КъызыхэкIа и лъэпкъым къалэн куэд хуищIащ

Зи лъэпкъым и псэукIэ хьэлъэм игъэхыщIэ, абы ар къыхэшыныр зи къалэну зылъытэж тхак1уэ, щ1эныгъэл1 Цей Ибрэхьим и 1эдакъэщ1эк1хэм къадэк1уэу,  публицист тхыгъэ зыкъом газетхэм къытрыригъэдзауэ щытащ. ИджыкIэ дызыщыгъуазэхэм, къызэтенахэм  ящыщхэщ «Улъия», «Лей зылъысхэр», «Пшапэ зэхэуэгъуэ» тхыгъэхэр.

«Абыхэм тхакIуэм къыщиIэтыр адыгэ лъэпкъым икIэщIыпIэкIэ ищIэн хуейуэ къыпэщыт Iуэху нэхъыщхьэхэрщ – Урыс – Кавказ зауэр зэриух лъандэрэ лIэщIыгъуэ ныкъуэ дэкIа щхьэкIэ, абыхэм я псэукIэр екIакIуэ мыхъумэ, зэремыфIакIуэрщ, мин бжыгъэкIэрэ ахэр мэжэщIэлIагъэмрэ узымрэ зэрикIуэдыкIырщ, хабзэ мыхъумыщIэ ягъэувахэмрэ лъэпкъым къыдэгъуэгурыкIуэхэмрэ я Iэдэ гущIэгъуншэм ахэр зэрыдэлъырщ, дэрэжэгъуэншэрэ гугъапIэншэу зэрылъэпкъыу къызэрызэхэнарщ, я гъунэгъу лъэпкъхэм сыт и лъэныкъуэкIи къазэрыкIэрыхуарщ, - етхыж профессор Хьэк1уащэ Андрей.

ТхакIуэм игу къоуэ и лъэпкъым и лIыхъужьыгъэ зэманыр зэрикIар, дэIэпыкъуэгъуншэрэ щIэгъэкъуэныншэу къыдалъхуахэр къызэрынар, абы и гугъэр хихыжащ ар зыхэт кIыфIыгъэм къыхэкIыу зэ нэплъэжыгъуэ игъуэтыным. ГугъапIэ лъэпкъ зыхэмылъыж апхуэдэ гупсысэ фIэщ мыхъужыныгъэкIэ гъэнщIащ абы и тхыгъэ хьэлэмэт «Пшапэ зэхэуэгъуэр». Абы зэрыщытхамкIэ, «Къэсащ пшапэ зэхэуэгъуэр… ИкIи а пшапэ зэхэуэгъуэхэм дэ зыр зым дыжьэхэуэу, дылъэпэрапэу, дыздэкIуэр дымыщIэу, гъуэгу занщIи къытхуэмыгъуэту къыдокIухь…ЛIэщIыгъуэ ныкъуэ хъуауэ апхуэдэу дызоджадэ…Сыт щыгъуэ ди щхьэрыуэным кIэ щигъуэтынур?.. Хэт дэ ди гъунэгъухэм яIэ гуфIэгъуэ псэукIэмрэ щэнхабзэ нэхумрэ дыхуэзышэнур?».

И лъэпкъым и къэкIуэным егъэлеяуэ зэрытегузэвыхьыр, гурыщIэ къабзэ къыдалъхуахэм зэрахуиIэр Iэзагъышхуэ хэлъу Цейм а и тхыгъэ цIыкIум къыщигъэлъэгъуэну хузэфIэкIащ. Ди деж Iэрытхыу фIэкIа къэмысыжами, Октябрым и пэ къихуэу Цей Ибрэхьим нэгъуэщI художественнэ тхыгъэ зыкъоми и Iэдакъэ къыщIэкIащ. И зэманыр, екIуэкI гъащIэм и щытыкIэ нэсыр пэжагъ хэлъу тхакIуэм къыщигъэлъэгъуащ «Мусэ», «Уз зэрыцIалэ» рассказхэм, «Исуф» повестым. Бгырыс лэжьакIуэ къызэрыгуэкIыр зыдэт дэкъузэныгъэрщ, ар къулеисызыгъэ мыухыж зыхэтырщ, зэхэщIыкI пхэнж зытетхэм, хабзэ мыхъумыщIэ зекIуэхэм зэрагъэжакъуэрщ, къытралъхьэ и хьэлъэу зэрыпсэурщ а тхыгъэхэм зи гугъу щыщIар. И гупсысэхэр куууэ зыхэпща, къызэриIуатэ образ гъэщIэгъуэн зыбжанэ ахэм щызэфIэгъэуващ, абыхэми я пщIэр зыщылъагъупхъэр 20-нэ лIэщIыгъуэм и пэщIэдзэ дыдэхэм псэуа и лъэпкъым и цIыху зэхуэмыдэхэм я щытыкIэ нэсыр къызэрызэтригъэнарщ.

