Урысей Федерацэм щIыхь зиIэ и сурэтыщI, КъБР-м и цIыхубэ сурэтыщI, ХудожествэхэмкIэ Урысей академием хэт, профессор СэвкIуий Хьэмид езыри и IэдакъэщIэкIхэри цIэрыIуэ зэрыхъурэ куэд щIащ.
Сурэт щIыным, графикэм, скульптурэм зэхуэдэу хуэIэзэ Хьэмид и IэдакъэщIэкIхэм философием и дуней куум ухашэри, гупсысэ куэд къыщIагъалъэ. Хьэмид и лэжьыгъэхэм дэтхэнэ адыгэми пэгъунэгъу къыщигъуэтынущ. А теплъэгъуэхэм художественнэ тхыгъэ зытумытхыхьыфын яхэткъым, апхуэдизкIэ гупсысэ куэдкIэ гъэнщIащи. Языныкъуэхэр сызэджа литературэ тхыгъэхэм щахуэсхь щыIэщ. А лэжьыгъэхэр зы хъэтI къызэрыщIэкIар наIуэщ.
Хьэмид дигъэлъагъу дунейм удимыхьэхынкIэ Iэмал иIэкъым. Абы и лIыхъужьхэр къопсалъэ, уигу хэщIмэ, къыбдонэщхъей, нэхъыфIым ущагъэгугъ, узыщIагъэгупсысыж, дахагъэ куэдым псэкIэ улъагъэIэс. Ар нэсу къызыгурыIуэфынур гъуазджэм и дунейм хэсыхьахэракъым, атIэ, СэвкIуийр зыхапIыкIа дунейм щыгъуазэхэмрэ лъэпкъ тхыдэр зыщIэжхэмрэщ.
- Щытхъу псалъэм къызэрымыкIуэу сегъэукIытэ, схуэмыфащэ гуэру къысщохъури, - жеIэ Хьэмид. - Зи IэщIагъэм хэзыщIыкI сурэтыщIу зыкъызолъытэж, ауэ си IэрыкIхэм хуэ- дэ щымыIэу къысщыхъур-къым икIи зэи апхуэдэу къэслъытакъым. Гъуазджэм а и къудамэм махуэ къэс зеужь, йофIакIуэ, ар зи лъагапIэм зэи улъэмыIэсыфын унэтIыныгъэщ. Аракъэ насыпри! Абы къыхэкIыу, узыхуэарэзыжу утIысыжкIэ Iуэхур зэфIэкIыркъым, а гъуазджэм удэджэрэзын, зыдэбужьын хуейщ.
И IэщIагъэм теухуа и гупсы-сэр гъэщIэгъуэнщ сурэтыщIым.
- Творчествэм и цIыхум и гъащIэм увыпIэ гуэр щиубыду аракъым, атIэ и гъащIэр зэрыщыту творчествэм ей мэхъу. Сыт хуэдэ Iуэху сщIэми, цIыхухэм сахэтми, уэрамым сыдэтми, лэжьапIэм сыщыIэми, сэ лэжьыгъэм ехьэлIа гупсысэхэр зэи сIэщIэхуркъым. СызэреплъымкIэ, нэгъуэщIуи хъунукъым, творчествэм зэ къыхэча ухъуамэ, хыхьэжыгъуейщ, зэбгъэтIылъэкIам лъэIэсыжыгъуафIэкъым. Творчествэр гупсысэ, образ нэрынэу зэрыхъа дунейщ, абы щIэдзапIи кIэухи иIэкъым. Творческэ лэжьыгъэм пэщIэдзи кIэухи иIэкъым, пыухыкIауэ зыкъым сэ сызэлэжьыр, зэуэ куэд дыдэм зызопщыт. ИджыкIи апхуэдэщ, творчествэм и зэрыхьзэрийм сфIэ-фIыпсу сыхэтщ. УнэтIыныгъэкIэ ахэр гъуазджэм сыт щыгъуи щыятэ Iуэхухэм теухуащ.
Си хъуэпсапIэхэм ящыщщ илъэс куэд щIауэ зи яужь сит Iуэхухэр нэзгъэсыныр. Апхуэдэщ адыгэлI щэджащэхэу Нэгумэ Шорэ, ХьэтIохъущокъуэ Кургъуокъуэ сымэ я фэеплъ-хэр Налшык щыгъэувыныр. Псори хьэзырт, щагъэувыну щIыпIэмкIэ зэгурыIуамэ….
