КъБР-м и Правительствэм бюджетым и хэхъуэмкIэ, финанс, бюджет, налог зэгъэзэхуэкIэм кIэлъыплъынымкIэ и комиссэм хэтхэр тепсэлъыхьащ республикэм и зэщIэгъэуIуа хэхъуэм. ЗэIущIэр иригъэкIуэкIащ КъБР-м и Правительствэм и УнафэщIым и япэ къуэдзэ, комиссэм и унафэщI Къуныжь МуIэед.
Налог, мыналог хэхъуэхэмкIэ КъБР-м и зэщIэгъэуIуа мылъкур иужьрей мазибгъум гъэзэщIа зэрыхъуар игъэнэIуащ КъБР-м финансхэмкIэ и министр Лисун Еленэ. Абы къыхигъэщащ налог, мыналог хэхъуэу ягъэзэщIэн хуея сом мелард 19,2-м щыщу а пIалъэм къриубыдэу сом мелард 15 къазэрыхэхъуар. Налог хэхъуэр гъэзэщIа хъуащ сом мелард 12,7-кIэ, мыналог хэхъуэр – сом меларди 2,22-кIэ. Республикэм и налог, мыналог хэхъуэр сом мелард 1,7-кIэ нэхъыбэщ илъэс кIуам иIам нэхърэ. Министрым къызэрыхигъэщамкIэ, къэрал, муниципальнэ мылъкур къы- зэрагъэсэбэпым къытхуихь хэхъуэм республикэм и мылъкур игъэбэгъуащ процент 153,5-кIэ, ПДД-м и штрафым – процент 143,3-кIэ.
2022 гъэм щIышылэ мазэм щегъэжьауэ фокIадэ хъуху республикэм и налог хэхъуэ лIэужьыгъуэхэр илъэс кIуам нэхърэ нэхъыбэщ: IуэхущIапIэхэм къата налогыр сом мелуани 105,7-кIэ (къыхэхъуар сом мелуан 1460,8-рэ); цIыхухэм я налогхэр – сом мелуан 291,8-кIэ (къыхэхъуар сом мелуан 2 909,3 –рэ); акцизхэм я налогыр – сом мелуан 575,3-кIэ (къыхэхъуар сом мелуан 3 265,0-рэ), хэхъуэ зэрыIыгъым – сом мелуан 160,2-кIэ (къыхэхъуар сом мелуан 1,016,7 - рэ); мылъкум техьэ налогым сом мелуан 132,6-кIэ (къыхэхъуар сом мелуан 1,270,7 – рэ), щIыуэпсым и хъугъуэфIыгъуэу къагъэсэбэпам техьар – сом мелуан 1,5-кIэ (къыхэхъуар сом мелуани 6,7-рэ мэхъу).
Налог, мыналог мылъкуу мы гъэм щIыналъэхэм къыщыхахащ сом мелуани 3,981,3-рэ. Ар процент 11-кIэ нэхъыбэщ нэгъабэрейм нэхърэ. 2021 гъэм ебгъапщэмэ, 2022 гъэм налог хэхъуэр нэхъыбэ щыхъуащ Дзэлыкъуэ (проценти 116-кIэ), Лэскэн (проценти 113,8-кIэ), Май (проценти 117,1-кIэ), Прохладнэ (проценти 107,6-кIэ), Тэрч (проценти 115,4-кIэ), Аруан (проценти 108,9-кIэ), Шэджэм (проценти 111,7-кIэ), Шэрэдж (проценти 101, 8-кIэ) щIыналъэхэм.
Мыналог мылъкур гъэзэщIа хъунымкIэ муниципалитетхэм щыIэ щытыкIэмрэ Iэмалхэмрэ теухуауэ къэпсэлъащ щIыпIэ администрацэхэм я лIыкIухэр.
- Бэджэндрылажьэу цIыху 618 - рэ диIэщ. КъыхэтхыкIын хуея 118-м щыщу 66-р учётым дгъэуващ. Иужьрей илъэсхэм бэджэндырылажьэхэм зэгурыIуэныгъэхэр щедухылIэм деж, къыдогъэлъагъуэ бэджэнд уасэу ятын хуей мылъкур къалэжьым и процент дапщэ хъун хуейми. ИкIи нэхъапэхэм нэхърэ ар нэхъыбэщ – хуэгъэфэщауэ, процент 47-рэ хуэдизщ. Бэджэндым и хабзэхэр гъэзэщIа зэрыхъум, искхэм, суд Iуэхухэм теухуауи долажьэ, - жиIащ Дзэлыкъуэ щIыналъэм и щIыпIэ администрацэм и унафэщIым и япэ къуэдзэ Бей Iэуес.
