ЩIыуэпсым псори къегупсыс

Дунейм къыщыунэхуагъэнкъым дыкъэзыухъуреихь щIыуэпсым и хабзэ гъэхуахэр къежьапIэ зыхуэмыхъуа, ирехъу ар кхъухьлъатэ е мафIэгу. Къэтщтэнщ ди мэзхэм гъунэжу щIэт мэз бзий (папоротник). Хэт игугъэнт, абы и фIыгъэкIэ смартфонхэм я зарядкэхэр нэхъыбэрэ лажьэу, хэбгъэзыхьмэ, мытIысыххэу къагупсысыну.

 Дызэрыщыгъуазэщи, нобэ жып телефоным и фэм къыдамых зыри къэнакъым, Iуэхутхьэбзэ нэхъыбэ кебгъэщIэху, езыри нэхъ щIэх мэтIыс, электрокъарум пыбдзэн хуейуэ. Мельбурн (Австралие) къалэм  дэт технологическэ институтым хэкIыпIэ телъыджэ къыщагупсысащ.

Бзиихум и тхьэмпэр, гу лъыфтэххамэ, «лъынтхуэ» цIыкIу защIэу зэхэлъщ. Абыхэм я фIыгъэкIэ энергиер хъума мэхъу, псыIагъыр тхьэмпэ къэс зэхуэдэу ялъоIэс. Институтым акъыл IэрыщIымрэ нанофотоникэмкIэ и лабораторэм и щIэныгъэлIхэм къагупсыса электродыр бзиихум и теплъэкIи и зэхэлъыкIэкIи къызэрыщхьэщыкI щыIэкъым. Апхуэдэ къабзэу абы егъэзащIэ капилляр лъынтхуэхэм я къалэныр. Пиролитическэ графитым къыхащIыкIа пкъыгъуэр пIащIэщ, лантIэщ, электрокъарур фIыуэ иIыгъщ.

ЭлектродыщIэр зыхуащIар электрокъаруушхуэкIэ лажьэ конденсаторхэрщ. КъызэрыгуэкI батарейхэм елъытауэ, абыхэм элекрозарядхэр нэхъ псынщIэу зэхуахьэс. Къапщтэмэ, дыгъэм и зарядхэр къэзыщып батарейхэм электрокъарур нэхъыбэрэ яIыгъщ. Абы къыхэкIыу ноутбукхэм, машинэхэм, унэхэм зыхуеину электрокъарумкIэ езыхэм зыкъызэрагъэпэщыжыфынущ, дыгъэ батарейхэм зарядхэр зэрызыщIашэну плёнкэ пIащIэ дыдэхэр къыщIэгъэкIын хуейуэ аркъудейщ. Ахэр тыншу ебгъэубыд хъунущ щхьэгъубжащхьэхэм, машинэ щхьэгъубжэхэм, ноутбукхэм я экранхэм. Апхуэдизу  IэмалыщIэ куэд къагупсысащи, зи батарейхэр зэи мытIыс смартфонхэр къыщежьэнум хуиту упэплъэ хъунущ.

ИщхьэкIи зэрыжытIащи, гъащIэм цIыхум къыщигъэсэбэп хьэпшыпхэр къагупсысын ипэ, щIыуэпсым ечэнджэщыныр игъуэщ икIи абы и деж жэуапым я нэхъ тэмэмыр къызэрыщыбгъуэтынум шэч лъэпкъ хэлъкъым.

Къэтхьынщ абы и зы щапхъи. Швейцарием и Цюрих къалэм дэт техническэ еджапIэ нэхъыщхьэм и щIэныгъэлIхэм гу лъатащ, цIывыр щытыкIэ шынагъуэ щихуам деж и ныбащIэм псы пщтырым хуэдэу укъису зыгуэр къызэрыриутхыкIым. Ар зищIысыр фIыуэ яджри, банкоматхэр зэрахъумэ плонкэхэр къагупсысащ, сэкъат щигъуэта нэIэрыкум тхъурымбэ пщтырыр кърикIыкIыу. ЦIывым и ныбащIэм къриутхыкI псыр пкъыгъуитIу зэхэтщ, инэм нэсу хуей щыхъум, а тIур зэхыхьэрэ, пщтырагъыр къищтэу. Абы къытращIыкIа банкомат плонкэхэри тIууэ зэтелъщ, водородым и перекисымрэ марганецым и диоксидымрэ зыщIрагъэфарэ, плёнкэр зэрызэфIэтхъыу псы тхъурымбэ пщтыр къэзыгъэхъу реакцэм щIидзэу.