ЕджапIэ нэхъыщхьэ къиухын хузэфIэмыкIами, Цей Ибрэхьим урысыбзэмрэ урыс литературэмрэ пасэу фIыуэ илъэгъуащ, куууэ щыгъуазэ захуищIащ, абы и фIыгъэкIи и тхыгъэхэм я нэхъыбэр зэритхари нэгъэсауэ фIыуэ зыщыгъуазэ а бзэрщ. И ныбжьэгъу – цIыхугъэхэм къызэ-раIуэтэжымкIэ, ар уэрсэру ирипсалъэуи иритхэуи щытащ украиныбзэмрэ тэтэрыбзэмри. Урыс литературэм и тхыгъэ нэхъыфIхэм лъагъуныгъэшхуэ хуиIэу, ахэр нэгъэсауэ куууэ ищIэу, абы и тхыгъэ Iэджэ гукIэ зэхуэс-зэIущIэхэм къыщеджэу зэрыщытам и щIыIужкIэ, и зэманым псэуа урыс тхакIуэ пэрытхэм я IэдакъэщIэкIхэри абы емызэшу щIиджыкIырт, абыхэм ящыщ куэдым я деж ар зэрыщеджами, ахэр щапхъэ зэрищIами шэч хэлъкъым.

ГъэпщылIакIуэ обществэ щыIам и ныкъусаныгъэхэр зыми фIэмылIыкIыу къыщIэзыгъэщу, лэжьакIуэбэм я щхьэхуитыныгъэм и бэнакIуэ

къэмылэнджэжу зыкъэзыгъэлъэгъуа Цей Ибрэхьим гурэ-псэкIэ къищта гъащIэщIэм псэемыблэжу хуолажьэ, и пщэ къыдалъхьэ дэтхэнэ зы къулыкъури зыщымысхьыжу егъэзащIэ. Ауэ абыхэм я щIыIужкIи а илъэсхэми тхакIуэм творческэ лэжьыгъэ хьэлэмэтхэр ирегъэкIуэкI. Абы и Iэдакъэ къыщIэкIащ лъэпкъ литературэ зэфIэувэм хэлъхьэныгъэ гъуэзэджэ хуэхъуа рассказ, повесть, роман, пьесэ гъэщIэгъуэн зыбжанэ.

ТхакIуэм и тхыгъэ куэдым лъабжьэ хуищIыр лъэпкъ IуэрыIуатэм щызекIуэ таурыхъ-хъыбархэрщ, ахэми нэхъыбэу къыщыгъэлъэгъуэжар адыгэ гъащIэ блэкIарщ, цIыху къызэрыгуэкIыр зыдэта дэкъузэныгъэ ткIийрщ, ахэм я зэхэщIыкI, Iуэху еплъыкIэ, хъуэпсапIэхэрщ, лъэпкъым и цIыхухэм я щхьэхуитыныгъэм папщIэ ирагъэкIуэкIа бэнэныгъэрщ.

БлэкIа лъэпкъ гъащIэр куууэ щызэфIэгъэувэжащ абы и повесть «Зи закъуэм», пьесэ «Къуэ кIасэм», Iэрытхыу къэна «ХьэцIыкIу хьэжым».

И хъуэпсапIэр зыгъэзащIэу къилъытэ псэукIэщIэр лъэ быдэкIэ гъэувыным Цей Ибрэхьим и зэфIэкIрэ къарурэ емыблэжу хуэлэжьащ, ар къэзызэуахэми жыджэру яхэтащ. Абы къыхэкIкIи, пIалъэшхуэ димыгъэкIыу гъащIэщIэр къызэразэуамрэ абы и гъэувыным пылъа бэлыхьхэмрэ художественнэ тхыгъэ зыбжанэм къыщегъэщIэрэщIэж, псэукIэщIэм и бэнакIуэ езым ицIыхуу щытахэм я образ гукъинэжхэр ахэм щызэфIегъэувэ, лъэпкъым и цIыхухэр зытеува гъуэгуанэщIэм я зэхэщIыкI, гупсысэ, Iуэху еплъыкIэхэр зэрыригъэфIакIуэр къегъэлъагъуэ.

Граждан зауэм лIыгъэ щызезыхьа, псэукIэщIэм и ухуэным псэемыблэжу хэлэжьыгъэ бэнакIуэхэм я образ хьэлэмэтхэр щызэфIэгъэуващ тхакIуэм и рассказхэу «Зэманыжьым и щIэинхэм», «ФатIимэ и насыпым», «Ибрэхьим молэм», пьесэхэу «ХьэкIэкхъуэкIэхэм», «Узышхуэм». Абы и щIыIужкIэ, дунейм ехыжыным и пэ къихуэу, хунэмытхысами, ар елэжьащ «Исхьэкъ и щхьэгъусэ» повестымрэ «Комиссар Щоджэныр», «Пхузэмыгъэзэхуэжын щIыуагъэ», «Гуащэгъагъ и уэрэд» трагедиехэмрэ.

Цей Ибрэхьим и творчествэм щIыпIэ ин щеубыд усыгъэми. Лъэпкъ IуэрыIуатэр лъабжьэ хуищIри, усакIуэм сабийхэм папщIэ итхащ «ТхьэкIумэкIыхь хьэдэIус» поэмэмрэ рассказ пщыкIущрэ. НэгъуэщI лъэпкъ тхакIуэ-усакIуэхэу нэхъыфIу илъэгъуахэм я тхыгъэ куэд Цей Ибрэхьим анэдэлъхубзэкIэ зэридзэкIащ.

ГъащIэшхуэ имыIами, Цей Ибрагим къызыхэкIа и лъэпкъым къалэн телъыджэхэр хуищIащ. Ар ящыщщ адыгэ литературэм и лъабжьэр зыгъэтIылъахэм, зыхэта кIыфIыгъэм и лъэпкъыр къыхэзышахэм, захуагъэр, цIыхугъэр лъэпкъ гъащIэм щытепщэу щытыным къэмылэнджэжу щIэбэнахэм».