Мы гъэм илъэс 25-рэ мэхъури, ди къэралым щагъэлъапIэ Урысей щIэныгъэм и махуэр. Иужьрей илъэс зыбжанэм РАН-м и лэжьыгъэм хуабжьу зиужьащ. Абы и Президиумым епхауэ мэлажьэ щIэныгъэ къэхутэныгъэхэм хэлъ Iуэху къиинхэмкIэ щIэныгъэ совет зыбжанэ. Апхуэдэхэщ гидрофизикэм, дыкъэзыухъуреихь дунейр хъумэным, хьэршым епха советхэр, дунейпсо щэнхабзэ щIэиныр, тенджызхэмрэ хыхэмрэ, Арктикэмрэ Антарктикэмрэ джыным хуэунэтIа къэхутэныгъэхэмкIэ советхэр, нэгъуэщIхэри. Къэралым и щIыпIэ куэдым зыщаужьащ РАН-м и щIыналъэ къудамэхэми.
Зи къэхутэныгъэхэмкIэ къэралым, хамэ щIыпIэхэм цIэрыIуэ щыхъуа ди щIэныгъэ IэнатIэхэм дапщэщи пэрытщ лъэпкъ щIэныгъэлI пажэхэр. Урысей щIэныгъэм и махуэр ди къэралым щагъэлъапIэ мазае мазэм халъхуахэм ящыщщ бгъэдэлъа зэфIэкI лъагэхэм я фIыщIэкIэ зи цIэр жыжьэ Iуауэ щыта Сэкий (КIарэ) Риммэ СэфрэIил и пхъур (I937 - 20I3). Ди жагъуэ зэрыхъущи, мы махуэхэм ирохьэлIэ а адыгэ бзылъхугъэ акъылыфIэр дунейм щехыжари. Урысей Федерацэм, нэгъуэщI къэрал куэдым щыцIэрыIуэ адыгэ еджагъэшхуэт ар, лингвокультурологиемкIэ, германистикэмкIэ, хамэ къэрал литературэмкIэ щIэныгъэ куу зыбгъэдэлъ лэжьакIуэт.
Филологие щIэныгъэхэмкIэ доктор, профессор Сэкийр лъэпкъ щIэныгъэм и зыужьыныгъэм хэлъхьэныгъэ ин хуэзыщIа хэкупсэщ. Абы и зэфIэкIым къихьахэм ящыщщ Бзэхэр щаджу Армавир дэт социальнэ институтыр. А еджапIэ нэхъыщхьэм и къызэгъэпэщынри, ар зэфIэгъэувэнри, иужькIэ зыIэригъэхьа ехъулIэныгъэхэри зэпхар Сэкий Риммэ и цIэрщ.
Шэджэм куейм хыхьэ Шэджэм Езанэ къуажэм (иджы Шэджэм къалэщ) къыщалъхуащ Риммэ. ЩIэныгъэ зэгъэгъуэтыным хуэпабгъэу къэхъуа хъыджэбз цIыкIум ехъулIэныгъэ иIэу I954 гъэм къиухащ къуажэм дэт курыт школыр. Нэмыцэбзэм дихьэхырти, а бзэм нэхъ куууэ КъБКъУ-м щыхуеджащ. «НэмыцэбзэмкIэ егъэджакIуэ» IэщIагъэр зэрыт дипломыр абы къратащ I96I гъэм. Къэрал комиссэм и унафэкIэ Риммэ щылэжьэну ягъэкIуауэ щытащ Черкесск къалэм дэт курыт школ №I3-м. Илъэс зыбжанэкIэ абы щылэжьа нэужь, Риммэ Армавир Iэпхъуащ икIи и лэжьыгъэм щыпищащ Кхъухьлъатэзехуэхэр щагъэхьэзыру а къалэм дэт дзэ еджапIэ нэхъыщхьэм. ИужькIэ, I97I гъэм, ар егъэджакIуэу ирагъэблэгъащ Армавир дэт къэрал педагогикэ академием хамэ къэралыбзэхэр щрагъэдж и кафедрэм. И IэнатIэм гурэ псэкIэ бгъэдэт лэжьакIуэ гумызагъэм абы къыщикIуащ гъуэгуанэ купщIафIэ, ассистентым къыщыщIэдзауэ профессорым нэс. Абы и зэфIэкIхэм адэкIэ щыхигъэхъуащ Джавакишвили и цIэр зэрихьэу Тбилиси дэт къэрал университетым. I977 гъэм Риммэ ехъулIэныгъэ иIэу пхигъэкIащ и кандидат диссертацэр.
