Ракетэр къызэрагупсысрэ куэд щIащ

Ди зэманым космическэ кхъухьхэр щыIэщ куэду. Абыхэм хьэлъэ кърашэкI, цIыху ису хьэршым мэлъатэ. Щыгъуазэ щIагъуэ щыIэкъым япэу цIыхур хьэршым лъэтэным илъэс 400-кIэ и пэ къихуэу япэрей ракетэ къагупсысауэ зэрыщытам. ЩIэныгъэлIхэм къагъуэтыжащ ракетэм и ухуэныгъэр къыщыгъэлъэгъуа эскиз зэхэгъэувахэр зэрыт пасэрей дыдэ Iэрытх.

1996 гъэм шыщхьэуIум щIы хъурейм щызэщIэлъэIэсащ Марсым бактерие лIэужьыгъуэ къызэрыщагъуэтар. КъэпщытакIуэхэмрэ щIэныгъэлIхэмрэ и ужь ихьащ абы зэрылъэтэн Iэмалхэр къэгупсысынымрэ джынымрэ. Апхуэдэ гупсысэхэр нэрылъагъу зэрыхъуфынур япэу зи фIэщ хъуахэм ящыщщ Оберт Герман. Абы уеблэмэ «хьэрш къэплъыхьыным и зэхэублакIуэкIэ» йоджэ. «Ракета и планетное пространство» (1923 гъэ), «Пути в космическое судоходство» (1929 гъэ) лэжьыгъэхэм ар щытепсэлъыхьащ хьэршымрэ щIэныгъэмрэ я зэпыщIэныгъэм, ракетэ техникэм и ухуэкIэу щытыфынум.

И щIэныгъэ гупсысэхэмкIэ зэманым и пэ куэдкIэ итащ нэгъуэщI къэпщытакIуи  -  Хаас Конраад. 1961 гъэм Сибиу (Румыние) къэхутэныгъэ телъыджэ къыщызэIуахащ. Бухарест университетым и профессорым архив тIорысэхэм къыщигъуэтыжащ Iэрытх гъэщIэгъуэн. Иужьым абы «Сибиу и Iэрытх» фIащыжауи щытащ. Iэрытх тIорысэр напэкIуэцI 450-рэ хъурт, къэпщытэныгъэхэмрэ чертёжхэмрэ итт. Абы къыщыхьат артиллерием, баллистикэм, пкъыгъуэ куэд зиIэ ракетэм я техническэ мардэхэр къызэрапщытэхэр. Тхыгъэхэр XVI лIэщIыгъуэм хуэзэрт. Ар и IэдакъэщIэкIт Австрием щыщ дзэ инженер Хаас Конраад. Ди зэманым ракетэ ухуэныгъэхэмкIэ зэрыгъуазэ тхылъхэм куэдрэ къыщахьыркъым Хаас и цIэр. ЩIэныгъэлIым и гъащIэм теухуауэ хъума хъуар мащIэ дыдэщ. 1509 гъэм ар къыщалъхуауэ хуагъэфащэ Венэм пэмыжыжьэу, Дорнбах къалэм. Хаас Конрад Трансильванием Iэпхъуащ илъэс 20-м иту. Габсбургхэм я пащтыхь армэм къулыкъу щищIэну хыхьащ Фердинанд I и тетыгъуэм щыгъуэ.

1551 гъэм Трансильванием и принц Батори Стефан и деж къулыкъу щищIэну иригъэблэгъащ. Конраад Германштадт (Иджыпсту Сибиу румын къалэщ) Iэпхъуащ, дзэ арсеналым и унафэщIу. Къулыкъу щрихьэкI зэманым ракетэ техникэм теухуа къэпщытэныгъэм елэжьын щIидзащ. Ахэр нэмыцэбзэкIэ тхащ. Iэрытхым щызэтещыпыкIащ дзэ зэщIэузэдыныгъэм и технологиехэр, пкъыгъуэ куэду зэхэт ракетэм и лэжьэкIэр.

Ракетэ ухуэныгъэм теухуа тхылъым Хаас елэжьащ 1529 гъэм щегъэжьауэ 1556 гъэ пщIондэ. Трактатым и Iыхьэ 282–м щыщу 209-р ракетэ техникэм теухуащ. Iэрытхым щытопсэлъыхь ракетэ лIэужьыгъуэхэм. Уеблэмэ сурэту итхащ ракетэм и теплъэр. Тхылъым итщ космическэ кхъухьым и эскизи. Абы къыщыхьащ лъэщагъ зэхуэмыдэхэр зиIэ ракетэ лIэужьыгъуэхэр зэгъэуIуным теухуа гупсысэ гъэщIэгъуэнри. Куэд тритхыхьащ гъэсыныпхъэм.

Хаас и Iэрытххэр къагъуэтыным ипэкIэ, пкъыгъуэ куэд зиIэ ракетэм и япэ къэпщытэныгъэхэр Польшэм щыщ щIэныгъэлI Семенович Казимеж ейуэ къалъытэрт. Абы и лэжьыгъэр 1650 гъэм къыдэкIащ. ЩIэныгъэлIым и тхылъым теплъэкIэ къыщыгъэлъэгъуащ жэз пIащIэм щритхъа чертёжхэр.