Зэныбжьэгъухэр

Пщыхьэщхьэм зэныбжьэгъу­хэр уэршэру я пщыIэм къыте­хьэжащ. Ахэр ешат. Махуэ псор Iэщыхъуэхэм я дэIэпыкъуэгъуу, къыщыдэхуэхэм деж, дыгъафIэ джабэ нэкIум мэракIуэ къыщалъыхъуэу, бгы щыгум зэры­дэ­хьейрэ щызэрызехьэу ягъэ­-кIуащ.
Пщыхьэщхьэшхэ ящIа нэужь, замыIэжьэжу щIалэ цIыкIуитIыр гъуэлъыжащ. Куэд мыщIэу Ахь­мэд и пырхъ, Iуэщхъу макъхэр къэIуащ, жей Iувым зэрыхилъэфар къыуагъащIэу. Зубер абы зыдищIу гъуэлъыжами, и жеин къакIуэртэкъым. Махуэ зыбжанэ хъуауэ ахэр Къущхьэхъу щIыналъэм итт. Къуажэ Iэщым пэрыту зи гъащIэр къэзыхьа Хьэмидрэ Темыррэ къыздыдашат щIалитIыр я дэIэпыкъуэгъуу: мы гъэм Iэщыр куэд хъурт, хъушэр инт, цIыхуитIкIэ узыпэмылъэщын Iуэхут.
Къущхьэхъум щигъакIуэ гъэмахуэ зыгъэпсэхугъуэ махуэхэр Зубер и дежкIэ гуимыкIыжт. БалигъыпIэ иувэу щIэзыдза щIалэ щхьэпэлъагэм Iэпкълъэпкъ дахэ иIэт: плIабгъуэт, и бгы псы­гъуэм гъурыфэ къытригъауэми, зэ­кIужт. КъыщопсалъэкIэ, и пы­жьы­нэхэр гуапэу уи нэкIум къы­щIэплъэрт. А щIалэ лъагъугъуа­фIэр и ныбжьэгъухэм фIыуэ ­къалъагъурт. Мы щIыпIэм да­хагъэу дилъэгъуам зи жейр трихуа щIалэщIэр гупсысэ куум хы­хьащ. Абы и нэгу къыщIыхьэ­-жащ щыцIыкIум и адэм мэ­къуауэ здишэу зэрыщытар. Пщэдджыжь нэмэзым шы за­къуэгур зэщIащIэрт, Iэмэпсымэ зыхуеи­-ну псори иралъхьэрт, и анэм ­яхуигъэхьэзыра гъуэмы­лэри къыз­дащтэрти, Аурсэнтх лъэныкъуэмкIэ яунэтIырт. Адэм, зэрихабзэу, дзапэ уэрэд къри­шын щIидзэрт; зи жейбащхъуэр  иджы­ри темыкIа Зубер цIыкIуи абы фIэфIыпсу едаIуэу я гъуэгур хагъэщIырт. ЖэщкIэ къемыхыжу пщыIэр псэупIэ зыщIа мэ­къуа­уэ­хэм гъунэгъу зэрахуэхъуу, и адэ Аслъэн дзапэ уэрэдыр щигъэ­тырти, пщэдджыжь сэ­-лам гуапэр ярихырт. Зи жейр ­теуа щIалэ цIыкIури гушхуэу, «Флъагъу­рэ, сэри лIы сыхъуащ, мэ­къуауэ сокIуэ» жыхуиIэ щIы­кIэу, мащIэу зыкъыт­риIэтыкIырт, псоми гу зылъригъэтэн гугъэ иIэу.
ЩIалэ цIыкIур фIэгъэщIэ­-гъуэну еплъырт адэм аргъы­нэхэр ­захуабзэу зэрыри­гъэ­тIы­лъэкIым, шэмэджым и пыупщI макъми щIэдэIун фIэфIт. Ауэ, пщIэнтIэпсыр зи напэм къекIуа адэм щыIуплъэкIэ, Зубер цIыкIу занщIэу нэщхъей къэхъурт. «Ин сыхъумэ, адэм мэкъу сыде­-уэнщ. ТIу дызэрыгъэхъумэ, ап­хуэдэу ­гугъу ехьынтэкъым», - егуп­сы­сырт илъэсихым ит щIалэ цIыкIур.
