Итальян щIэныгъэлI, физик, математик, астроном, механик Галилей Галилео Италием и Пизэ къалэм 1564 гъэм къыщалъхуащ. И адэ Винченцэ макъамэм дихьэхырт, и IэщIагъэуи арат ибжыр. Ауэ абыкIэ щIагъуэу сом къыхуэлэжьыртэкъыми, «мылъкукIэ къулейкъым, бынкIэ къулейщ» къыхужаIэрт. Быным я нэхъыжьт Галилео. Абы пасэу зригъэсащ еджэфу, къалэ школым илъэс II хъуху кIуащ. ИужькIэ унагъуэр Флоренцием Iэпхъуащ.
Галилео и адэм иригъэсат макъамэ Iэмэпсымэхэр игъэIэрыхуэу, уеблэмэ уэрэд цIыкIухэри зэхилъхьэфырт. И адэм сурэтыщIхэр и ныбжьэгъути, абыи хуагъэсащ щIалэ цIыкIур. Винченцэ хуейт щIалэр медицинэм хуригъэджэну, абы улахуэфI къызэрыпэкIуэм къыхэкIыу. А зэманым Италием и университетхэм медицинэмкIэ щезыгъаджэхэм илъэсым къриубыдэу флорин (ахъшэ) 400 - 500 къалэжьырт. Математикэм пыщIахэм къалэжьыр флорин 60 къудейт.
Илъэс 17 хъууэ щIалэр Пизэ кIуащ университетым медицинэр щиджыну. Абы ирихьэлIэу математикэмкIэ дерсхэми екIуалIэурэ, апхуэдизкIэ дихьэхати, и адэр гузавэрт медицинэр IэщIыб ищIынкIэ. Зэман дэкIауэ, Пизэ университетым математикэмкIэ профессору игъэзэжащ. Илъэс нэхъ дэмыкIыу и япэ щIэныгъэ лэжьыгъэшхуэр утыку къищIащ.
Галилей Галилео къигупсысащ нэрыплъэ, зы абджыр къигъэпщауэ, етIуанэр иушкIумбауэ илъу. Япэу ищIащ хуэди 3-кIэ, етIуанэу хуэди 8-кIэ, ещанэу хуэдэ 32-кIэ нэхъ гъунэгъуу уэзыгъэлъагъу Iэмэпсымэр. Иужьрейр телескопу убж хъунут. Абы и сэбэпкIэ Галилей Галилео астрономием къэхутэныгъэшхуэхэр щригъэкIуэкIащ. 1624 гъэм щIэныгъэлIым и нэрыплъэхэр куэду къыщIигъэкI хъуащ. Абыхэм ящыщ зы зыIэригъэхьауэ щытащ урыс пащтыхь Романов Михаил. Галилей и Iэмэпсымэр куэдрэ зекIуэртэкъым, махэIуэти. Линзэр зыхегъэубыда пкъыгъуэр тхылъымпIэпсым къыхэщIыкIати, уэшхми уэсми щыпIыгъ хъуртэкъым, щIэхыу зэпкърыхурти, абджыр изагъэртэкъым. Ауэ щыхъукIэ, нэгъуэщI зэрыщымыIэм къыхэкIыу, Европэ псом ар къыщагъэсэбэпырт. Галилео Галилей телескоп къигупсысщ, ар тегъэщIэн ищIри, мазэм и щхьэфэм и картэр зэхигъэуващ. Телескопым и фIыгъэкIэ Юпитер и спутникиплI къилъэгъуащ, Шыхулъагъуэр вагъуэ куэду зэрызэхэтыр къихутащ, Дыгъэм IэпапIэ (пятно) къыщилъэгъуащ. Иужьым къыщIигъэкI хъуащ телескопхэр.
Галилео къигупсысащ пкъыгъуэм и Iувагъ къызэрапщ тэрэзэри. Япэ термометрри дунейм къытехьащ Галилей и фIыгъэкIэ. Абы щыгъуэ «термоскопт» зэреджэр: абджыпс хъурейм абдж бжьамий цIыкIу тегъэубыдауэ, ткIуаткIуэм хащIэрт. Абджым ит хьэуар къэплъырти, бжьамийм ткIуаткIуэр имыхуэжу къыдэжырт. Хьэуам и пщтырагъыр нэхъыбэху, бжьамийм ит ткIуаткIуэри нэхъ мащIэт. Нэхъ иужьыIуэкIэ, Галилей и термоскопым нэхъ тэмэму елэжьыжащ абы и гъэсэн Медичи Фернандэ.
Микроскопыр къэунэхуным зи гуащIэ хэлъхэм хабжэ щIэныгъэлIыр. «Нэ цIыкIу» («occhiolino») фIищауэ абы къигупсыса микроскопыр деи Линчеи и академием щигъэлъэгъуауэ щытащ. И IэрыкIыр къигъэсэбэпурэ, Галилей Галилео хьэпщхупщхэм я зэхэлъыкIэр иджырт.
Галилей къигупсысащ циркулри. Абы узэрырилэжьэну щIыкIэри къыщигъэнэIуауэ щытащ и щIэныгъэ лэжьыгъэм.
Куэд щымыгъуэзэнкIи хъунщ Галилей усыгъэми дихьэхыу зэрыщытам. МымащIэу усэ итхами, цIэрыIуэ зэрыхъуар и щIэныгъэ къэхутэныгъэшхуэхэрщ.
