэм щылажьэу, къытрагъэхьэри, Мэзкуу и чемпионатым щыбэнащ икIи бжьыпэр щиубыдащ. Ар Аслъэн и иужь дыдэ зэхьэзэхуэт.
Бэнэныр щигъэта иужькIэ, Жаным Аслъэн къалащхьэм къагъанэри, ЦСКА-м алыдж-урым бэнэкIэмкIэ и тренер нэхъыщхьэу лэжьащ. Абы и гъэсэнхэм ящыщщ Олимп чемпион Олейников Вячеслав, дуней псом щытекIуахэу Велиниченкэ Александррэ Мнацакян Искандеррэ, Европэм щынэхъ лъэща Гришин Евгений сымэ, нэгъуэщIхэри.
Олимп резервхэр щагъэхьэзыр Спорт Iэзагъ лъагэм и республикэ школ Налшык къыщызэIуахым, Къэбэрдей-Балъкъэрым и унафэщIхэм я лъэIукIэ Жаным Аслъэн адэжь лъахэм къигъэзэжри, абы и унафэщI хъуащ икIи и гъащIэм и иужь илъэсхэр аращ щигъэкIуар, щIэблэр бэнэкIэм хуигъасэрэ псэукIэм хуигъэущийуэ.
Дэри тхуэдэу, ростовдэсхэм Аслъэн езыхэм я гъэсэну къалъытэ икIи, ар дунейм зэрехыжам и хъыбар гуауэр зэралъэIэсу, коронавирус уз зэрыцIалэм дызригъэува щытыкIэ хьэлъэри уэим ящIри, я лIыкIуэхэр Къэбэрдей-Балъкъэрым къаутIыпщащ, абы и унагъуэмрэ Iыхьлыхэмрэ яхуэгузэвэну. Ящыгъупщакъым, ди республикэми къыдэкIуэу, а щIыналъэми и пщIэр лъагэу зэриIэтар. Ахърэт нэхур Алыхьым кърит!
