Зэманым псори наIуэ къещI

- Усыгъэр къапщтэмэ, Бицу Анатолэ ейуэ зэздзэкIар мащIэми, мыIейуэ къызэхъулIауэ къысщохъу, ауэ си диплом лэжьыгъэм адэкIэ кIуакъым ахэр. Къэжэр Пётр и усэхэри сфIэфIу сщIауэ щытащ. Си дипломым щхьэкIэ зэздзэкIат адыгэ гущэкъу уэрэдхэри. СыкъэкIуэжри дэфтэр хъумапIэм сыщIэтIысхьэри, лэжьыгъэшхуэ езгъэкIуэкIат. Мис ахэр щхьэхуэу къысхудэгъэкIакъыми, сигу къоуэ. Сыдихьэхауэ, сфIэфI дыдэу иужь ситат абы, Озеровми къыздиIыгъыу, «мыбы укъэкIэрымыкI, мыр лэжьыгъэ хьэлэмэтщ» жиIэу. Институтыр къэзуха иужь прозэм нэхъ зестащ. АбыкIэ авторхэр нэхъ къысщIэупщIэрт. 

Сызэрыгушхуэ лэжьыгъэхэм я гугъу пщIымэ, псом япэрауэ, си насып къихьауэ къысщохъу КIыщокъуэ Алим и «Лъапсэ» романыр зэрызэздзэкIар. Ар Тхьэгъэзит Юрэрэ Гъут Iэдэмрэ я фIыгъэкIэ сщIа лэжьыгъэщ. Иджыпсту а тхыгъэм сыкъоджэжри, зэрызэздзэкIар сигу ирихьыжыркъым. Иджы дыдэ Тхьэгъэзит Юрэ зыхуэзгъэзат, КIыщокъуэм и романым сегъэлэжьыжи, иджыри зэ къыдэдгъэгъэкIыж жысIэри. Ар зэрызэдзэкIам сэ иджыпсту арэзы сыкъищIыркъым, зэгъэзэхуэжын хуей зыкъом абы хэлъу къысщохъу. 

IутIыж Борис дзыхь къысхуищIырт. Ди лъэпкъ литературэм дежкIэ ар зэрыдимыIэжыр икъукIэ хэщIыныгъэшхуэщ. IутIыжым сэ стеухуауэ мыпхуэдэу итхат: «ЗэдзэкIакIуэм уелъэIуу иужь уитурэ пхузэридзэкIыу аращ, игъащIэм къэхъуакъым езыр-езыру зыгуэрым и тхыгъэ зэридзэкIыу щыхуахьыж». IутIыж Борис гъунэгъуу сызэрыбгъэдыхьэнур сымыщIэу, зыри жызмыIэу и «Кхъужьеибэ» пьесэр зэздзэкIауэ щытащ. Тхыгъэр хьэзыр хъури, Борис и деж сыкIуащ, театрым къыщызгъуэтри, лэжьыгъэр и пащхьэм ислъхьащ. «Уэлэхьи, «Кхъужьеибэр» зэридзэкIам», - жиIэри къысщыгуфIыкIат. Абы иужькIэ и «Кушыкупщ» трагедиери, и рассказ зыбжани зэздзэкIат. Куэдрэ сызыщытхъужу къащыхъунщ, ауэ Борис къысхуищIа дзыхьым сызэрыригушхуэр къыхэзгъэщыну сыхуейуэ аращ. Ар дунейм ехыжауэ, и шыпхъум и къуэ къэкIуащ си деж, IутIыжым и тхылъ къыдагъэкIыну зэрамурадыр къызжиIэну. Борис и тхылъ къыдагъэкIыну и архивым щыхэплъэжым, абы къыхагъуэтащ езыр щымыIэжу апхуэдэ Iуэху зэрахуэ хъумэ, абы хагъэхьэну и IэдакъэщIэкIхэр къыщигъэлъэгъуа тхыгъэ. Абы си цIэр хэтт, мыбы зэридзэкIауэ хъуар жиIэу. Тхыгъэхэр зыхуэтхьэсыжри, къыдагъэкIа «Грани» тхылъым ихуауэ щытащ. Ар дауэ сэ зэрысщыгъупщэжынур?! Си дежкIэ ар пщIэшхуэщ. 

