Зыхуейр ищIэфырт…

Япэ итахэр

 СССР-м и лъэхъэнэм хьэпшып зэмылIэужьыгъуэхэр щIэх-щIэхыурэ гъуэтыгъуей хъурт. Ар къагъэсэбэпырт хьэрычэтыщIэ гупсысэкIэ зиIэхэм. Абыхэм я деж щыбгъуэтырт тыкуэным щIэбзэхыкIа псори: сабий щыгъынхэр, фэ кIагуэхэр, фэилъхьэгъуэ екIухэр, вакъэ дахэхэр, хэбгъэзыхьмэ, Горбачев Михаил и зэманым зэпэубыда хъуа тутынхэри, н.къ. Мис апхуэдэ хэлъэт зиIэхэм ящыщащ нобэ зи гугъу фхуэтщIыну Лазишвили Отари.

Ар щэн-къэщэхун Iуэхум дихьэхащ щысабийм. Зэгуэр Отари бэзэрым ягъэкIуащ ерыскъы щхьэкIэ. Ауэ ирата тумэнищымкIэ къищэхуар IэкIэ кърахьэкI сеткэщ. И адэ-анэр къызэрыгубжьынур ищIэрти, япэ зыкъригъэщри, яжриIащ: «Фэ бэзэрым фыкIуэхукIэ тхылъымпIэ пхъуантэ цIыкIухэр сомищкIэ къывощэхури, иужькIэ хыфIыводзэж. Мы сеткэр зетхьэмэ, сыт щыгъуи сомищ къыпхудэгъэхуэнущ». Мыдрейхэм захуэу къалъытэри, я къуэм зэран хуэхъуакъым, аргуэру щIэ гуэр къыщиулъэпхъэщым. Унагъуэ зыбжанэ зыщIэс унэм и кIэлындорым диваныжь тетт, тхылъ Iув изу илъу. Отари тхылъымпIэфIым къыхэщIыкIа тхылъу килограмм 200 ирищащ тхылъымпIэ хъуржын цIыкIухэр зыщI ныкъуэдыкъуэм.

Илъэс 12 зи ныбжь щIалэ цIыкIур, ахъшэ хъарзынэ къыIэрыхьа иужь, егупсысащ ар фейдэ пылъу къызэригъэсэбэпынум. Абы къищIащ и классэгъум и къуэш нэхъыжьым, Тбилисирэ Бакурэ яку дэт мафIэгур зезыгъакIуэм, а зэманым гъуэтыгъуейуэ щыта шыгъур къишэурэ лъапIэу зэрищэр. КъыIэрыхьа ахъшэм и зэхуэдитI иритри, абы ар къигъэдэIуащ гуэгъу зыхуищIыну.

Къыхуэнэжа ахъшэр нэгъуэщI и классэгъум и анэ Салли зыпэрыт Iуэхум хилъхьащ. Бын куэд иIэу зи щхьэгъусэр зауэм хэкIуэда цIыхубзым тутынхэр уэрамым щищэрт. Ар езым и унэм къыщыхищIыкIырт лэжьакIуэхэм фабрикэм къыщадыгъуа тутын сабэм. Отари къигъэгугъащ абы дэIэпыкъуну. Япэрауэ, и ахъшэр къадыгъум нэхърэ къащэхуным тригъэкIуэдэну, етIуанэрауэ, иджы щIалэ цIыкIурт фабрикэм и лэжьакIуэхэм епсэлъэнури, ягурыIуэнури.

А псори Отари зэран къыхуэхъуакъым школыр зэпэщу къиухыу Политехникэ институтым щIэтIысхьэнымкIэ. Къиуха иужь Тбилиси лъэпэд фабрикэм инженеру ягъэуващ. Ар ирилажьэрт Италием къыщаугъуея станокхэм. Iэмэпсымэ гъуэзэджэт, арщхьэкIэ ахэр СССР-м щащIа Iуданэхэм ирилэжьэфыртэкъыми, капрон куэд кIэрыхубжьэрыхуу хыфIадзэн хуей хъурт. Отари и щхьэм къихьащ а Iуданэхэр къигъэсэбэпыну икIи капрон сеткэхэр ищIу щIидзащ. Ахэр, дауи, нэхъ лъапIэт бжьэхуцым къыхэщIыкIахэм нэхърэ, ауэ нэхъ быдэт, псынщIэт икIи зехьэгъуафIэт. Апхуэдэ сеткэхэр уеблэмэ, бохъшэхэми дэплъхьэ хъурт. ЩэхуакIуэхэм ахэр зэбграхырт.

