Къэбэрдей-Балъкъэрым и мащIэкъым куэдым щапхъэ яхуэхъуа гъащIэ гъуэгуанэ дахэрэ лэжьыгъэ купщIафIэрэ къызэзынэкIа унагъуэхэр. Абыхэм яхэтащ, лъахэм и мызакъуэу, къэралым и зыужьыныгъэм зи гуащIэшхуэ хэзылъхьахэри, абыхэм я зэфIэкIыр бэм ящыгъупщэ мыхъуну.
«Дыкъыщалъхуар Бахъсэнщ» фIэщыгъэм щIэту мы махуэхэм «Бахъсэн» газетым тетащ Абазэ Дусенэ и тхыгъэ хьэлэмэт. Ар теухуат Хэку зауэшхуэм лIыгъэ щызэрихьэу хэта, зауэ нэужь лъэхъэнэм къэралыр зэфIэгъэувэжыным зи гуащIэшхуэ хэзылъхьа Кизяков Евгений и унагъуэм. Тхыгъэр Дусенэ зэритха дыдэм дытету зэддзэкIащ.
Редакцэм къыщIыхьащ зи ныбжьыр илъэс 85-м нэса зы цIыхухъу, и унагъуэм и къекIуэкIыкIам дытригъэтхыхьыну лъаIуэу.
- Си Iыхьлыи лыджани зыри дунейм тетыжкъым, сыпсэуху абыхэм я фэеплъыр схъумэнырщ нэхъыбэ дыдэу сэ иджы абыхэм яхуэсщIэжыфынур, - жиIащ абы, нэщхъейуэ хэплъэри…
Тхыдэ къулей къыдекIуэкIат унагъуэм. И адэ Кизяков Евгений Краснодар щIыналъэм хиубыдэ Армавирскэ районым щыщ Ляпинский жылагъуэ цIыкIум къыщалъхуат 1910 гъэм, къызыхэкIар къэзакъ унагъуэт. 1929 гъэм мэкъумэш хозяйствэм и механизацэмкIэ Старомихайловскэ техникумыр фIы дыдэу къэзыуха щIалэр лэжьа-кIуэ Къэбэрдей-Балъкъэрым (Бахъсэн) къагъэкIуащ.
Коллективизацэм и зэманырт зытехуари, дэнэкIи колхозхэр щызэхыхьэрт. IэщIагъэ хъарзынэ зыбгъэдэлъ щIалэм зэуэ пщэрылъ щащIащ ди жылагъуэхэм япэу къахуэкIуа тракторхэм, комбайнхэм, автомобилхэм ирилэжьэфу щIалэгъуалэр игъэсэну. Хэгъуэр къыщыскIэ, комбайным дэтIысхьэрти, Бахъсэн щызэхэт «Заря социализма» колхозым щылажьэрт, щIыналъэм и мызакъуэу, республикэ псом бжьыпэр щиубыду, Къалмыкъ БетIал пщIэ зыхуищI IэщIагъэлIхэм ящыщт ар.
Ди анэ Миланье Май щIыналъэм и Новэ-Ивановкэ къуажэм щыщт. 1933 гъэм Ардон (Осетие Ишхъэрэм) дэт мэкъумэш техникумыр хъарзынэу къиухри, езыр къыщалъхуа жылэм щызэхэт «Ленинцы» колхозым, иужьыIуэкIэ, ахэр зэрыша нэужь, ди адэр щылажьэ хозяйствэм агроному кIуэжащ. Ди адэ-анэм лэжьыгъэшхуэ ящIащ мэкъумэшыщIэхэм гъавэ бэв кърахьэлIэным хуэгъэпса агротехникэ Iэмалхэр къэгъэсэбэпыным теухуауэ.