Лэскэн щIыналъэм и щIыпIэ администрацэм и Iэтащхьэ Инжыжокъуэ Сэфарбий жиIащ щIыналъэм бэджэндым и хэхъуэр нэсу гъэзэщIа зэрыщыхъур. Бэджэндрылажьэхэм ираухылIэ зэгурыIуэныгъэхэм къыщыгъэлъэгъуащ ахэр учётым увын зэрыхуейри.
- Бэджэндым и пIалъэр зыхуэдгъэIэпхъуэхэми дяпэкIэ ахэр учётым зэрыувыпхъэри дэфтэрым къыщыдогъэлъагъуэ. КъыхэттхыкIыну дыхунэсащ щIыналъэм и бэджэндрылажьэхэм я процент 48-р. Мымэкъумэш IуэхукIэ къагъэсэбэп щIым къытекI мылъкур накъыгъэм къэдбжыжащ. Ар сом мелуани 2-м щIегъу.
Псэуалъэ тращIыхьыну ящэху щIым хэхъуэ къыдитыркъым, апхуэдэ щIым щIэупщIэ иIэкъыми, - жиIащ абы.
- Шэрэдж щIыналъэм щыIэ щытыкIэм щытепсэлъыхьым щIыпIэ администрацэм и унафэщI Кульбаев Алан къыхигъэщащ бэджэнд щIыхуэ зытелъхэм егъэпшыныжынымкIэ иджыпсту хэкъузауэ лэжьыгъэхэр зэрырагъэкIуэкIыр.
- ЩIы щэным теухуауэ лъэпощхьэпохэр щыIэщ. Нэгъабэ зы щIы Iыхьэ тщэныр гугъу хъуащ, ар мэзым зэрыпэгъунэгъум къыхэкIыу. Иджыпсту абы теухуауэ суд Iуэхухэм дыхэтщ, - жиIащ Алан, зыIууэ гугъуехьхэр къыхигъэщу.
Къуныжь МуIэед къыхигъэщащ нэгъуэщI щIыналъэхэм Iэпхъуэ хьэрычэтыщIэхэм я Iуэхуми унафэ щхьэхуэ тещIыхьын зэрыхуейр, сыту жыпIэмэ, ахэр иужь итщ а здэщыIэм налогыр щатыну. Хабзэм къызэригъэувымкIэ, абыхэм налог щатын хуейр я IуэхущIапIэр здэщыIэ щIыналъэрщ, армыхъумэ езыхэр зыщыпсэу щIыпIэракъым. Апхуэдэ хьилагъэ хуэкIуэхэр къэгъэувыIэн хуейщ.
КъБР-м и Правительствэм, КъБР-м и Профсоюзхэм я зэгухьэныгъэм, КъБР-м и хьэрычэтыщIэхэм я зэгухьэныгъэм республикэм нэхъ мащIэ дыдэу къыщекIуэкI улахуэм и IуэхукIэ зэраухылIэ зэгурыIуэныгъэм тепсэлъыхьащ КъБР-м и Профсоюзхэм я зэгухьэныгъэм и унафэщI Амщокъуэ ФатIимэт.
- Къэралым нэхъ мащIэу игъэува улахуэм и лъабжьэ къемых лэжьапщIэ къихьын хуейщ дэтхэнэми. Апхуэдэ улахуэр Конституцэм къехъумэ, абы зыри хэIэбэжыну хуимыту. Адрей улахуэ лIэужьыгъуэхэр, псалъэм папщIэ, утезыгъэгушхуэр е социальнэ улахуэр апхуэдэу хъума хъуркъым. Абы тету, профсоюзхэм я зэгухьэныгъэм къыхелъхьэ 2023 - 2025 гъэхэм хуэгъэзауэ лъэныкъуищкIэ зэдухылIэ зэгурыIуэныгъэм къарукIэ лажьэхэм (япэ разрядым хиубыдэ лэжьакIуэхэм) я улахуэр цIыхур псэуным папщIэ нэхъ мащIэ дыдэу зыхуеину мылъку хуэдиткIэ гъэбэгъуам нэхърэ мынэхъ мащIэу гъэбелджылын хуейуэ. ЗэрыфщIэщи, 2018 гъэм щегъэжьауэ нэхъ мащIэ дыдэу ят улахуэмрэ цIыхур псэуным папщIэ я нэхъ мащIэу зыхуэныкъуэ ахъшэмрэ зэрагъэхь щымыIэу хъуащ, дэ къыдолъытэ МРОТ-р цIыхур псэуным папщIэ я нэхъ мащIэу зыхуэныкъуэм нэхърэ нэхъыбэн хуейуэ.