Зубер и гур занщIэу къы­хэу­зыкIащ: иIэжкъым и адэр. Шы­закъуэгум удз цIынэр из ищIауэ ­мэкъуауэ къыздикIыжым, гъуэгум зы бажэ къытелъэдащ. Шыр щтэри зричащ, къуэм щхьэщы­лъадэри, зэрызэгъусэу щыхуащ. Адэм и псэр пыту къагъуэтыжа щхьэкIэ, дохутырхэм къахуе­гъэ­лакъым. А псори зи нэгу къы­щIы­хьэжа Зубер и нэпсхэр къы­фIы­щIэлъэлъырт, пэмылъэщу. Зыгуэрым къилъагъу нэхъей, шхы­Iэн щIагъым зыщIигъапщкIуэри, и нэхэр зэпилъэщIы­хьащ, и гур игъэбыдэри, гуп­сы­сэн щIидзэжащ.
Илъэс пщыкIузым иту адэншэу къэна щIалэ цIыкIур унагъуэм я нэхъыжьт, и анэ ДэIимэти куэд­-кIэ къыщыгугъырт абы. Лэжьыгъэм хуэIэкIуэлъакIуэу къэхъурт Зубер. Iуэхуншэныр зыфIэмыфI щIалэр лэжьыгъэ къыкъуэкIам занщIэу арэзы техъуащ. Улахуэ хъарзынэкIи къагъэгугъати, щы­гуфIыкIырт и анэм дэIэпы­къуэгъу зэрыхуэхъунум. ДэIимэти, пIейтеиныгъэ гуэрым зэ­щIиIыгъэми, и къуэм и мурадыр диIыгъащ. Сыт хуэдэ гуфIэгъуэ зэрихьэрэт Зубер и ныбжьэгъу Ахьмэд и ­гъусэну къыщищIам! ЗэныбжьэгъуитIыр зэкIэ­ры­мы­хуу, зыр здэкIуэр адрейми и ­кIуапIэу, гъащIэр зэдахьырт.
Жей Iувым хэт щIалэр пщэдджыжьым къэушыгъуафIэ хъуну къыщIэкIынтэкъым, Ахьмэд псы щIыIэ фалъэшхуэкIэ къе­мыгуэ­уауэ щытамэ. Зубер, зэ­рыхэжеяр щхьэжэ щыхъуауэ, къыщылъэтащ. Пщэдджы­жьы­шхэ нэужьым нэхущ лъандэрэ Iэщхэм япэрыт нэхъыжьхэм ахэр якIэлъыдэ­кIащ, зрагъэгъэпсэхуну. Махуэ­щIэ къэунэ­хуам и гуапагъымрэ алэрыбгъу щхъуантIэпс зытеу­бгъуа губ­гъуэшхуэм и дахагъымрэ зэ­хыхьэжырти, зумыщIэжу уи псэр пIэпахырт, уагъэгушхуэрт:
- Мыр си щIыгущ, си лъахэщ, си дунейщ. Дэнэ щыIэ нэгъуэщI мыпхуэдэу щIэращIэ щIыналъэ! - хурикъуртэкъым щIалэ цIыкIум дунейр.
Iэщ гъэхъуным гугъуехьышхуэ пымылъу къызыщыхъуа щIалэ­хэм щIэх дыдэ къагуры­Iуащ ар зэрымытыншыр. IэщIэ­выщIэм яхъуэкIу мыхъун удзыжь­хэр щIыпIэ-щIыпIэкIэрэ хэплъа­гъуэрт, апхуэдэм Iэщыр щыхъу­мэн хуейт. Махуэ хуабэ­-хэр яхуэ­мыхьу танэхэр щхьэ­рыхьу щы­щIэпхъуи къэхъурт.