Хэку зауэшхуэм зэрыщIидзэу си адэр япэу фронтым кIуахэм яхэтащ. 1941 гъэм и шыщхьэуIу мазэм, дзэ техник нэхъыщIэ къулыкъур зэрихьэу Ростов щызэхуашэса учебнэ автополк щхьэхуэм хагъэхьащ техническэ частым и командирым и дэIэпыкъуэгъуу. 1941 гъэм и фокIадэ мазэм щыщIидзэри зауэр иухыху абы хэтащ, и пщэ къыдалъхьэ къалэным жэуаплыныгъэ ин хэлъу бгъэдэтрэ, хэкум хуэпэж зауэлI нэсу икIи абы пэкIуэу Сталиным къыбгъэдэкIа фIыщIэ тхылъхэр, «Вагъуэ Плъыжь» орденыр, «Зауэм щызэрихьа лIыхъужьыгъэм» и дыжьын дамыгъэр, домбеякъ медалу зыбжанэ къратащ. 1943 гъэм ар хэтащ Донбасс, Краматорск, Одессэ, Никополь, Бендерэ, Сегед къалэхэр, Запорожьер, Измаил быдапIэр, Сольнок гъущI гъуэгу зэхэкIыпIэр къыщазэужым, Будапешт, Штоккерау, Мадьяровэ, Секешфехервар къалэхэр къыщащтэм. Кизяков Евгений апхуэдэу лIыгъэ щызэрихьащ бийм и быдапIэхэр къэщтэным теухуауэ Вэртэш - Хэдылег бгым щекIуэкIа зауэ гуащIэм.
Зауэ зэманым къриубыдэу абы щIыхь пылъу кърихьэлIащ автотраспортымкIэ ротэм техникэхэмкIэ и къудамэм и унафэщI, топгъауэ полкым дзэ техникэмкIэ и службэм и командир, фочауэ дивизэм и ВТС-м , техникэмкIэ, автотранспортымкIэ службэхэм я унафэщI къулыкъухэр.
Зауэ нэужьым абы Бахъсэн къигъэзэжащ икIи занщIэу пэрыхьэжащ ипэкIэ зыпэрыта егъэджакIуэ IэщIагъэм. ЗэрыгурыIуэгъуэщи, зауэ нэужьым сыт хуэдэ техникэри къэралым и мащIэт. ЦIыхум ягъэщIагъуэу Евгений езым и IэкIэ щIэрыщIэу зэхуихьэсыжат щыщ къыхэмынэу бийм зэхикъута комбайныр. Псом нэхърэ нэхъ гуауэр апхуэдиз зауэ гъуэгуанэр зэпызыча, лэжьыгъэ куэд зи фэ дэхуа ди адэр мамырыгъэ гъащIэм гу щихуэжыну зэрыхунэмысарщ: и узыншагъэр зэуэ екIакIуэри, Буйнакск (Дагъыстэным) дэт дзэ госпиталым ягъэгъуэлъащ икIи кIыхьу къыщеIэзащ. АрщхьэкIэ зауэм къыхиха узыфэхэм пэщIэмытыфу, 1953 гъэм накъыгъэм и 30-м дунейм ехы-жащ.
- Къэбэрдей-Балъкъэрым нэмыцэ зэрыпхъуакIуэхэр къыщизэрыхьам зэкъуэшищыр (Владимир - 1935 гъэм, Юрий - 1938 гъэм къалъхуащ), ди анэри ди гъусэу Новэ-Ивановкэм, ди анэшхуэм и деж, дыщыIэт. Зэманыр апхуэдизкIэ гъейти, щIэрыкIуэ фIэкIа цIыхум яшхын яIэтэкъым. Дэ унагъуэр дызытезыIыгъар си адэр фронтым зэрыщыIам щхьэкIэ къытхурагъэхь «аттестат ахъшэ»-кIэ зэджэ тIэкIурт.
Зэкъуэшищми фIы дыдэкIэ къэдухащ Бахъсэн дэт №10-нэ курыт школыр. Апхуэдэу фIыуэ дызэреджар ди адэ-анэм я фIыщIэщ; ди адэр, зэрысымаджэм хуэдэу, ди еджэныгъэм гулъытэшхуэ хуищIырт. Сэ школым сыщыщIэтIысхьа 1944 гъэм дызэрытхэн къудей димыIэу, газетыжьхэр къэдгъэсэбэпын хуей хъурт, дызэрытхэр бэрэжьейм и псырт. Илъэсым хуэзэу еджакIуэхэм тетрадь зырыз къыдатырт, контрольнэ лэжьыгъэхэм хухэхауэ, классым щIэс цIыху 30-р дыреджэну диIэр зы тхылъ закъуэт.