Абы и ужькIэ куэд дэмыкIыу Риммэ дзыхь къыхуащIащ щылажьэ кафедрэм и унафэщI къалэныр. ЦIыхубз гумызагъэм, псом япэрауэ, мурад ищIащ зыхэт гупым я щIэныгъэм хригъэгъэхъуэну. Абы папщIэ Сэкийм кафедрэм къригъэблэгъащ Москва, Дон Iус Ростов, Краснодар къалэхэм я щIэныгъэлI цIэрыIуэхэр. Ахэр я унафэщIу, чэнджэщэгъуу, егъэджакIуэхэм я щIэныгъэм хагъахъуэу хуежьащ: къэхутэныгъэхэр ирагъэкIуэкIырт, щIэныгъэ статьяхэр ятхырт, диссертацэхэр ягъэхьэзырырт. КъыкIэлъыкIуэ илъэс зытхухым къриубыдэу кафедрэм иIэ хъуащ щIэныгъэхэмкIэ япэ кандидатхэр, нэхъ иужьыIуэкIэ - щIэныгъэхэмкIэ докторхэр. Ахэр хъуащ Сэкий Риммэ къызэригъэпэща щIэныгъэ школым и лъабжьэ. ЕгъэджакIуэхэри студентхэри зы ящIат бзэм хуаIэ лъагъуныгъэм, зэхэщIыкI лъагэм, ар зэрегъэджыпхъэмрэ абы ехьэлIа къэхутэныгъэхэр зэрегъэкIуэкIыпхъэ Iэмалхэмрэ хуаIэ гупсысэхэмрэ Iуэху еплъыкIэхэмрэ.
Кафедрэм и Iуэхур зэрыригъэфIакIуэм къыдэкIуэу, езы Сэкийми и зэфIэкIхэр нэхъ лъагэж хъуащ. И щIэныгъэмрэ зэфIэкIхэмрэ, кафедрэм щызэфIах лэжьыгъэмрэ зэрырагъаджэ методикэмрэ иригъэфIэкIуэн папщIэ, Риммэ щIэх-щIэхыурэ кIуащ хамэ къэрал зыбжанэм. Ар жыджэру хэтащ хамэбзэр егъэджыным и IуэхукIэ Германием, Франджым, Финляндием, Швецием, нэгъуэщI щIыпIэхэм щызэхуашэс дунейпсо конференцхэм, абыхэм щыIэ еджапIэ нэхъыщхьэхэм я лэжьэкIэ мардэхэм щыгъуазэ зыхуищIу. I994 гъэм педагогикэ академием Сэкийм къыщызэIуихащ германыбзэхэр джынымкIэ щIэныгъэ аспирантурэ икIи абы и лэжьыгъэр къызыхуэтыншэу зэтриублащ. А илъэсхэм Риммэ мурад ищIауэ щытащ уней еджапIэ нэхъыщхьэ къызэIуихыну икIи абы и убзыхукIэ хъунум жыджэру елэжьащ.
Жэуаплыныгъэ лъагэ зыпылъ а лэжьыгъэхэм щIыгъуу, адыгэ бзылъхугъэм зэпыу имыIэу иригъэкIуэкIащ щIэныгъэ къэхутэныгъэ купщIафIэхэр. I992 гъэм ирихьэлIэу Риммэ игъэхьэзыращ «Штриттматтер Эрвин и художественнэ дунейр» доктор диссертацэр. А лэжьыгъэм пщIэшхуэ щиIащ щIэныгъэ дунейм. Филологие щIэныгъэхэмкIэ доктор хъуа адыгэ бзылъхугъэм УФ-м Егъэджэныгъэмрэ щIэныгъэмкIэ и министерствэм и унафэкIэ къыфIащауэ щытащ профессор цIэ лъагэри.
