Лъэпкъым хуэфащэ адыгэлI щыпкъэ

Мы махуэхэм и илъэс 85-р егъэлъапIэ философие щIэныгъэхэмкIэ  доктор,  профессор, академик  Хъурей  Феликс  Ахьмэд и   къуэм.   Абы и цIэр епхащ ди республикэм и егъэджэныгъэ-щIэныгъэ IэнатIэм зыIэригъэхьа ехъулIэныгъэ куэдым. 

Хэкупсэ нэсу зи гъащIэр зыхь адыгэлI щыпкъэм бгъэдэлъ акъыл шэщIам, зэфIих хэкупсэ Iуэхухэм щыгъуазэр мащIэкъым. Зигури  зи  псэри  щIэм  хузэIуха,  зи гупсысэмрэ   хъуэпсапIэмрэ здынэсым зи зэфIэкIри нэзыгъэсыф унафэщIым  «Уи  IэщIагъэр фIыуэ  умылъагъумэ, абы  ехъулIэныгъэ  дэплъагъуфынукъым»  псэлъафэр и  Iэпэгъущ икIи апхуэдэу щапхъэфI яхуохъуф и  гъэсэнхэми,     и нэIэм щIэт дэтхэнэми.   ЩIэныгъэлIым,  егъэджакIуэ-гъэсакIуэ Iущым   и  зэмани,  и  къаруи   хуегъэпс лъэпкъым    цIыху    нэс  хуэгъэсэным, и  зэфIэкIкIи  хьэл-щэнкIи  иджырей гъащIэм    декIурэ абы увыпIэ дахэ щызэзыгъэгъуэтыф щIэблэ адыгэм къыщIэувэным. 

        ГурыIуэгъуэщ  ар  зэрымыIуэху  тыншыр,  ауэ  Хъурейми абы и  унафэм щIэту Iуэху щхьэпэ куэд зэфIэзыхыу лэжьа  гуп  зэкъуэтми ар  къазэрехъулIар нэрылъагъущ,  я IуэхущIафэ дахэхэр,   зыIэрагъэхьэ ехъулIэныгъэхэр наIуэ къыщыхъукIэ.   Хъурей  Феликс философие  гупсысэ куу  зыщIэлъ и  тхыгъэхэм  куэдрэ  уащрохьэлIэ бзэм  цIыху гъащIэм щиIэ мыхьэнэм хуэгъэпса  псалъэхэм.    «Бзэр акъылыр къэзыгъэщI,  абы зезыгъэужь  Iэмэпсымэ  лъэщщ», -  жеIэ Феликс, ар фIыуэ   егъэджыным  гулъытэ хэха  зэрыхуэщIыпхъэр нэсу къыгурыIуэу. Псалъэ къудейкIэ  мыхъуу,  зэфIих Iуэху  щхьэпэхэмкIи Хъурейм къегъэлъагъуэ и Iуэху еплъыкIэр.  А гупсысэр и гъуэгугъэлъагъуэу, БизнесымкIэ институтым абы къыщызэригъэпэщауэ щытащ Дунейпсо Университет зэIуха (ОМУ).   Бзэхэр джынымкIэ  щIэныпхъэр щаубзыху институтыр (ИМПЯ)  ОМУ-м и къудамэ щхьэхуэщ.   Бзэхэр   егъэджыным ехьэлIауэ щIэныгъэм  къихута   щIэныпхъэм (методикэм)   хэлъ  IэмалыфIхэр тэмэму къыхэгъэщхьэхукIауэ  гъэлэжьэн,  бзэр езыгъэджхэм ар  гурыIуэгъуэ  ящыщIын,  бзэр джыныр сабийхэм   нэхъ  тынш  ящыщIын - ахэрат и  къалэн нэхъыщхьэр  ИМПЯ-м.   Апхуэдэу  езым къызэIуихауэ щыта БизнесымкIэ  институтым и  программэм  нэхъапэм хэмытауэ Хъурейм хигъэхьат  анэдэлъхубзэр Iэмал  имыIэу егъэджыныр. 