Ди адэр дунейм щехыжа 1953 гъэм сэ Налшык дэт мэкъумэш техникумым и 2-нэ курсым сыщеджэрт. Си къуэш нэхъыжь Владимир Новочеркасск дэт политехническэ институтым энергетикэмкIэ и къудамэм щIэст, ди шынэхъыщIэ цIыкIу Юрий мэкъумэш техникумым и япэ кур-сым щIэтIысхьа къудейт. Юрий техникумыр диплом плъыжькIэ къиуха нэужь, абдежми къыщызэтемыувыIэу, ар щIэтIысхьащ Орджоникидзе (Владикавказ) дэт Горскэ мэкъумэш институтым. 1967 гъэм абы щIэныгъэхэм я кандидат цIэр къыфIащащ, «Бахъсэн-Балкэ» пситI зэхуакум дэлъ щIыр къэгъэщIэрэщIэжыным теухуауэ игъэхьэзыра лэжьыгъэмкIэ. Илъэс 20 дэкIри, ар хъуащ щIым елэжьынымкIэ Урысейм и щIэныгъэлI цIэрыIуэ дыдэхэм ящыщ зы. Езым и IэкIэ щIыр метрищым нэскIэ иритIыхыурэ и щытыкIэр зыхуэдэр жэщ-махуэ имыIэу къипщытэрт абы, сыхьэт 16 - 18-кIэ зэпыту щылажьэ щыIэу. Абы иригъэкIуэкI къэхутэныгъэхэм теухуауэ докладхэр республикэ, урысейпсо щIэныгъэ конференцхэм щищIырт. Профессор хъуа Юрий НартыхумкIэ союзпсо щIэныгъэ-къэхутакIуэ институтым щIым елэжьынымкIэ и къудамэм и унафэщIу, иужьрей илъэс 20-м Симферополь къалэм дэт Кърымым и мэкъумэш университетым и кафедрэм и унафэщIу лэжьащ. 2011 гъэм и ныбжьыр илъэс 72-м нэсауэ дунейм ехыжа си къуэшым и щIэныгъэ лэжьыгъэ купщIафIэхэр ноби Урысейм и аграрнэ еджапIэ нэхъыщхьэхэм щадж, къэралым и мэкъумэш IэнатIэхэм зегъэужьынымкIэ лэжьыгъэ нэхъ купщIафIэ дыдэхэм хабжэу.
Быным я нэхъыжь Владимир инженер-электрик пажэу Липецк дэт трактор щащI заводым, иужькIэ Новолипецк дэт металлургическэ заводым щылэжьащ. 2021 гъэм и ныбжьыр илъэс 86-м нэсауэ дунейм ехыжащ.
- Сэ институтыр къэзухри, Ставрополь щIыналъэм и совхоз зыбжанэм агроному сыщылэжьащ, 1969 гъэм згъэхьэзыращ Ставрополь щIыналъэм карбонатыр зэбэкI и щIы фIыцIэхэм теухуа кандидат лэжьыгъэр.
А Iуэхум теухуа тхыгъэу 65-м нэс Урысейм къыщыдэкI газетхэмрэ мэкъумэшым пыщIа журналхэмрэ къытехуащ. Ставрополь щIыналъэм и агрохимие лабораторэм, НартыхумкIэ урысейпсо щIэныгъэ-къэхутакIуэ институтым и Розовскэ (Мариуполь пэмыжыжьэу) станцым и унафэщIу сызэрылэжьа зэманхэм къриубыдэу Москва щекIуэкIа союзпсо зэIущIэхэм мызэ-мытIэу доклад зэмылIэужьыгъуэхэр щысщIащ, - къеIуэтэж Виталий.
1973 гъэм екIуэкIа урысейпсо зэхьэзэхуэм щытекIуа щIэныгъэлIыр Украинэм ирагъэблагъэри, илъэс 17-кIэ абы щылэжьащ, «За трудовое отличие», «Ветеран труда» медалхэр иIэщ. Къэралыр лъэлъэжа нэужь, ар Украинэм щыпсэуащ, урыс лъэпкъым къыхэкIахэр неонацистхэм зэхэзехуэн ящIыху. Виталий и щхьэгъусэмрэ и къуэмрэ дунейм ехыжащ. 2016 гъэм, мурад быдэ ещI фIыщэу илъагъуу щыта и къуэшхэмрэ езымрэ зыщалъхуа, и адэ-анэм я кхъащхьэр здэщыIэ и лъахэм - Къэбэрдей-Балъкъэрым - къэкIуэжыну.
- Иджы телевизорымкIэ махуэ къэс сыкIэлъоплъ Украинэм щекIуэкI зауэм, илъэс куэдкIэ сызыщыпсэуа щIыпIэр хуит къызэращIыжам срогуфIэ, - жеIэ Виталий.