Куэд дэмыкIыу щIэныгъэлIхэм нэрылъагъу ящыхъуащ Сэкийм и акъылыфIагъым къихьа ехъулIэныгъэр. I993 гъэм абы къызэIуихащ уней еджапIэ нэхъыщхьэ – Армавир лингвистикэ социальнэ институт (АЛСИ). Риммэ и гъусэу абы щылэжьащ лъэпкъ щIэныгъэлI цIэрыIуэхэу Сэкий Нурдин, Бэчыжь Лейла сымэ, нэгъуэщIхэри. Мы зэманым институтыр йофIакIуэ, зеужь. Зыхуеину щIэныгъэ, методикэ, техникэ лъабжьэшхуэ зиIэ а еджапIэм щIалэгъуалэр IэщIагъэ I5-м щыхурагъаджэ, бзэм епха къэхутэныгъэхэр щрагъэкIуэкI, Iуэху зехьэкIэ мардэщIэхэм зыщрагъэубгъу. Краснодар крайм щыяпэ апхуэдэ еджапIэ нэхъыщхьэр къалъытащ лъэпкъ щIэныгъэм зезыгъэужь хэлъхьэныгъэшхуэу.
Риммэ и щIэныгъэ школыр нобэ ябж Урысей Федерацэм и Ипщэ щIыналъэм и щIэныгъэ, щэнхабзэ, егъэджэныгъэ центру.
Илъэси I0-м щIигъукIэ Сэкийр хэтащ Кубань къэрал университетымрэ Адыгей къэрал университетымрэ доктор, кандидат диссертацэхэр щыпхагъэкI я советхэм. Адыгэ бзылъхугъэ щыпкъэм и нэIэм щIэту ягъэхьэзыра доктор диссертацэу 4, кандидат лэжьыгъэу I8 ехъулIэныгъэкIэ пхагъэкIащ.
Апхуэдэ лэжьыгъэшхуэхэм я закъуэкъым Сэкийр цIэрыIуэ зэрыхъуар. Куэд щыгъуазэщ абы и къалэмыпэм къыпыкIа щIэныгъэ лэжьыгъэхэм. Псори зэгъусэу ахэр 300-м щIегъу. Абыхэм яхэтщ монографиеу 22-рэ, щIэныгъэ статьяуэ I70-м щIигъу, тхылъу, методикэ пособие зэхуэмыдэу I20-м нэс. Ахэр шэщIауэ къагъэсэбэп еджапIэ нэхъыщхьэхэм я студентхэм, егъэджакIуэхэм.
Урысей Федерацэм, Кубаным щIэныгъэмкIэ щIыхь зиIэ я лэжьакIуэ, Оксфорд университетым «Илъэсым и бзылъхугъэ» дамыгъэр зыхуигъэфэща, щIэныгъэ лэжьакIуэ пэрытыр а псоми къадэкIуэу жылагъуэ Iуэхухэми щыцIэрыIуэт. Ар хэтащ Урысейм и германистхэм, философхэм я зэгухьэныгъэхэм. Абыхэм щызэфIих Iуэхугъуэхэр къалъытэри, Сэкийм къратащ «Урысей иным и зэIузэпэщыныгъэм зэрыхуэлажьэм папщIэ» жылагъуэ дамыгъэ лъапIэр. Апхуэдэу Риммэ ЩIэныгъэхэмкIэ Дунейпсо Адыгэ Академием, Социальнэ лэжьыгъэмкIэ дунейпсо академием я академикт. УФ-м ис лъэпкъхэм я зэкъуэтыныгъэр зэригъэбыдэм, щэнхабзэр хъумэным хуищI хэлъхьэныгъэм папщIэ Урысейм щыпсэу лъэпкъхэм я Ассамблеем Сэкий Риммэ игъэпэжауэ щытащ ЩIыхь тхылъкIэ.
Сэкий (КIарэ) Риммэ СэфрэIил и пхъум, щIэныгъэ лэжьакIуэшхуэм, адыгэм и цIэр фIыкIэ жыжьэ щызыгъэIуфа бзылъхугъэ щыпкъэм, иубла лэжьыгъэфIхэм ящыщ куэдым нобэ пещэ абы ипхъу Сэкий ФатIимэ. Аращ адыгэм «анэм и гъуапэр пхъум и джанэщ» псалъэ махуэхэр щIыжиIари. Къэбэрдей бзылъхугъэ акъылыфIэр ноби я гъуазэщ АЛСИ-м и IэщIагъэлIхэм, абы щеджэ студентхэм.
