Лэжьыгъэр щызэпыу къэхъуркъым

КъБР-м егъэджэныгъэмрэ щIэныгъэмкIэ и министр Езауэ Анзор псалъэмакъ щхьэпэ иджыблагъэ дригъэкIуэкIащ ЩIыналъэм унафэр щызегъэкIуэнымкIэ центрым (ЦУР). Нэтын занщIэм и жыпхъэм иту екIуэкIа зэпсэлъэныгъэм министрым цIыхухэр зыгъэпIейтей Iуэхугъуэ зыбжанэм зэпкърыхауэ щытепсэлъыхьащ, егъэджэныгъэм ехьэлIа упщIэхэм жэуап яритащ.

Зэпсэлъэныгъэр Къэбэрдей-Балъкъэрым щаухуэ еджапIэщIэхэмрэ егъэджэныгъэ лэжьыгъэр щекIуэкI IуэхущIапIэхэр зэрызэрагъэпэщыжымрэ теухуа IуэхугъуэхэмкIэ къызэIуахащ. Езауэ Анзор къызэрыхигъэщамкIэ КъБР-м и щIыналъэ 11-м зэуэ ухуэныгъэхэр щокIуэкI, абыхэм къадэкIуэу сабий мин 11,5-рэ зыщIэхуэн еджапIэ 19-м я лъабжьэр ягъэтIылъ.

Министрым зэрыжиIамкIэ, иджыпсту гулъытэ хэха зыхуащI пэхуэщIэхэм ящыщщ курыт щIэныгъэ щрагъэгъуэт IуэхущIапIэхэм епха ухуэныгъэхэр.

«Къэбэрдей-Балъкъэрым и егъэджэныгъэ IэнатIэм иджыпсту лэжьыгъэшхуэ щокIуэкI. Ахэр я фIагъкIэ зыхуей-зыхуэныкъуэхэмкIэ къызэгъэпэщауэ зэрыщытыным дыхущIокъу. Ухуэныгъэхэр зэрекIуэкI щIыкIэм цIыхухэр зэпымычу щыгъуазэ дощI хъыбарегъащIэ IэнатIэхэмкIэ. Къыхэгъэщын хуейщ щIыналъэхэм щIыпIэ унафэр щызезыхьэ IуэхущIапIэхэм я унафэщIхэмрэ лэжьакIуэхэмрэ, еджапIэщIэхэм щIэтIысхьэжыну сабийхэм я адэ-анэхэм, жылагъуэ лэжьакIуэхэм я нэIэ къызэрыттетри. Дызэрыт илъэсым и кIэ пщIондэ лэжьыгъэхэр щызэтраублэн хуэдэу, Куба (Хьэсэнбийкъуажэ), Прохладнэ (КъалэкIыхьым), Нарткъалэ дащIыхь еджапIищым епха ухуэныгъэхэр зэфIэдгъэкIыну ди гугъэщ. Псори зэхэту еджапIэщIэхэм сабий 1785-рэ хуэдиз щIэхуэнущ. Егъэджэныгъэр щекIуэкI IуэхущIапIэхэр ухуэным икIи зэгъэпэщыжыным текIуадэр УФ-м къыщащта «Егъэджэныгъэ IэнатIэм зегъэужьын» къэрал программэм къыхокI. Апхуэдэу Куба дэт курыт еджапIэ №I-м зы къудамэ къыпащIыхь. Прохладнэм щаухуэ еджапIэщIэм къищынэмыщIауэ, нэгъуэщI зы IуэхущIапIи щызэрагъэпэщыж. Нарткъалэ дащIыхь еджапIэ унэщIэм къыдэкIуэу, егъэджэныгъэ лэжьыгъэр щекIуэкI IуэхущIапIиплIым зэзыгъэпэщыж лэжьыгъэхэр щокIуэкI. ЕджапIэщIэхэр иджырей ухуэныгъэ мардэхэм тету ящIащ, сабийхэм зыщагъэпсэхуну, щеджэну пэшхэр Iэхуитлъэхуитщ. Абы къыдэкIуэу еджапIэ унэхэр техникэ IэмэпсымэщIэхэмрэ унэлъащIэхэмкIэ къызэдгъэпэщынущ. Абы хеубыдэ шхапIэхэри, джэгупIэхэри, лъэщапIэхэри, лабораториехэри. ИщхьэкIэ зи гугъу щысщIахэм къищынэмыщIауэ, цIыху мини 4,5-рэ зыщIэхуэну еджапIэщIэхэм епха ухуэныгъэхэр иджыблагъэ едгъэжьащ. Дгъэнэхуа пIалъэхэм дыкъриубыдэрэ ахэр 2023 гъэм тхуэутIыпщмэ, 2024 гъэм иджыри еджапIибгъум я ухуэным иужь дихьэнущ», – жиIащ Езауэ Анзор.