- Профсоюзхэм къагъэлъэгъуа сом мин 29-р ди зэманым апхуэдэуи куэду схужыIэнукъым, сыту жыпIэмэ, дунейр зэрыт щытыкIэр я щхьэусыгъуэу цIыхухэр зыхуэныкъуэ хьэпшыпхэмрэ ерыскъыхэкIхэмрэ я уасэм хагъэхъуащ. Уи лэжьакIуэм МРОТ-м нэхърэ нэхъ мащIэ улахуэ хуэбгъэлъэгъуэнри ептынри къезэгъыркъым, - жиIащ Амщокъуэм.
Урысейм и федеральнэ налог къулыкъум и IуэхущIапIэу КъБР-м щыIэм и унафэщIым и къуэдзэ Лытневэ Наталье къэпсэлъащ КъБР-м щат улахуэхэр пэжым тетыным кIэлъыплъыным и лъэныкъуэкIэ налог IуэхущIапIэм и Iэмалхэм теухуауэ.
- IуэхущIапIэхэм ят улахуэм щIэх-щIэхыурэ дыкIэлъоплъ. Зи лэжьакIуэхэм МРОТ-м нэхърэ нэхъ мащIэ улахуэ езыту къыщIэдгъэщхэм я Iуэхур щIыналъэ администрацэхэм, Профсоюзхэм я зэгухьэныгъэм, КъБР-м лэжьыгъэмрэ цIыхухэм социальнэу къащхьэщыжынымкIэ и министерствэм, КъБР-м и Прокуратурэм идогъэхь. Налог кIэлъыплъыныгъэ едгъэкIуэкIри, улахуэм теухуа хабзэхэр щамыгъэзащIэ IуэхущIапIэхэм апхуэдэ лэжьэкIэм и щхьэусыгъуэхэр жедгъэIащ. МРОТ-м нэхърэ нэхъ мащIэ улахуэ къэзыхьхэр лэжьапIэ зыбжанэ зэдэзыхьхэмрэ махуэ ныкъуэкIэ лажьэхэмрэщ е ахъшэ къыпэмыкIуэу я щхьэ IуэхукIэ дэсхэрщ. ЩэкIрэ щыгъынрэ къыщIэзыгъэкI, ухуэныгъэм пыщIа, мэкъумэш IуэхущIапIэу КъБР-м щыIэм я лэжьэкIэмрэ улахуэ зэрат щIыкIэмрэ къэтпщытащ. 2022 гъэм и япэ мазихым тепщIыхьмэ, а IуэхущIапIэхэм ят улахуэр нэхъыбэ хъуащ 2021 гъэм къекIуэкIыу щытам нэхърэ. Псалъэм папщIэ, щэкI къыщIэзыгъэкI, щыгъын зыд IуэхущIапIэхэм ику ит улахуэу щат сом мин 13, 589-рэ. Илъэс кIуам ар сом мин 12, 585-рэт.
- ЩэкIымрэ щыгъынымрэ къыщIэзыгъэкI IуэхущIапIэхэм яхэтщ мазэм и улахуэу сом мин 15 фIэкIа къэзымыгъэлъагъуэхэри, яхэтщ сом мин 40 къэзыгъэлъагъуэхэри. Ауэ, гъэщIэгъуэнракъэ, а сом мин 40 къэзыгъэлъагъуэхэм лэжьэн цIыху щахуримыкъур нэхъыбэщ, модрейхэм лэжьэн щакуэдым деж. Абы къикIращи, IуахущIапIэ псоми ипэжыпIэкIэ ят лэжьапщIэр дэфтэрым къыщагъэлъагъуэркъым. Апхуэдэхэми унафэ яхуэщIыпхъэщ. Щхьэ ахэр зэвмыгъапщэрэ? – жиIащ Къуныжь МуIэед.
Къуныжьым жиIащ хабзэм темыт IуэхущIапIэхэм икIэщIыпIэкIэ я щыуагъэхэр ягъэзэкIуэжын зэрыхуейр.
