Таурыхъ
Инал цIыкIу илъэситху ирикъуа къудейт. ЦIыкIуми, жыIэщIэт, нэхъыжь и псалъэ тIу ищIыртэкъым.
ЩIымахуэ пщэдджыжьым и адэр жьыуэ лэжьапIэм дэкIати, и анэмрэ езымрэт унэм щIэсыр. ЩIалэ цIыкIур жьыуэ къэушщ, пщэдджыжьышхэ ищIри, щхьэгъубжэмкIэ дэплъу тIысащ. ИтIанэ, зы гупсысэ гуэрым къару къызэрыхилъхьар къапщIэу, и анэм бгъэдэлъадэри елъэIуащ: «Си ныбжьэгъухэм я макъ зэхызох, Iэжьэежэх ежьауэ арагъэнщ. Сэри сыкIуэ хъуну? Зызгъэгувэнтэкъым!»
Анэм, зэрихабзэу, щабэу погуфIыкIри: «Си щIалэ цIыкIу, дыгъуасэ ущыIа къудеи, псыфыпсу укъэкIуэжат, пщыгъупщэжа? Сытым хуэдэу сыбгъэгузэват, сымаджэ ухъункIэ сышынэу нэху щыху сыпщхьэщытащ. Ягъэ кIынкъым, нобэ унэм ущIэсми, атIэми, дадэ къэпсэлъащ, къэкIуэну жиIэри.
- Дадэ къэкIуэнууи? Сыту сыхуезэшат! НтIэ, псынщIэу Iэжьэежэх сыкIуэнщи, сыкъэкIуэжынщ. Хъункъэ, мамэ? Дыгъуасэ уэс куум сыхыхьэри, вакъэ лъапщэм къыдэлъэлъати аращ си лъакъуэхэр псыф щIэххъуар, нобэ уэс куум сыхыхьэнкъым.
- Хъунщ, си псэм хуэдэ, кIуэ, ауэ хуабэу зыхуапэ. ИтIанэ, къызжиIакъым жумыIэж, зумыгъэгувэ, - анэм ахэр жиIэху, Инал цIыкIу зихуапэри щIэжащ.
Дыгъэгъазэм и иужьрей махуэт. Уэсым щIылъэр иуфэбгъуати, дэнэкIэ уплъэми арат плъагъур. Ауэ щыхъукIи, дыгъэпсыр кърикIыхырти, щIылъэр телъыджэу зэщIэпщIыпщIэрт.
Джабащхьэм тет сабийхэм я дыхьэшх макъыр къуажэм дэз хъуат. ЗэкIэлъхьэпыту ахэр бгым къызэрежэхым уеплъын къудейри гухэхъуэгъуэт. Хэти зэжьхэуэжурэ уэс Iувым хэджалэрти, дыхьэшхыу ежьэжырт. Инал цIыкIу и къежэхыгъуэм зыгуэр къыжьэхэуэщ, уэсмычымкIэ иридзэкIри, уэсыр и вакъэми, и гуфIакIэми дэз хъуат.
Зи джэгун иримыкъуа сабийр, дауи, занщIэу унэм кIуэжакъым, атIэ иджыри тIэкIурэ къежэхащ. Къежэхащ щIыIэм зэщIиубыдэху. Абы ирихьэлIэу и адэшхуэр къыIухьэщ, Инал Iэжьэм иригъэтIысхьэри, унэм ишэжащ.
Дадэ и гъэфIэн цIыкIут Инал. Абы нэгъуэщI къуэрылъхуи иIэщ, ауэ Инал зыхилъхьэ щымыIэу фIыуэ елъагъу. Тхьэм ещIэ абы и щхьэусыгъуэр, е зэрынэхъыщIэ дыдэра, е нэхъыбэрэ зэрилъагъура?..