Министрыр тепсэлъыхьащ курыт еджапIэхэр зэрызэрагъэпэщыжми. Абы зэрыжиIамкIэ, а лэжьыгъэхэм я мыхьэнэри ухуэныгъэхэм нэхърэ нэхъ мащIэкъым.

 – Зэгъэпэщыжыным къызэщIаубыдэ еджапIэм и щхьэр, бжэхэмрэ щхьэгъубжэхэмрэ зэхъуэкIыныр, пэшхэм я лъэгу щар къихауэ щIэ идзыжыныр, уэздыгъэ зэрыкIуэ кIапсэхэр, бжьамийхэр щIэуэ щIэшэжыныр, унэ кIуэцI блынхэр зехьэныр. Абы къыдэкIуэу къытпэщылъщ еджапIэхэм я пщIантIэ кIуэцIхэри зыхуей хуэгъэзэныр. Мы далэм ирихьэлIэу курыт щIэныгъэ щрагъэгъуэт еджапIэ 20-м я зэгъэпэщыжыныр и кIэм нос. Абыхэм ящыщу I6-м сабийхэм еджэн щыщIадзэжащ. 2023 гъэм къриубыдэу, гъэ еджэгъуэщIэм нэмыс щIыкIэ, еджапIипщIым щекIуэкI лэжьыгъэхэр зэфIэкIын хуейщ. А лэжьыгъэхэр зэпыдгъэунукъым - къыкIэлъыкIуэ еджапIэ унэ 30-м я къэгъэщIэрэщIэжыным, зыхуей-зыхуэныкъуэхэмкIэ къызэгъэпэщыным занщIэу иужь дихьэнущ. Псори зэгъусэу илъэситIым еджапIэ 60 къэдгъэщIэрэщIэжыну, техникэрэ унэлъащIэкIэ зыхуей хуэдгъэзэну ди гугъэщ, – къыхигъэщащ министрым.

Министрым и псалъэмакъым къызэрыхэщамкIэ, 2024 - 2025 гъэхэм зэрагъэпэщыжынухэм хагъэхьэну лъаIуэу Къэбэрдей-Балъкъэрым ит еджапIэ 86-м къабгъэдэкI тхылъхэр министерствэм Iэрыхьащ. А бжыгъэм щыщу блым я лъэIу тхылъхэм жэуап ягъуэтащ, адрейхэм иджыри хоплъэ. Программэм къигъэувыр еджапIэхэр къэгъэщIэрэщIэжыным и закъуэкъым, атIэ абы къыхелъытэ абыхэм я унэлъащIэхэмрэ тхылъ гъэтIылъыгъэхэмрэ къызэгъэпэщыжынри.

Езауэ Анзор тепсэлъыхьащ ди щIыналъэм мы лъэхъэнэхэм зыщызыубгъуа уз зэрыцIалэхэм сабийхэр щыхъума хъун папщIэ курыт еджапIэхэмрэ гъэсапIэхэмрэ щекIуэкI лэжьыгъэми. Апхуэдэу сабийм узыфэм и нэщэнэ гуэр пкърыту къахутэмэ, дерсым зэрыщIамыгъэхьэр министрым къыхигъэщащ. Узыр яхузэтемыгъэувыIэу зиубгъуу хуежьэмэ, «Роспотребнадзор»-м и IуэхущIапIэм хъыбар ират, щытыкIэм кIэлъыплъын, екIуэкIыр къихутэн хуэдэу. ЗыгуэркIэ сымаджэхэм я бжыгъэр процент 20-м щхьэдэхмэ, класс щхьэхуэхэр е еджапIэр яутIыпщ.

Сабийхэр гъэшхэным и Iуэхур курыт еджапIэхэм зэрыщызэтеублам теухуа упщIэм жэуап щритым, Езауэм къыхигъэщащ ди щIыналъэм щыщу сабий мин 52-м щIигъур шхын пщтыркIэ къызэрызэрагъэпэщар. А къалэным зэблэу къыхэмыкIын икIи нэсу зэщIа хъун папщIэ сом мелуан 590-рэ хуэдиз трагъэкIуадэ.