Хьэмид Нарт эпосым и сурэтхэр хуищIри, ар дунейм къытехьащ. Езым дызэрыщигъэгъуэзамкIэ, абы Санкт-Петербург щыIэ «ВитаНова» тхылъ тедзапIэм бгырысхэм я IуэрыIуатэ тхыдэжьым и тхылъ къыдагъэкIынум и сурэтхэр яхуищIыну къелъэIуати, арэзы хъуащ, ауэ ар Адыгэ лIыхъужь IуэрыIуатэу зэрыщытыр Iэмал имыIэу къагъэлъэгъуэну яхуигъэуват. АбыкIэ зэгурыIуэри, Нарт эпосыр телъыджэу дунейм къытехьащ.
- Нарт эпосыр дунейм тет эпос нэхъ инхэм яхохьэ. Ар зейм ехьэлIауэ зэдауэ куэд щыIэщ, псоми езыхэм я фIыгъуэу къыщIагъэкIыну хуейуэ. Дэ абы ди псалъэ хэтлъхьэркъым, IуэхукIэ, лэжьыгъэкIэ дыхоувэ армыхъу. Сэ адыгэхэм я эпосым теухуауэ схужыIэнуращи, ар ящыщщ рифмэ зиIэ зырыз-хэм. Абы къыбжеIэ а текстым гъащIэшхуэ зэриIэр, гъуэгуанэ ин къызэрикIуар. Аращ Адыгэ нарт эпосыр тегъэщIапIэ щIэсщIыр, - жеIэ Хьэмид.
СэвкIуийм и лIыхъужьхэр зэрынэщхъейм, гупсысэ хьэ-лъэм хэту зэрыхэплъэм гу лъумытэнкIэ Iэмал иIэкъым, ауэ сурэтым и гупсысэм ухэзышэри, абы и щIагъыбзэр къыпхузэIузыхри аращ. УзыIэпишэу сурэтхэм яхэлъ мэгъу къарур езыр арауэ къысщохъу.
- Махуэ къэс ди нэгу щIэкI зауэхэмрэ зэрыукIымрэ лIэныгъэм, хэщIыныгъэм драгъэсэжащ, къиддзэжыркъым укIыгъэр, лейр. ЦIыхухэр зэхэщIыкIым, гущIэгъум, гулъытэм, гумащIагъэм къызэрымы- кIуэу щыхуэныкъуэ лъэхъэнэм дитщ. А гущIэгъур къэзгъэлъэгъуэну, абы къыхуезджэну яужь ситщ, къарууэ щыIэм я нэхъ иныр къыщежьэр абдежу зэрыщытыр сотх. Аращ сурэтхэм къатещ нэщхъеягъэм и къежьапIэр.
Санкт-Петербург дэт ХудожествэхэмкIэ академием Хьэмид илъэс зыбжанэ хъуауэ щрегъаджэ, абы жеIэ фIэфI дыдэу щIалэгъуалэм зэрадэлажьэр, абыхэм къару къызэрыхалъхьэр.
- Си студентхэм си лэжьэгъухэм хуэдэущ сазэрепсалъэр. Егъэджэныгъэ Iуэхури творческэ лэжьыгъэ инщ. Мастерскойм ущриунафэщIым деж абы щащI дэтхэнэ сурэтымкIи, диплом лэжьыгъэмкIи жэуаплыныгъэ бохь. Пэжщ, ар къызэрымыкIуэу лэжьыгъэшхуэщ. Сэ абыхэм ябгъэдэслъхьэм и фIагъымрэ и куэдагъымрэ езы студентхэращ жызыIэфынур. Абыхэм яхэтщ узыгъэгуфIэ-хэр, ехъулIэныгъэ ин зыIэрызыгъэхьахэр. Ди къэралым имызакъуэу, хамэ щIыпIэ къикIахэри яхэтщ абы.
Зэманым гущIэгъуншэу исеиж щэнхабзэр, гъуазджэр, бзэр, щIыуэпсыр хъумэн зэрыхуейр ди щIэблэм къагурыIуэну сыщIохъуэпс. Дунейм зыда-щIу, лъэпкъ щхьэхуэныгъэхэр IэщIыб зэращIыр щыслъагъукIэ, сигу хощI. Апхуэдэхэм къагурымыIуэр зыщ - дэ ди беягъэр а щхьэхуэныгъэхэ-ращ, ди адыгэбзэ гугъурщ, ди хабзэ ткIийрщ, ди гупсысэкIэ нэмыщIырщ.
Псалъэм папщIэ, Налшык и пасэрей ухуэныгъэхэм защызгъэнщIыркъым. Сыт и уасэ ЩоджэнцIыкIу Алий и цIэр зезыхьэ Къэбэрдей къэрал драмэ театрыр! Апхуэдэ ухуэныгъэ екIухэр, хуабагъэ инхэр къызыпкърыкIхэр ди мащIэкъым, сыщогугъ ар къагурыIуэу ди цIыхухэм яхъумэну, - жеIэ СэвкIуийм.
Щомахуэ Залинэ.