ЯфIэкIуэда фIыгъуэхэр

1917 гъэм къэунэхуа Совет республикэр щытыкIэ гугъу итт- зэпымыууэ мылъку хуэныкъуэт.Абы къыхэкIыу большевикхэм ящэн хуей хъурт щIэпхъуэжа буржуазием къытраха хьэпшып лъапIэхэр.

Унэ уардэхэм къыщIаха унэлъащIэ, уэздыгъэ, статуя лъапIэхэр къэрал кIуэцIым щащэрт, дыщэмрэ налкъутымрэ къыхэщIыкIахэр доллархэмкIэ КъухьэпIэм щрагъэкIырт.

Ленин Владимир зэригъэувамкIэ, тIощI гъэхэм я кIэухым СССР-м и экономикэм псынщIэу зричын хуейт. СурэтыщI гъуэзэджэхэм я IэдакъэщIэкIхэм къыщIаха ахъшэмкIэ заводхэр, мафIэгухэр, лъэрыгъухэр, нэгъущIхэр къащэхуну я мурадт.

Ауэ, итIани, валютэр ярикъуртэкъым. Арати, Сталин Иосиф къыхилъхьэри, 1928 гъэм правительствэм унафэ къищтащ художественнэ музейхэм щахъумэ сурэтхэм ящыщхэр КъухьэпIэм щащэну. Апхуэдэ щIыкIэкIэ I929 гъэ щэхуу къызэIуахащ «Антиквириат» союзпсо къэрал сату компаниер. Лондонрэ Берлинрэ яаукционхэм къыщIэхутащ Эрмитажым щахъумэ сурэтхэм ящыщхэр. Ахэр хэпщIыкIыу пуду ящэрт. Япэрауэ, зей дыдэхэр къыкъуэкIыжынкIэ хъунут (зыбжанэрэ судхэр апхуэдэ Iуэхухэм хэплъэн хуей хъуащ, арщхьэкIэ, пэжу, къикIа щыIэкъым). ЕтIуанэрауэ, Совет Союзым дзыхь къыхуищIыртэкъым. Ещанэрауэ, езы къухьэпIэ къэралхэми экономикэр щыщIагъуэтэкъым.

Ар къагъэсэбэпащ къулеижьхэм. Абыхэм щIатышхуэ щымыIэу дунейпсо мыхьэнэ зиIэ фIыгъуэхэр зэрапхъуэрт. Мыбдеж къыщыхэжаныкIащ Британием и цIыху, мелардыбжэ Гюльбенкян Галуст. Абы къыдишэхыфащ ди къэралым и сату лIыкIуэ Франджым щыIэ Пятаков Георгий.

Галуст щIэгъэкъуэн хъуащ Урысейм и щIыдагъэр КъухьэпIэм щищэнымкIэ. Абы и жэуапу къулеижьыр щыгугъырт ди музейхэм я фIыгъуэхэм лъэIэсыну. Абы Пятаков къыхуигъэлъэгъуащ зыщIэхъуэпсхэр: Джорджоне и «Юдифь», Рафаэль и «Мадонна Альбе» сурэтхэр, псори I5 хъурт. Абы щыгъуэми, къаритынур дыхьэшхэну мащIэт-сом мелуани 10 къудейт. Ди насыпти, властхэм къагурыIуащ напэншэм къызэригъэпцIэр.

АрщхьэкIэ Галуст увыIакъым: абы фIы дыдэу къыгурыIуэрт къэралыщIэр ахъшэ зэрыщыщIэр. Хум-хуэмурэ зыIэригъэхьащ Рембрандт, Рубенс, Боутс, Терборх, Ватто сымэ я IэдагъэщIэкI уасэншэхэр. Апхуэдэу пудыбзэу ищэхуащ пащтыхь гуащэхэу Елизаветэрэ Екатеринэ ЕтIуанэмрэ дыжьыным къыхэщIыкIауэ ирагъэщIа хьэкъущыкъухэр.

Гюльбенкян хуабжьу сакът, Iуэху псори дэлэлхэмкIэ зэфIигъэкIырт. Езыр СССР-м зэи къэкIуакъым, яукIынкIэ шынэрти.

Дауи, Галуст и закъуэтэкъым сурэт телъыджэхэр зыIэрызыгъэхьэну хущIэкъур. Абы ныкъуэкъуэгъу лъэщу иIащ а зэманым США-м финансхэмкIэ и министру лэжьа мелардыбжэ Меллон Эндрю. Иужьрейми зыIэригъэхьэфащ Эрмитажым щIэлъхэм ящыщ Iыхьэ. Рафаэль и «Мадонна Альба» сурэтырищэхуащ доллар мелуанрэ минищэкIэ.

Гюльбенкян хузэфIэкI къигъэнакъым езым и ныкъуэкъуэгъур IуигъэкIуэтын папщIэ. Абы игъэзэщIащ урысей щIыдагъэр КъухьэпIэм щыпхигъэкIыну къызэригъэгугъар. Галустщ СССР-м къызэрыхущытыр зэрихъуэкIыну и ныбжьэгъу икIи компание лъэщым и унафэщI Детердинг Генри къытезыгъэхьар. Нэхъапэм ар къэувырыт совет щIыдагъэр ямыщэхуным и телъхьэу. АрщхьэкIэ Гюльбенкян ар арэзы къищIащ СССР-м и щIыдагъэ синдикатым къыдэлэжьэну. Ар Совет къэрал ныбжьыщIэм сэбэп къыхуэхъуащ дунейпсо щIыдагъэ IэнатIэм зыщигъэбыдэнымкIэ, езы Галуст ди лэжьэгъуфIу къалъытащ. Абы щытхъурт езы Сталиныр. Арауэ къыщIэкIынущ Эрмитажым и бжэхэр хузэIузыхари. Абы и фIыгъэкIи 1930 гъэм ищэхуфащ Рембрант и лэжьыгъэ «ЛIыжьым и сурэтыр».

Ди насыпти, 1930 гъэм и кIэухым Эрмитажыр щэн ягъэувыIащ. Ауэ абы и фIыгъуэхэр къамыгъэзэжыну щэ бжыгъэкIэ щIэкIуэдыкIат. Ахъшэу къыщIэхари доллар мелуан 20-м нэблагъэту арат- я уасэ дыдэм нэхърэ хуэдипщI зыбжанэкIэ нэхъ мащIэ.

Ауэ Гюльбенкянрэ Меллонрэ хуэдэ къулеижьхэр хэуныкIащ Эрмитажым и къулеигъэхэм.

1942 гъэм Галуст игъащIэкIэ щыпсэуну Португалием Iэпхъуащ. ЛIэным куэд имыIэжу, 1955 гъэм мелардыбжэм езым и цIэр зезыхьэ фонд къызэригъэпэщащ. Ар хуейт зэхуихьэса псори (мини 6-м нэс) зы щIыпIэ хухахыну, а уэсятыр ягъэзэщIащ фондым и лэжьакIуэхэм.

1969 гъэм фондым щхьэкIэ яухуа унэ щхьэхуэм къыщызэIуахащ Гюльбенкян Галуст и музей. Абы илъэс къэс хуоблагъэ зыплъыхьакIуэ минхэр.