Феликс и унафэм щIэту  ежьа а унэтIыныгъэм  Iуэхугъуэ хъарзынэхэр  щызэфIахащ.  Абы  мызэ-мытIэу щрагъэкIуэкIащ методикэщIэм  хэлъ IэмалыфIхэр зи  лъабжьэ семинархэр,  конференцхэр,  дерс зэIухахэр. КъинэмыщIауэ, методикэ пособиеу  блы къыдагъэкIащ,  урысыбзэкIэ,  адыгэбзэкIэ тхауэ.  «В мире  живого  слова»  тхылъым  щызэхуэхьэсащ  бзэр джынымкIэ екIуэкIа гъэунэхуныгъэ зэмылIэужьыгъуэхэр я лъабжьэу еджапIэхэм  щата дерс зэIухахэр.  Теорие  нэсри  практикэри  зэщIэлъу, бзэ щIэныгъэм  зезыгъэужьа   къэхутэныгъэхэр  и  лъабжьэу  бзэр егъэджыным кърикIуэ  ехъулIэныгъэхэр нэрылъагъу  къэзыщI, бзэр  езыгъэдж  псоми  яхуэгъэпса лэжьыгъэ щхьэпэщ  мы  тхылъыр. Ар  ехъулIэныгъэу къэплъытэ  хъунущ,  сыт  щхьэкIэ  жыпIэмэ нобэкIэ ди сабийхэр  зэредгъаджэ  тхылъхэр  пэжыжьэщ  бзэ щIэныгъэм игъуэта зыужьыныгъэм.  Апхуэдэ щытыкIэм  укъызэрикIын Iэмал  гуэр щIэныгъэр  и  лъабжьэу  къыщахутакIэ,  ар мызэ-мытIэу утыкум  кърахьэурэ  и  зэфIэкIхэр    къыщагъэнэхуакIэ,  сыт-тIэ  абы  етку  щIэмыхъур,  дыгумызагъэр пэжмэ,  ди  гур  щIэм  хузэIухар  хьэкъмэ, ди  лъэпкъри,  ди  сабийри,  ди IэщIагъэри  фIыуэ зэрытлъагъум  шэч  лъэпкъ  къытедмыхьэжмэ? Хъурейм къызэрилъытэмкIэ, цIыхум и гупсысэм зегъэужьынымкIэ бзэр  мыпхуэдэ  гъэпсыкIэм тету егъэджыным сэбэпынагъышхуэ  къешэ.

      «Iуэху  мыублэм  блэ  хэсщ», -  жиIащ  пасэрейм. Абы пэджэжащ  «мывэ  щылъым»  теухуа  урысей  Iущагъри. «Удын  зэхэдзэ  нэхърэ  - акъыл зэхэдзэ»  псэлъафэр  ди  тегъэщIапIэу, мынэхъыфIу  пIэрэт  псоми  ди  зэхуэдэ мы  Iуэху  щхьэпэр ипэкIэ  кIуэтэныр  нэхъри  щIэдгъэпсынщIамэ? Апхуэдэущ  а Iуэхум  зэреплъар   узэщIакIуэ  Хъурей Феликси.   ЩIэныпхъэхэр щаубзыху институтым сыт хуэдэ  Iуэхугъуэ   къиIэтми,  Феликс и нэIэм щIигъэтащ, методикэщIэр  зэрылажьэм кIэлъыплъу.  «ЩIэныгъэ зыбгъэдэлъу  убж  хъунур  ищIэр  мащIэу  къыщыхъужу  сытым  дежи  еджэрщ», - жеIэ абы дапщэщи.  А  гупсысэм  щапхъэфI  хуохъу  езым и дуней  тетыкIэри.     