Къэрмокъуэ Мухьэмэд куэдрэ сыдэлэжьащ. Iэджэри дызэныкъуэкъуащ, и лэжьыгъэм сигу иримыхьи хэлът, сысейми дагъуэ къыхуищIырт. Дэтхэнэ зы тхакIуэми хуэдэу, ари итхам тегужьеикIырт. Ауэ иужьым дзыхь къысхуищIауэ, «Сыт епщIэми содэ, уэ уелэжьмэ», - жиIэрт. 

- Сигу иримыхь Iэджи зэздзэкIащ, сышхыдэу, зызлыгъуэжу. Уигу ирихь защIэ къуатын-тIэ?! Ар зэрыщытыращ: уигу ирихь къуатын щхьэкIэ, япэщIыкIэ уигу иримыхь Iэджэ пщIын хуейщ.

- ФIыуэ плъагъуу, нэхъыбэрэ къэпщтэжурэ зи IэдакъэщIэкIхэр щIэбджыкIыж тхакIуэхэр, хэт сымэ?

- ТхакIуэ щыIэщ, сыт итхами, ар зы письмо кIапэ фIэкIа мыхъуми, си дежкIэ мыхьэнэшхуэ иIэу. Апхуэдэхэщ Искандер Фазиль, Аксёнов Василий, КIыщокъуэ Алим, IутIыж Борис, Бещтокъуэ Хьэбас, ХьэIупэ ДжэбрэIил, Бещтокъуэ Фузэ сымэ. Къанкъул Заур диIэжамэ, ди лъэпкъ литературэм дежкIэ хъугъуэфIыгъуэшхуэт. Абы къыщIэна дэтхэнэ и лэжьыгъэри си дежкIэ лъапIэщ. Абы и рассказхэр зэздзэкIащ, къыдэкIын хуейуэ тхылъ тедзапIэм щIэлъщ. ФIыуэ солъагъу испан литературэр. АдэкIэ къеббжэкIыу щIэбдзэмэ, куэд хъунущ. 

Япэм хуэдэу, иджыри тхылъ къыдэкIыу хъуам седжэн хуейуэ къысщыхъуу щытщ, ауэ ар схузэфIэкIыжыркъым, си зэманым къитIасэркъым. Ауэ зэрыхъукIэ щIэуэ дунейм къытехьахэм сызэреджэным сыхущIокъу. Иджырей литературэр сфIэлъэрызехьэщ. 

- «Ди лъэпкъ литературэр мэлIэж, ди бзэр мэкIуэдыж», - жаIэу куэдрэ зэхыдох. СфIэфIкъым апхуэдэу щыжаIэм деж. А псалъэмакъыр иумыгъэкIуэкIыу, уэ пхузэфIэкIынумэ, тIыси, зы тхылъыфI тхы. Пхуэмытхынумэ, зыри жумыIэ. «Бзэр мэкIуэдыж» жыпIэу умытхьэусыхэу, абыкIэ уэ плъэкIыр щIэ. Уи унагъуэм ар щызегъакIуэ, уи щIэблэм яIурылъхьэ. Псалъэр Iуэхум хуэгъакIуэ. 

Нэхъ щIалэгъуалэу къызэщIэувауэ, лъэ быдэкIэ ди литературэм щыувауэ дызэрыгушхуэн тхакIуэхэр, усакIуэхэр диIэщ. ПщыукI Латмир и усэхэм, сэ сызэреплъымкIэ, зы псалъэ хэбдзыну хэлъкъым, апхуэдэу дахащэу матхэ а щIалэри. Къаныкъуэ Заринэ и IэдакъэщIэкIхэм сфIэфI дыдэу соджэ. Аброкъуэ Беллэ бзэ къулей Iурылъщ, Лъостэн Музи дахэу матхэ. НэхъапэкIэ зи гугъу сщIа Къанкъул Заур пасэу тIэщIэкIами, нобэрей щIалэгъуалэм къыдекIуэкIыу собж, и тхыгъэхэр къытхуэнащи. ЗэдзэкIакIуэхэм я зэхыхьэ Звенигород къалэм щекIуэкIауэ дыщыIащ. 

Тхьэусыхафэр сытым дежи къокIуэкI, щIалэгъуалэр кIуэдауэ, тхэни димыIэу, щыIэми я къалэмыпэм къыщIэкIар мыхъумыщIэу жаIэу. Зэман докIри, псори наIуэ мэхъу. Иджыри аращ, псори зэманым къыщIигъэщынущ.