IэщIагъэмрэ щIэныгъэмрэ къыхуигъэщIа

 Хирург цIэрыIуэ, медицинэ щIэныгъэхэм я доктор, профессор КIэнцIалий Лиуан Борис и къуэр дунейм зэрехыжрэ илъэсипщIым щIигъуащ. Ауэ ар ягу ихуакъым зэIэзахэм, иригъаджэу щытахэм, и лэжьэгъухэм.

Тэрч районым хыхьэ Акъбащ Ипщэ къуажэм I937 гъэм къыщалъхуащ Лиуан. Къуажэ школым классиблыр къыщиухри, Налшык дэт медицинэ еджапIэм щIэтIысхьащ. Дохутыр IэщIагъэр зригъэгъуэта нэужь, Тэрч район поликлиникэм фельдшеру щылэжьащ. Илъэс нэхъ дэмыкIыу ар щIэтIысхьащ Осетие Ищхъэрэ къэрал медицинэ институтым.1964 – 1966 гъэхэм Тэрч район сымаджэщым хирургиемкIэ къудамэм и унафэщIу щытащ. 

1985 гъэм и доктор диссертацэр щыпхигъэкIащ Урысейм Медицинэ щIэныгъэхэмкIэ и академием ХирургиемкIэ и урысейпсо щIэныгъэ центрым.

1969 гъэм щегъэжьауэ КъБКъУ-м хирургиемкIэ и кафедрэм ассистенту, доценту, профессору щытащ. 1996 гъэм ар хъуащ кафедрэм и унафэщI. ЩIэныгъэ къэхутэныгъэхэр, егъэджакIуэ лэжьыгъэр, сымаджэхэм еIэзэныр здихьу екIуэкIащ. КIэнцIалий Лиуан и гъащIэ гъуэгуанэм налъэ-налъэурэ щызэхэухуэнат гугъуехьи, гуфIэгъуи, дэрэжэгъуи, нэщхъеягъуи, гукъеуэ куэди. Ауэ аракъэ гъащIэ хъужыр?   ЦIыху гъащIэу абы къригъэлар бжыгъэншэщ, абы  нэхъапэ щыIэ? Зэман-зэманкIэ ущехъуапсэ щыIэщ дохутырхэм - гъащIэм и хъумакIуэхэм. Ауэ а IэщIагъэм и «гъэфIэнхэр», абы къыхуигъэщIахэр езы IэщIагъэм къыхещыпыкIыж. Абы игъэса, иригъэджа куэд  лэжьэн папщIэ зыхуеину псори къахузэригъэпэщри гъуэгу тригъэуващ. Абы къищынэмыщIауэ, ар зи щапхъэу къэтэджа и щIалэ КIэнцIалий Анатолэ медицинэм зи гуащIэ хэзылъхьэ, зи цIэ щызыгъэIуа цIыхущ. 

 Дохутыр IэщIагъэр нэхъ гугъухэм зэращыщым шэч хэлъкъым. ЦIыху гъащIэр цIыхум и IэмыщIэ щрилъхьэжым деж, лIыгъэм къыдэкIуэу щIэныгъи, тегушхуэныгъи, цIыху лъагъуныгъи иIэн хуейщ. И къару емыблэжу, и зэман хуримыкъуу, унагъуэм, бынхэм езыр зыхуейм хуэдиз гулъытэ яхуимыщIыфу лажьэ дохутырым сыт а псом къыпэкIуэу иIэр? И нэIэ щIэт сымаджэр хъужауэ илъагъунрагъэнщ гурыфIыгъуэ къезыту я IэщIагъэм хэлъыр.   Адыгэм ауэ жиIакъым: - «Уузыншэмэ, уимыIэ щыIэкъым». А псалъэхэр зэрыпэжыр хьэкъ тщохъу узым дыкъызэригъэгузавэу.  Ди республикэми абы и гъунапкъэхэми фIыуэ къыщацIыху, зи цIэ фIыкIэ Iуа хирург Iэзэр щытхъурэ фIыщIэрэ щыщIэртэкъым. 

 Лиуан щIэныгъэ лэжьыгъэу 156-рэ и Iэдакъэ къыщIэкIащ. Зэрырагъаджэ тхылъу плIы, хирургхэм яхуэгъэза чэнджэщхэр зэрыт тхылъу хы яхэтщ абыхэм. Лиуан и унафэм щIэту кандидат диссертацэу блы, доктор диссертацэу тIу пхагъэкIащ. «Хирургие» IэщIагъэмкIэ Диссертацэ советым езыр жыджэру хэтащ. Лиуан къызэригъэпэщауэ Кавказ Ищхъэрэм и хирургхэм я щIэныгъэ конференцу, симпозиуму щы иригъэкIуэкIащ. Дунейпсо, союзпсо, урысейпсо конгрессу езыр зыхэтам я бжыгъэр нэхъыбэжщ. Урысейм Естественнэ щIэныгъэхэмкIэ и академием и член-корреспондентт. Ар ящыщщ «Урысейм и цIыху пашэхэр» щIэнгъуазэм зи цIэр иратхахэм, абы и ЩIыхь медалыр къратащ. 1996 гъэм КIэнцIалийм «Къэбэрдей - Балъкъэр Республикэм хирург IэщIагъэ зиIэ и дохутырхэм я ассоциацэ» жылагъуэ зэгухьэныгъэр, апхуэдэу «Къэбэрдей-Балъкъэрым и хирургхэм я щIэныгъэ зэгухьэныгъэр» къызэригъэпэщри, дунейм ехыжыху абыхэм я унафэщIу щытащ. Республикэм и хирургхэм я IэщIагъэмрэ зэфIэкIымрэ егъэфIэкIуэнымкIэ икъукIэ мыхьэнэшхуэ яIащ а зэгухьэныгъэхэм.