Дадэ унагъуэкIэ зыгуэр щищIэкIэ, Iэщым шхын щариткIэ е псы яхуихьыу щилъагъукIэ, Инал абы бгъэдолъадэри: «Дадэ, дадэ, сэ сщIэнщ ар, уэ зыгъэпсэху», - жеIэри, мыдрейми ар и гуапэ мыхъуу къанэркъым. Е хьэзырыххэу иIэ упщIэхэр трегъэщащэ. Сабий жыхуаIэжращи, псори ищIэну хуейщ.
Еуэри, бжьыхьэ дыгъафIэ махуэ гуэрым ахэр мэзым здыпхыкIым, дадэ Инал шыд цIыкIум тригъэтIысхьат. Абы щыгъуэ щIалэ цIыкIур япэу шыд тесауэ аращ. ЯпэщIыкIэ мащIэу шынами, адэшхуэм зыкъримыгъащIэу, уанэ цIыкIур быдэу иубыдри, зыкъримыгъэхуэхыу зиIыгъащ. Мэзым нэхъ кууэ щыхыхьэм, дадэ пхъэ гъэсыныпхъэ къилъыхъуэурэ зыздиплъыхьым, псей жыг тхьэIухуд къилъэгъуащ. Удзыфэ фIыцIафэ хъужу зигъэщIэгъуэжу щытт ар, бжьыхьэ дыщафэм къыхэлыдыкIыу!
Дадэ игъэщIагъуэу жыгым бгъэдыхьэри, жиIащ: «Телъыджэ! Нэхъ ипэкIэ зэи слъэгъуакъым мыпхуэдэ жыг мэзым щIэту. Дэнэ къикIауэ пIэрэ?».
ЩIалэ цIыкIур жыгым едэхэщIэну щеIэбкIэ, и банэ цIыкIухэр къыхоуэ.
-Дадэ, мы жыгыр сыт къыщIызэдзакъэр? Тхьэмпи пыткъым мыбы. И теплъэри сыту гъэщIэгъуэн, мыр адрей жыгхэм ещхькъым, -увыIэжыххэркъым Инал.
- Пэжщ, си щIалэ цIыкIу жыпIэр, мыр жыг къызэрыгуэкIкъым. ИлъэсыщIэ къэс цIыхухэм мыпхуэдэ жыг я унэм щIагъэувэ, хьэпшып зэмылIэужьыгъуэхэмкIэ ягъэщIэращIэри, къафыхь. А жэщым и пщэдджыжьым псей лъабжьэм саугъэт цIыкIухэр щIэлъу къагъуэт.
- ИлъэсыщIэр дапщэщ - тIэ?
- Куэд мыщIэу къэсынущ ари. ПщIэжрэ нэгъабэ IэжьэкIэ укъызэресшэкIауэ щытар? Мис абы щыгъуэ илъэсыщIэт.
- Зэ къэсащэрэт ИлъэсыщIэр!
Инал Iэжьэежэхым иригъэшами, адэшхуэм къызэришэжым и гур хигъахъуэрт. Ар щыту и анэр къызэремышхыдэнур ищIэрти, абыкIи игу игъэфIырт.
Ахэр унэм къэкIуэжу, шей пщтыр зэдефа нэужь, сабийр хуабэу щIауфэри ягъэгъуэлъащ. ПщыхьэщхьэхуэкIуэу наIуэ къэхъуащ Инал сымаджэ зэрыхъуар: ар псчэт, плъыржьэрт. Дохутыр къашати, щIалэ цIыкIур пыхусыху зэрыхъуар жиIащ.
Инал махуищкIэ сымэджати, дадэ къыщхьэщымыкIыу щхьэщысащ. Махуэ еплIанэм и нэр къызэтрихыу адэшхуэр щилъагъум, къэгуфIэжащ.
- УкъимыкIуэт, си щIалэ. Узэрыхъужу зэгъусэу мэз дыкIуэнщ, пхъэ къэтшэнщ, шыд цIыкIумкIэ къозгъэжыхьынщ,- жиIащ дадэм, сабийм и гур фIы хуищIыну хэту.
- Мэзым щытлъэгъуа жыг удзыфэ дахэшхуэр къысхуэпхьын? - щIоупщIэ Инал темыгушхуащэу.