Сыт хуэдиз гугъуехь пымылъми, я лэжьыгъэр екIуу ирахьэ­кIырт, я нэгу зыщрагъэужьын зэмани къахуихуэрт. Iэщхэр зэ­рыземыхьэу, мамыру хъупIэм щитым деж, нэхъыжьхэм хуит ящIырт махуэ ныкъуэр зэры­хуейуэ ягъэкIуэну. Апхуэдэ зы ­махуэ гуэрым Ахьмэд и нитIыр къигуфIыкIыу и ныбжьэгъум ­зы­хуигъазэри жиIащ, и Iэр ишийу­рэ:
- ПщIэрэ, зымахуэ модэкIэ ­къы­щыт шытхым и лъапэм сыщы­Iууащ псыежэх цIыкIу. Ар икIи чэнж дыдэкъым, зыхэбдзэ ­хъунущ. АдэкIэ пэум мамкъутри къыщокъутэ, абыи фIыуэ ­ды­хэш­хыкIынщ. Уарэзымэ, ди зэманыр дэгъуэу дгъэкIуэнщ.
- Псы щIыIэм уигу пэщыху ­ухэсрэ мамкъуткIи зыптIыжыну хъуэпсэгъуэщ, ауэ махуэ псор ­нэгузыужьу итхыну таучэл сщIы­щэркъым. Хьэмид и лъэгуажьэр игъэузыжащи, хощIэкъукI, Те­мыри и бгыр иубыдащи, бо­лъагъу, гугъу зэрыригъэхьыр. Гуэныхькъэ ахэр махуэ псом Iэщхэм ябгъэдэбгъэтыну? - жи­Iащ Зубер, нэщхъей зэрыхъуам гу лъыптэу.
- Махуэ псор псы Iуфэм щыдгъэкIуэнщ, жысIэркъым, - къикIуэтыжащ Ахьмэд. - ГъэщIэ­гъуэн-тIэ тIэкIу ди нэгу зедгъэу­жьыну? Ди ныбжьэгъухэм ­яхуэ­т­Iуэтэжын гуэр зэгъэпэщын хуей­къэ? Iэхъуэ баш тIыгъыу ­гъэмахуэр Къущхьэхъу щыдгъэ­кIуащ жытIэу зыщыдгъэ­ды­хьэ­ш­хын? Сэ сынэхъыжьщ, Iуэ­хур си пщэм дызолъхьэ. Псори зэ­пэщ сщIынщ, зыкIи умыгузавэ.
Зубери къыгурыIуэрт нэхъыжь и псалъэ тIу пщIын зэрыхуэ­-мейр, ауэ мызыгъуэгум Ахь­-  мэд и жыIэ емыдаIуэмэ, нэхъ тэмэму къилъытэрт. «Зывгъэп­сэху!» - жа­Iэу хуит къащIа щхьэ­кIэ, ахэр дэ­Iэпыкъуэгъу хуэны­къуэт. Дауэ ­хъуми, щIалэгъуэ жыхуиIэрати, зэныбжьэгъухэр псы щIыIэм къыхэхутащ. Хъуэп­сэгъуэт я Iуэхур.
Ягу пэщыху загъэпскIауэ, ­мамкъут здэщыIэмкIэ кIуэну ежьахэу, Зубер къилъэгъуащ ­хъушэм фIыуэ къыпыIукIуэта  Iэщ зытIущым зы шу зэрыхуэ­кIуэр. Абы занщIэу игу къэкIыжащ Iэщыхъуэ Хьэмид къыхуи­Iуэтэжауэ щыта хъыбарыр - Iэщ дыгъу зэрыщыIэр, зэкъуэхуауэ губгъуэм ит IэщIэвыщIэр зэ­рыбзэхыр. Зубер псынщIэу и щхьэм щызэригъэзэхуащ къэ­хъункIэрэ хъунур икIи и ныбжьэгъум Iуэхур зыIутыр иригъэ­щIащ. Куэдыщэ­-рэ зыпIэжьэ ­хъунутэкъым, бзаджащIэм и ­мурадыр къехъулIэнкIэрэ хъунут. Нэхъыжь и жыIэ едаIуэу еса щIалэ цIыкIур Ахьмэд еп­лъырт, и унафэм пэплъэу.
- Зубер, псынщIэу зич, нэхъыжьхэм я деж нэси хъыбар егъащIэ. Сэри шум гу зылъезмыгъатэурэ и пэ сыкъилъэдэн­щи, зэрысхузэфIэкIкIэ, зэте­сIыгъэнщ, - хэкъузауэ жиIащ Ахь­мэд.