  Хъурейм и институтыр илъэс куэдкIэ къекIуэкIащ  ЕГЭ-м зыхуэзыгъэхьэзырхэм дэIэпыкъуэгъу щагъуэт IэнатIэу. ЩIэныгъэлIым абы иригъэблагъэрт ди республикэм, хамэ къэралхэм я IэщIагъэлI цIэрыIуэхэр: дохутырхэр, егъэджакIуэхэр, экономистхэр, щIэнгъуазэм, гъуазджэм я лэжьакIуэхэр, нэгъуэщIхэри, лекцэ  гъэщIэгъуэнхэм  къыщригъаджэу. Апхуэдэу куэдрэ къыщызэригъэпэщащ щIэныгъэ конференцхэр, нэгъуэщI зэхыхьэхэр. Гукъинэжхэм ящыщщ балъкъэр тхакIуэ Залиханов Жанакъаит къызэралъхурэ илъэс 95-рэ зэрырикъум ехьэлIа конференцыр, адыгэ поэзиер  зыгъэбжьыфIэ усакIуэ  Iэзэ  Къаныкъуэ  Заринэ и  творчествэм  теухуа  пшыхьыр. Хъурейм и жэрдэмкIэ дунейм  къытехьа  тхылъыщIэ зыбжанэм я  лъэтеувэхэри гъэщIэгъуэну, купщIафIэу екIуэкIащ. Апхуэдэхэщ ХьэщIэлI  МуIэзин и тхылъыщIэр, ХьэцIыкIу  Раисэрэ  Хъурей  (Дзыгъур)  Лусенэрэ адыгэбзэр  методикэщIэм  тету  джыным  хуэгъэпсауэ  къыдагъэкIа зэрагъэунэху пособиехэр. Гум  ехуэбылIэ  псалъэ куэд  хужаIащ си къалэмыпэм къыпыкIа зэреджэ-методикэ пособием, «Живи, Слово!» зыфIэсщам. Абы къыщызэщIэскъуэжащ илъэс  куэдкIэ сызэлэжьа гъэунэхуныгъэ хьэлэмэтхэр.  Псоми   гукъинэж  ящыхъуащ  Хъурей  Феликс и  IэдакъэщIэкIхэм  ящыщу  «Альманах  размышлений»  жыхуиIэм  иращIэкIа  лъэтеувэ  дахэр. Абы  кърагъэблэгъат тхакIуэ,  усакIуэ,  макъамэтх,  уэрэджыIакIуэ,  щIэныгъэлI куэди.  Авторым  и гум къитэджыкI, гупсысэ  куу зыщIэлъ Iущагъхэм  еджэ  псори  абы зэригъэпIейтейр гурыIуэгъуэт. «Си гум  къихьа  гупсысэм къысхуидэркъым  ар  гъэру  сIыгъыну.  Аращи, тхылъымпIэ  напэм  сфIокIуэ.  Сэри  сыту  сщIын  гупсысэ  гъэр, ар цIыхум  сэбэп  яхуэхъуну  сщIэуэ?» - жеIэ Феликс.   

  Зи гугъу  тщIа Iуэхугъуэхэм  жыджэру хэт, ахэр  зылъагъу щIалэхэмрэ  хъыджэбзхэмрэ я нэгум ущиплъэкIэ, гукъыдэжым и гъусэу я псэм къыщыуша  гуапагъымрэ  гурыщIэ  дахэхэмрэ   зыхыумыщIэу къанэркъым.  «Апхуэдиз дахагъэ  зыбгъэдэлъ лъэпкъым  хуэфащэу дунейм дытетыфыну  пIэрэ?»  - гупсысэ-упщIэр абыхэм  ящыщ  дэтхэнэми и псэм къыщыушу къыпщохъу.  АбыкIэ фIыщIэшхуэ бгъэдэлъщ лъэпкъым щIэблэ екIу къыщIэтэджэным зэфIих дэтхэнэ Iуэхугъуэри  хуигъэпсу,   лъэпкъ фIыгъуэхэм  я  къигъэхъуапIэр  нэхъ  куу,  нэхъ  къабзэ,  нэхъ  лъэщ  щIыным хущIэкъуу дунейм тет Хъурей Феликс. 

ЩОДЖЭН  Галинэ,       

 КъБР-м  щIыхь  зиIэ и  егъэджакIуэ.