Зыми игу къэкIыртэкъым капрон хъуржынхэр зэрагъэхьэзыр щIыкIэм кIэлъыплъыну. Ахэр нэхъ псынщIэт зэрыщыгугъам елъытауэ: Отари абыхэм я лъащIэр нэхъ пIащIэж ищIырт. Апхуэдэ IэмалкIэ къыдигъэхуа капроным къыщIэкIыр къанэ щымыIэу Отари и жыпым къакIуэрт. Зи улахуэр тумэн I2-м щIимыгъу инженерым зы илъэсым сом мин 500 къыхэхъуэрт.

ЩIалэм мурад ищIащ зауэм и зэманым бийм и кхъухьлъатэхэм жылэхэр ирыщахъумэн папщIэ уэгум хаутIыпщхьэу щыта, жьауэ гъэпща абрагъуэхэри къигъэсэбэпыну. Иджы ахэр сабэм зэщIищтауэ хъумапIэхэм щIэлът, зыри хуэмеижу. Отари къызэIуихащ абыхэм джанэ екIухэр къыщыхадыкI IуэхущIапIэ. А зэманым синтетикэм нэхъ щIэупщIэшхуэ иIэт щэкI къызэрыгуэкIхэм къыхащIыкIхэм нэхърэ. Арати, тумэнитху и уасэ щыгъынхэр Куржым и мызакъуэу Совет Союзым и нэгъуэщI щIыналъэхэми щызэпэубыдат. Апхуэдэ дыдэу икIырт ягъэхьэзыр плащхэр. Абыи ахъшэшхуэ къыщIихащ.

Отари зыри пэрыуэртэкъым абы щыгъуэм. Куржым и Компартым и ЦК-м и япэ секретару Мжаванадзе Василий лажьэрти, Хрущёв Никитэ и ныбжьэгъуфI ар сыт и лъэныкъуэкIи хущIэкъурт и цIыхухэр нэхъыфIу зэригъэпсэуным икIи ар къехъулIэрт. Куржыхэм унэ зэпэщхэр яухуэрт, автомашинэхэр яIэт. Арати, Лазишвили къыхэщыртэкъым.

Апхуэдэхэм деж зэрыхъущи, Мжаванадзе и щхьэгъусэ Викторие налкъутхэмрэ щыгъын лъапIэхэмрэ дахьэхырт. Ер къызэрыкIари аращ. И лIым Куржым властыр щыIэщIэлъыхукIэ бзылъхугъэм къалэ щIыбым лъапсищ щызыIэригъэхьащ налкъутхэмкIэ зыщIигъэнащ. Викторие тыгъэ къыхуэзыщIхэм я бынхэр еджапIэ хэплъыхьахэм щIигъэтIысхьэрт, сыткIи ядэIэпыкъурт. А псори илъагъурт япэ секретарь хъуну хуей Шеварднадзе Эдуард, къэрал кIуэцI IуэхухэмкIэ министрым, ауэ зыри хуещIэртэкъым, Мжаванадзе Хрущёвым иужькIэ Брежнев Леонид IупэфIэгъу къищIати. АрщхьэкIэ Шеварднадзе и мурадыр пэмыплъэххауэ къехъулIащ. Мжавандзе зэщхьэгъусэхэр Ираным къикIыжа иужь абы и пащтыхьым и щхьэгъусэм и интервью щIыпIэ газетхэм къытрадзащ. Абы жиIэрт Викторие Iэрылъ Iэлъыным хуэдэу дахэ Инджылызым и пащтыхь гуащэми имыIэу. Лазишвили цIыхубзым зэгуэрым тыгъэ хуищIа а Iэлъыныр Европэм и музейхэм ящыщ зым щIадыгъукIауэ икIи къалъыхъуэу къыщIэкIащ.

Отари къыгурыIуащ зэрыщIэтIысыкIыр икIи, тридзэри СССР-м и прокурор нэхъыщхьэ Руденкэ Роман и деж кIуащ, ауэ абы и егъэблэгъапIэм щаубыдащ Шеварднадзе и цIыхухэм. Лазишвили и судыр укIкIэ ящIакъым, арщхьэкIэ илъэс 15 тралъхьэри ягъэтIысащ. Ар къыщыхъуар 1973 гъэрщ. Пэжщ, мыгувэу хуагъэгъури, лъэхъуэщым къикIыжащ, хуит зэрыхъужуи Израилым Iэпхъуащ.

 Езым и зэманым Отари ящыщащ СССР-м и цIыху нэхъ къулей дыдэхэм, езыр псэуащ ахъшэр зэбгрипхъыу. Ауэ кIэ зимыIэ щыIэкъым…