Анапа – Iэнэпэ (абазэбзэкIэ «къудамэм» и къежьапIэ жиIэу аращ, псы къудамэ жиIэу къикIыу). Пасэрей зэман жыжьэм алыджхэм Анапэм щхьэкIэ Горгиппие, генуэзхэм Марэ, тыркухэм Бугуркъалэ жаIэу щытащ.
Адлер – 1864 гъэ пщIондэ Арыдбэ абазэ уэркъ лъэпкъым ейуэ щытащ Адлер и Iэгъуэблагъэр. ЛъэпкъыцIэр къалэм и фIэщыгъэцIэ хъужащ.
Армавир – Ермэлыхьэблэ (Джаурхьэблэ жаIэуи щытащ), ермэлыхэр (армянхэр) зыдэс къуажэ къикIыу аращ.
Георгиевск - Гумкъалэ
Зеленчук – Инжыдж
Волга – Индыл
Джубга – Жьыбгъэ (ветерок) е Жьыубгъу (широкая равнина) жаIэ. И пэжыпIэр фIэщыгъэцIэр къызытекIа диалектым елъытащ.
Кисловодск - Нартсанэ
Кишпек – КIыщ Бэч къытехъукIащ фIэщыгъэцIэр. Кышпэкыпсыр зрижэ псыбэкъур япэ дыдэ дэзытIыкIа лIым и цIэр фIащыжауэ аращ. ИужькIэ Тыжьей хъуащ.
Краснодар – Бжьэдыгъу къалэ
Плановскэ – Ботэщей
Туапсе – ТIэупсы, пситIым я зэхуакум дэт, тIуащIэ жиIэу аращ (Пшэнахъуэрэ ЩIэлэпсырэ я зэхуакум зэрыдэтыр къегъэлъагъуэ).
Сочи – ЩIачэ, Шашэ, Сашэ. Пасэрей зэманым Сочи деж щыпсэуа убыххэм абазэхэр къызэреджэу щытар «шашэщ». Абы къытехъукIауэ жаIэ Сочи и цIэр. И пэжыпIэри къызэрапсэлъ бзэм елъытащ.
Ставрополь – Шэт къалэ
Шалушка – Щхьэлыкъуэ (нэхъ пасэIуэу Къуныжьей, Даутыкъуей, Щэрдан хьэблэ, ЛаукIэцIей жаIэу жытащ).
Тамбукан – Тамбий гуэл.
Майкоп – Мейкъуапэ (мей – мэзым къыщыкI мыIэрысэ лIэужьыгъуэ, къуэ – псы щежэх щIыпIэ). Меикъуэ псым къытекIащ.
Малка (къухьэпIэ лъэныкъуэр) – Ашэбей, Трамэ къуажэ.
Малка (къуэкIыпIэ лъэныкъуэр) – Хьэжыхьэблэ, Хьэгъундокъуей.
Верхний Курп – Ислъэмей, Инарыкъуей.
Нижний Курп – Къаншыуей, Алъхъо къуажэ.
Каменномост – Къармэхьэблэ, Ныр хьэблэ.
Зеленчук (псы) – Инжыдж.
Вольный аул – 19-нэ лIэщIыгъуэм Брамтэ жаIэу щытащ урысхэм Вольный аул зыфIаща жылэм щхьэкIэ.
Баксанёнок – Къэсейхьэблэ.
Аушыджэр – («греческий Иисус», Алыдж Аущым къытекIащ адыгэхэр чристэн диным щитым) Дыгъужьыкъуей.
Аскъалей – ТеукIэж щIыналъэм щежэх Мартэ псым и сэмэгурабгъумкIэ къыщыс жылэ. Нэхъ пасэу къуажищ (Арэпий, Аскъалей, Еджыкъуей) зэхыхьэри Аскъалей фIащыжащ. ЗэрыжаIэжымкIэ, зэкъуэшитI щыпсэуащ а щIыпIэм – Чысэбийхэ Аскъалрэ Гъуэтрэ. ЩIэину къалъыса щIыпIэр тIууэ ягуэшыжри, щхьэж и цIэр и жылэм фIищыжат. Аскъалей I850 гъэм къэунэхуащ.