Адэшхуэр мащIэу щIэгуфIыкIри, и щхьэр арэзыуэ ищIащ.
Зи гур темыпыIэ дадэр ежьащ мэзым, куэдрэ кIуа, мащIэрэ кIуа, сытми жыг удзыфэр къигъуэтыжащ. Еплъмэ, абы и хъуреягъыр бажэ кIэ бацэшхуэм къеуфэрэзыхь.
Лъэ макъ зэримыгъэщIыным хэту, бгъэдохьэ. Бажэр жыг щIагъым щIыхьэну хэтщ, арщхьэкIэ банэхэр къыхоуэри, хузэфIэкIIакъым. Аргуэру псейм и хъуреягъым къожэкI. Апхуэдэу лIыжьыр гъунэгъупс хуэхъухукIэ бажэм гу къылъитакъым.
Къызэрилъагъуу, псынщIэу лъэныкъуэ зригъэзри, мэз Iувым хэлъэдэжащ. ИтIанэ, бажэм жыг хъуреягъыр къыщIижыхьар зригъэщIэну, лIыжьым псей къудамэ къиIэтмэ, уэс IэшкIэ хуэдэ, тхьэкIумэкIыхь кIэзызу кIэщIэст.
- Иджы гурыIуэгъуэщ бажэжь цIыкIур мыбдеж щIыIутар. Мы цIыкIур мыбдеж къыщыбгъанэ хъунукъым, бажэм иджыри къигъэзэжынущ, - жиIэри, дадэм, хуэсакъыпэурэ, тхьэкIумэкIыхьыр къищтащ.
ИтIанэ, заулкIэ жыгым еплъу щыта иужь, жиIащ: «СыхущIегъуэжащ, мы тхьэкIумэкIыхь цIыкIур къызэребгъэлам щхьэкIэ, уизупщIыкIынукъым. Инал цIыкIу къызэрызэжьэри сощIэ, ауэ слъэгъуар жесIэжмэ, си гугъэщ абы сыкъыгурыIуэну. Еуэ, хэхъуэ адэкIи, псэущхьэхэм сэбэп яхуэхъу»,- жиIэри лIыжьыр къежьэжащ.
Жэщыбг хъуат ар унэм къыщысыжам. И къуэрылъху гъэфIэным деж занщIэу щIыхьэри, мэзым къыщыхъуа хъыбарыр жриIэжащ. Жыгым щIемыIусари гуригъэIуащ.
ЩIалэ цIыкIур абы гупсэхуу едэIуа иужь, япэщIыкIэ мащIэу и жагъуэ хъуат апхуэдизу зыщIэхъуэпса жыгыр къызэрыхуамыхьар, итIанэ, щIэгуфIыкIри, щIэупщIащ: «Сыт и плъыфэт тхьэкIумэкIыхь цIыкIум, дахэ цIыкIу хъунт, дауи! Иджы жэщхэр щIыIэIей мэхъу, абыи сэ схуэдэу щIыIэ хыхьэу сымаджэ хъунукъэ? Е псэущхьэхэм яшхым - щэ? Си тхьэмыщкIэ цIыкIу…», - игу щIэгъурт абы тхьэкIумэкIыхьым.
- Хьэуэ, си щIалэ цIыкIу, иджы абы зыми и жагъуэ ищIыфынукъым, икIи щIыIэми исынукъым, иджы абы ныбжьэгъу пэж иIэнущ. А тхьэкIумэкIыхь цIыкIум узэрысымаджэр къыщищIэм, уи деж къэкIуэну, уигъэныбжьэгъуну зэрыхуейр къызжиIати, къыпхуэсхьащ, - жиIэри дадэм къыкъуихащ уэсым хуэдэу хужь тхьэкIумэкIыхь цIыкIур.
ЩIэ щIэткъым Инал абы зэрыщыгуфIыкIам. А ИлъэсыщIэ жэщым абы нэхъ саугъэтыфI имыIауэ жеIэ щIалэ цIыкIум.
Османов Хьисэ.
