Литературэ

- КъэгъэувыIэ, сыкъэсащ! – бжэкъум Iэбэурэ, зегъэмакъ гъум КхъуэпIащэм.

Нартхэ я щакIуэжьыр махуэ къэсыхукIэ щакIуэ кIуэрт. Махуэ къэсыхукIи зыгуэр къихьырт. Е бжэн, е щыхь, е бланэ къимыукIауэ зэи къигъэзэжакъым. Апхуэдэу нартхэ я щакIуэжьыр щакIуэ кIуауэ, шыгъу шхыпIэ ищIам зы бжэн къыбгъэдыхьэри, шыгъур ишхыу щIидзащ. ЩакIуэжьыр еуэри, бжэныр къиукIащ. Бжэным бгъэдыхьэри и фэр трихащ, и жьэнфэныр къридзри, мафIэ ищIри игъэжьащ. Бжэным и фэр техауэ лъэныкъуэмкIэ щылъу, и лыр жыгым фIэдзауэ фIэлъу, и жьэнфэныр дзасэм къыфIихыжри, «сшхынщ» жиIэу и жьэм щыхуихьым, лы Iыхьэр IэщIэлъэтри, бжэныр зэрыщытауэ къеплъу къэувыжащ.

ЦIырэ-цIырэхэм шэдхэмрэ гуэлхэмрэ я Iэхэлъахэхэр хэщIапIэ ящIауэ щытащ иджыри илъэс мелуан 350-рэ япэкIэ. Гъудэ-бадзэр лIэужьыгъуэ минищу зэщхьэщокI, дунейм и сыт хуэдэ щIыпIи щопсэу. 
ЦIырэ-цIырэхэм яхэтщ дамитI зытетхэри, дамиплI зиIэхэри. ДамитI зиIэхэм я дамэр ныбэгум иракъузылIэ, щымылъатэм деж. Мыдрей лIэужьыгъуэхэм я дамэхэр зэтралъхьэу аращ. ДамитI зиIэ цIырэ-цIырэхэм я нэхэр зэжьэхэуэу зэбгъурытщ, адрейхэм я нэхэр зэкIэщIэхащ. Ижь-ижьыжым цIырэ-цIырэхэр къатехъукIауэ хуагъэфащэ меганисоптерхэмрэ протодонатхэмрэ. Ахэр палеозой эрэм щыгъуэ щыIауэ жаIэ. 

Апхуэдэу гъэ ехъугъуэри духри, бжьыхьи хъуауэ дыкъыщыкIуэжым, жэщ къыттехъуэри, зы къуажэ гуэрым и бгъум деж дыкъыщыувыIауэ, мэлыхъуэ щIалэхэр къуажэм дыхьати, хъыбар къахьри къэкIуэжащ: «Къуажэм гузэвэгъуэ дэлъщ, жылэр пщым и пщIантIэм щызэблокI. 

Iуэтэж

гушыIэ

Япэ Iыхьэ

1

И набдзэ IувитIым хы сыджу зыкърасарэ и дзэ зэтекъузахэмкIэ и губжьыр къыжьэдикъуэу, Хьэрф лъэбакъуэхъуу школ кIэлындорым ирокIуэ.

- ПщэдджыжьыфI, ей! Нэху бгъэщтэкъэ? Дэнэ уздэпIащIэр? - завуч Дали къыкIэлъоджэ.

- НэхъыфIыжу! - ирит жэуапыр езым зэхихыж къудейщ. ЗримыгъэзэкIыу, Iэ ижьыр хуеIэт.

КъБР-м и цIыхубэ усакIуэ, КъБР-м щэнхабзэмкIэ щIыхь зиIэ и лэжьакIуэ, «Кавказ тхакIуэхэм я клуб» жылагъуэ зэгухьэныгъэм и унафэщIу щыта, балъкъэр тхакIуэ Гуртуев Сэлихь псэужамэ, и ныбжьыр илъэс 85-рэ ирикъунут.

Зыгъэпсэхугъэ махуэт. Аслъэн цIыкIурэ сэрэ ди къалэ жыг хадэм къыщыткIухьырт. Уэлбанэ нэужьти, дыгъэм хуэзэша бзу цIыкIухэм макъамэ зэхуэмыдэхэр зэпеуэу кърашырт. Куэдым щIэупщIэу еса Аслъэни дэтхэнэ бзум и макъри зэригъэцIыхурт…

ДыздэкIуэм, гъуэгум ибгъумкIэ щыт псей лъагэм зы дэшхуэ къехуэхащ. Ар щIы гъурым техуэри тIууэ зэгуэудащ.

- Папэ, псейм дэ къыпыкIэрэт-тIэ? - къысхудэплъеящ Аслъэн. И упщIэр зэрыгъэщIэгъуэным иджыщ гу щылъыстар.

Гъатхэпэт. Пшапэ зэхэуэгъуэм ирихьэлIэу уэздыгъэ тхущIэзышэну лIыр къэкIуэнущ жаIати, абы псоми зыхуэдгъэхьэзырт. ЦIыхухъухэм пщIантIэм дэлъ пщыхьэщхьэ къалэнхэр нагъэсыжырт, ди анэр къипщэфIыкIт, сэри абы сыриIэпыдзлъэпыдзт. Ауэрэ кIыфI мэхъу.

УэрэджыIакIуэ, «Синдей» ансамблым и къызэгъэпэщакIуэ, тхакIуэ ПащIэ Ленэ куэд зэфIигъэкIащ Нартан къуажэм и курыт еджапIэм щIэсхэр ПащIэ Бэчмырзэ и цIэр зезыхьэ музейм къришэлIэным, и гъащIэмрэ тхыгъэмрэ щигъэгъуэзэным теухуауэ.
Ленэ цIыхубэм фIыуэ ялъагъуу, и макъри и уэрэдхэри я гум дыхьэу утыкум итащ. Ар щыIащ ди лъэпкъэгъухэр щыпсэу хамэ къэралхэми, ди гъунэгъу республикэхэм я гугъу умыщIыххэ. Псом хуэмыдэу Адыгеймрэ Къэрэшей-Шэрджэсымрэ.