Ахьмэд езыр щIалэ Iэчлъэчт, къарууфIэт; ауэ сытми абы мызэ-мытIэу къыхуагъэфэщат бэнэ­нымкIэ саугъэтхэр?! ТIури спортым дихьэхат. Арат ахэр апхуэдэу гъунэгъу зэхуэзы­щIар. Да­къикъэ зытхухым и кIуэцIым зэныбжьэгъухэм я Iуэхур да­гъуэншэу зэфIахащ, дыгъум и мурадыр кърамыгъэхъулIэу. ­Iэхъуэ баш кIыхьыр иIыгъыу и ­пащхьэм къихута щIалэ плIа­б­гъуэ хэщIыхьар щилъагъум, шым тес лIы нэщхъыцэр къэу­Iэбжьащ, и шым нэхъ хуэм зригъэщIри, и пащхьэ итыр зэпип­лъыхьащ, «Уэри дэнэ укъикIа», жыхуиIэ щIыкIэу.
Мыжыжьэу шы лъэ макъи къэIуащ. Хьэмидрэ Темыррэ яш­хэм зытраIулIауэ гъунэгъу ­къахуэхъурт. И гугъакъым ды­гъум хъушэм апхуэдиз цIыху пэрыту. И Iуэхур зэрызэIыхьар къызыгурыIуа шур, и шыкIэ мафIэ егъэуауэ, IулъэтыкIыжащ. Хьэмид и лъакъуэ узыр зыхи­мыщIэжу, псынщIэу шым къеп­сых­ри, зэныбжьэгъухэм ябгъэ­ды­хьащ.
- ЦIыхум и цIэр езым зыфIещыж, - жиIащ абы. - ЛIыгъэ фхэлъщ, фызыгъэсахэм напэ яIэщ.
Темыри мащIэу пыгуфIыкIыу, гуапагъэ зыщIэт и нэхэр щIалэхэм гъуэрыгъуэу ятриубыдэу­рэ, къригъэжьащ:
- Аращ-тIэ, узэкъуэтмэ, зыми тегушхуэгъуафIэ ухуэщIынукъым. Дэ тIум ди закъуэу щы­тамэ, е фэ Iуэху еплъыкIэ зы­рыз фиIамэ, Iэщхэр диIэжтэкъым. Фэ фхуэдэ щIалэ хэкум куэду Тхьэм кърит!
ЩIалитIми фIыуэ къагурыIуат зэкъуэтыныгъэм лIыгъэ къы­зэ­рыпхилъхьэр. Гушхуэныгъэм ­зэ­щIиубыда щIалэщIэхэм я ­жеин къэмыкIуэу жэщ ныкъуэ хъуху щысыжащ, зэдэуэршэрхэу.
Ялъагъу псори яфIэщIэщы­гъуэми, къуажэм хуезэшат щIалэхэр. Зубер и анэ ДэIимэт игу ­къихьэрей хъуат. И шыпхъу цIыкIу Даринэ и щхьэцыгъуэ ухуэнам къекъуурэ зэригъэкIийуэ щытар и нэгу къыщIи­гъэхьэжырти, пыгуфIыкIырт. Ахьмэди и анэм игъэхьэзыру щыта шхын IэфIхэр щIэх-щIэ­хыурэ игу къихьэрт, езыри нэхъ псэлъэ­гъуей хъуат.
Зэманыр напIэдэхьеигъуэ хуэдизкIэ къызэтемыувыIэу ма-­кIуэ, гъащIэри абы кIэлъоIэ. Къэблэгъащ гъэ еджэгъуэщIэр. ЩIалитIыр Къущхьэхъу къехыж­ри, я унагъуэхэм яхэтIысхьэ­-жащ. ЯщIэрт абыхэм яIуэтэ­жын хъыбар куэд, ауэ зыми зыхуагъэ­щIэгъуакъым, щхьэщытхъуж пса­лъи къажьэдэкIакъым. Щхьэж и Iуэху зэрихуэжу зэныбжьэгъуитIыр дэувэжащ.