Министрым къыхуагъэза упщIэхэм я ныкъуэр егъэджакIуэхэм я лэжьапщIэмрэ ар щыхэхъуэнумрэ теухуат. Езауэ Анзор зэрыжиIамкIэ, лэжьапщIэр игъуэу тыным, абы хэгъэхъуэным КъБР-м и Iэтащхьэ КIуэкIуэ Казбек и нэIэ тет зэпытщ.

 – Жылагъуэм и щыIэныгъэр куэдкIэ зэлъыта IэщIагъэхэм ящыщщ егъэджакIуэм и IэнатIэр. ЩIэблэм щIэныгъэ ябгъэдэлъхьэным къыщымыувыIэу, гъэсэныгъэ езыт егъэджакIуэхэм я лэжьыгъэм пщIэ иIэныр Iэтащхьэм мыхьэнэшхуэ зрит Iуэхугъуэщ. Абы дэри дызэрытемыплъэкъукIыным иужь дитщ. Егъэджэныгъэ лэжьыгъэри гъэсэныгъэри зэдезыхьэкI класс унафэщIхэм щIэгъэкъуэн папщIэу къэрал бюджетым сом мелуан 400-м щIигъу хухахащи, ар ди щIыналъэм къыIэрыхьащ. Иджы апхуэдэ IэщIагъэлIхэм, щIыналъэм яритым къищынэмыщIауэ, сом мин тхурытху мазэ къэс яIэрыхьэнущ. Дызэрыт илъэсым улахуэ тыкIэм зихъуэжащ, абы жэпуэгъуэм и I-м щегъэжьауэ дытетынущ. ЛэжьапщIэм зэрытт щIыкIэщIэм тету япэ улахуэхэр егъэджакIуэхэм яIэрыхьакIэщ. Къапщтэмэ, ди щIыналъэм ику иту егъэджакIуэхэм къыщахь улахуэм хэхъуащ. Мэлыжьыхь – щэкIуэгъуэ мазэхэм къриубыдэу языныкъуэ еджапIэхэм а бжыгъэм процент 30-50-м нэсу зиIэтащ. Улахуэм хыхьэ окладыр сом 8800-рэ хъууэ щытамэ, иджы сом 12500-м нэсащ. Министерствэм зыхуигъэувыж къалэным щыщщ дыгъэгъазэ мазэм нэс егъэджакIуэм ику иту къихь лэжьапщIэм сом мин 30-м нигъэсыну.

Апхуэдэу министрыр тепсэлъыхьащ иужьрей илъэсхэм егъэджэныгъэр бжыгъэр зи лъабжьэ лэжьэкIэм хуэкIуэу зэрыхуежьар, абы къыхэкIыу еджакIуэхэм а унэтIыныгъэхэр къызэщIэзыкъуэ дерсхэмрэ курсхэмрэ къыхузэрагъэпэщу зэраублар.

 – Егъэджэныгъэ IэнатIэм зэхъуэкIыныгъэ куэд щокIуэкI, абы къыхэкIыу лэжьыгъэр щызэпыу къэхъуркъым. Бжыгъэрылъанэ лъэхъэнэщ дыщыпсэур. Аращ информацэм епха технологиещIэхэр Iэмал зэриIэкIэ нэхъыбэу еджэныгъэм хэтпщэну дыщыхущIэкъур. Аращ еджапIэхэм «ЗыужьыпIэ» («Точка роста») зи фIэщыгъэ центрхэр къыщIыщызэIутхыр, ди егъэджакIуэхэм я IэщIагъэмрэ щIэныгъэмрэ щыхагъахъуэ курсхэр щIедгъэкIуэкIыр, зэхьэзэхуэхэмрэ зэпеуэхэмрэ къыщыхэжаныкIкIэ е я гъэсэнхэм текIуэныгъэхэр къыщахькIэ щIэдгъэлъапIэр. ЕдгъэкIуэкI лэжьыгъэр зэрыщыту зы Iуэхугъуэм хуэунэтIащ – егъэджэныгъэ IэнатIэм и фIагъыр къэIэтыным, ди щIэблэм гъащIэм пэджэж щIэныгъэрэ есэныгъэхэмрэ еттыным.