- ЕтIуанэ курсым сыщIэсу КIэнцIалий Лиуан япэу къэсцIыхуащ – жеIэ доцент, медицинэ щIэныгъэхэмкIэ кандидат Зэхъуэхъу Руслан. – 1980 гъэм сымаджэщым сыкIуэурэ, си IэщIагъэм зыхуэзгъасэрт, а зэманым Лиуан кафедрэм и доцентт, сымаджэщми щылажьэрт. Сигу къинэжащ 1981 гъэм абы япэу къыддригъэкIуэкIа дерсыр. ГъэщIэгъуэнт абы студентхэр зэрызригъэцIыху щIыкIэр. Зырызурэ дыкъигъэтэджурэ къыдэупщIырт: «Сытым нэхъ удихьэхрэ, сыт пфIэгъэщIэгъуэн?» - жиIэу.

Тхылъ седжэну сфIэфIщ жыпIэ къудейкIэ уфIэкIынутэкъым. - «ТхакIуэхэм щыщу хэт нэхъыфIу плъагъур, сыт щIэплъагъур? Иужьрейуэ сыт хуэдэ тхылъ узэджар?». Езым еджэн фIэфIт. Ди тхакIуэхэм ятхами хамэ къэрал литературэми фIыуэ щыгъуазэт.  

Гурэ псэкIэ зыбгъэдэт и лэжьыгъэм къаруушхуэ хилъхьащ абы. Операцэ зэмылIэужьыгъуэхэр зэрищIым къыдэкIуэу, гупжьей къызэригъэпэщауэ, дохутыр ныбжьыщIэхэр игъасэрт. А гупжьейм хэтахэм я нэхъыбэр дохутыр Iэзэ, IэщIагъэлI цIэрыIуэ хъуахэщ. Къыхэзгъэщыну сыхуейт пэжагърэ цIыхугъэрэ зэрыхэлъар. Медицинэм хуэпабгъэ студентхэм ар фIыуэ ялъагъурт, пщIэ хуащIырт. Сымаджэм игу щIэузу, гузавэу щыт зэпытт. ЖыпIэнурамэ, дохутырыгут иIэр. ИпэкIэ плъэ цIыхут, мурад куэд иIэт. Псэуху иужь итащ республикэм медицинэр зэрыщригъэфIэкIуэным. Куэдыр зыщышынэ, жэуаплыныгъэшхуэ зыпылъ операцэхэр ищIырт. ЛIыгъэшхуэ хэлъащ. 

  - Куэд дыдэ пхужыIэнущ Лиуан теухуауэ, - жеIэ медицинэ щIэныгъэхэмкIэ кандидат, доцент Чым Ларисэ. - Дызэрыстудент лъандэрэ дызэрыцIыхурт. Зэблагъэ-зэIыхьлы хуэдэу дызэхущытт, сщIэртэкъым ар къызыхэкIыр - зы куейм дызэрыщыщрат е медицинэм гъунэгъу дызэхуищIат?.. Лиуан илъэс куэдкIэ зэрысцIыхуам хуитыныгъэ къызет ар цIыху гъэщIэгъуэну, щIэныгъэшхуэ зыбгъэдэлъу зэрыщытар жысIэну. Куэдым хищIыкIырт, литературэм, сурэт щIыным, макъамэм, щэнхабзэм  хуабжьу дахьэхырт. Уеблэмэ усэ итхырт, адыгэбзэкIэ зэридзэкIырт, тхакIуэ куэдым я усэ гукIэ ищIэрт. Зыгуэр игу иримыхьамэ, зэи укIытэнутэкъым ар къыбжиIэну, къоущиину. И Iуэху еплъыкIэр къыхигъэщынут,  пэжыр жиIэфырт. И IэщIагъэм хуэпэжт, фIыуэ илъагъурт. Студентхэм я дежкIэ сытым щыгъуи гугъут абы и экзаменыр, уемыджэу къыпхуидэртэкъыми. Езым тыншыгъуэ къызэримылъыхъуэр, и IэщIагъэр фIыуэ зэрилъагъур зыхащIэу арагъэнт студентхэр абы щIыфIэлIыкIыр, пщIэ щIыхуащIыр. Псалъэр къызомэщIэкI Лиуан сыщытепсэлъыхькIэ. КIэщIращи, Лиуан  хуэдэ зыри хъунукъым!