Аскъалэ – пасэрей зэманым Азов апхуэдэу еджэу щытащ.
Джэдуунэ – Лабинск къалэр къызытехъукIыжа жылэм аращ зэреджэу щытар. Ауэ ар «джэдум и нэрэ» «джэдум и унэрэ» зэхэгъэкIыгъуейщ.
Джэгъэтей – тенджыз ФIыцIэм деж щыпсэуа убыххэмрэ шапсыгъхэмрэ къызытехъукIыжа «зыхь» лъэпкъым куржыхэр къызэреджэу щытар аращ.
Жьыгъеибг – Красноалександровский жылэм къыпэщыт щыхупIэм зэреджэр аращ. Жьыгъэибг жыпIэмэ, «жьыгъэм ибг» жиIэу къокI, Жьыгъеибг жыпIэмэ, «жьыр щагъеиж бгы» мэхъу. IуэрыIуатэм къызэрыхэщыжымкIэ, жьы хъуахэр мы бгым ирадзыхырт.
Зэрэгъыж – Жаныкъуей. Жэмтхьэлэпсымрэ Псыгуэнсумрэ щызэхэлъадэм деж щыс къуажэ. ФIэщыгъэцIэм «гъын» псалъэр лъабжьэ хуэхъуауэ хуагъэфащэ. Къуажэм дэс Хьэмгъуэкъухэ я нэхъыжьыфIым зэрыжиIэмкIэ, Агъ-Зэрэгъыж и цIэу лIы хахуэ псэуащ адыгэр кърым тэтэрхэм щезауэм. Ар и лIыгъэмкIэ апхуэдизкIэ цIэрыIуэти, бийм Зэрэгъыж и цIэр зэхихамэ, щтэт. НэгъуэщIу къызэрыпэмылъэщынур къагурыIуэри, Зэрэгъыжыр жейуэ яукIауэ щытащ. ЛIыр щаукIа щIыпIэм Зэрэгъыж дэлъэдапIэ фIащыжащ. Псыгуэнсу къыдэкIыу, абдеж тIысыжа жылэм Зэрэгъыж и цIэр я къуажэм фIащыжащ.
Къызбрун 2 – Алъэсчырей, Ислъэмей, Бжьахъуэкъуей жылэхэр зэхыхьэу къэунэхуа, илъэси I00 и пэкIэ ЛъампIэжьыкъуэ къыдэкIа унагъуэ гупым къызэрагъэпэща къуажэщ.
Науэжьыдзэ – Балъкърэ Бахъсэнрэ я зэхуаку дэт Iуащхьэ. Iуащхьэр жьыдэбзыкIауэ, папцIэу зэрыщытым къыхэкIыу, фызыжьым и дзэм ирагъэщхьу фIащауэ аращ.
Куба – нэхъапэм Хьэсэнбий хьэблэрэ Агубэчей хьэблэрэ жиIэу зэхэсу щыта къуажэ. ХьэтIохъущыкъуей (Къызбрун 2-нэм) иIэпхъукIыу а щIыпIэм щытIысауэ щыта Хьэтэжыкъуэ Хьэсэнбий и цIэр хьэблэм фIащыжри, зыкъомри зрихьащ. Агубэчейр къызытехъукIар I9-нэ лIэщIыгъуэм Шэджэм Iуфэ иIэпхъукIат. ИужьыIуэкIэ къуажэм Куба фIащащ, хьэрыпыбзэкIэ «къуббэм» купол жиIэу аращ къикIыр. Апхуэдэ фIэщыгъэцIэр къуажэм хуагъэфэщэн хуей щIэхъуар - щIыпIэм пэгъунэгъуу мавзолей зыбжанэ купол щхьэщыту щыIэти аращ.
