Апхуэдэ щытыкIэр гъэщIэгъуэн щыхъужыр иужькIэщ. Ауэ абы къихутам и дежкIэ ар узижагъуэнщ, гугъапIи имыIэжу. Иджыпсту фхуэтIуэтэжынум ирихьэлIар 1803 гъэм и шыщхьэуIум и Кронштадт икIыу дунейр хъурейуэ къакIухьыну ежьа «Надежда», «Нева» кхъухьхэм я унафэщI капитан-лейтенант Крузенштерн Ивант.
Гъуэгу техьахэм махуэ зыбжанэ дэкIа иужь Ипщэ Америкэм и IуфэхэмкIэ яунэтIащ, иужькIэ Хы Щэхум техьащ. Полинезием и хытIыгухэр къапэплъэрт, абыхэм ящыщ зырщ мыр къыщыхъуар.
I804 гъэм и мэлыжьыхьым «Надежда» кхъухьыр Нуку-Хивэ екIуэлIащ. Крузенштерн и мурадт мыбдеж «Нива»-м щыпэплъэну - толъкъунхэр къыщыукъубеям ахэр зэфIэкIуэдат. Зэуэ, морякхэм къалъэгъуащ пIащIэу къахуэкIуэ кхъуафэжьей куэдыкIей. Къэгузэвахэщ: псори щыгъуазэт мы щIыпIэхэм щаукIа икIи щашха инджылыз капитан цIэрыIуэ Кук и кIуэдыкIам. Апхуэдэ мурад ямыIэу пIэрэ къахуеблэгъахэм?
Кхъуафэжьейхэм къахэщырт адрейхэм емыщхьу гъэщIэрэщIа гуэр. Белджылыт щIыпIэ вождыр къазэрыхуэкIуэр. И блыгущIэтхэр и гъусэу ар кхъухьым къихьащ. Абы пежьэри, Крузенштерн Iэпэтэрмэшу гуригъаIуэу хуежьащ толъкъун къэукъубеяхэм я зэранкIэ хытIыгум къызэрыщыхутар, и гъусэ кхъухьыр къэсмэ, зэрежьэжынур. ЗымащIэрэ щыму щытри, вождыр Крузенштерн къепсалъэу щIидзащ… франджыбзэ къабзэ дыдэкIэ. Зэхихыр телъыджащэ зыщыхъуа капитаныр еплъыпащ къыхуэкIуам. И теплъэкIэ къыхэпхын щымыIэу европей цIыхут! ИужькIэ иригъэблэгъащ и каютэм. Щызэдэшхэм вождым абы къыхуиIуэтэжащ и къекIуэкIыкIар.
Нуку-Хивэ хытIыгум щыпсэухэм я Iэтащхьэу къыщIэкIар… франджы моряк Кабри Жозефт! Илъэси 8 ипэкIэ абы и кхъухьыр Хы Щэхум щыщIилъэфат. Къелар езым и закъуэт. Ар ерагъкIэ къытеувэфащ Нуку-Хивэ и гъунэгъу щIы кIапэ тIэкIум. Зы махуэ дэмыкIыу ар яубыдащ зи теплъэр шынагъуэ цIыху Iэлхэм.
Нэхъыжьхэм жаIэу Кабри зэхихат Полинезием и хытIыгухэм щыпсэу цIыхушххэм я хъыбар. И гъащIэр зэриухар къыгурыIуащ. Мыгувэу мы лъагъугъуейхэм я ныбэхэм къызэрихутэнур и нэгу къыщIигъэхьэри… къэмэхащ.
Франджым зыкъыщищIэжар махуэ зыбжанэ дэкIа иужькIэщ. Ар щIэлът зи Iэпкълъэпкъхэр зэхэцIэла лъагъугъуей гуэрхэр щIэх-щIэхыурэ къызыщIэплъэ пщыIэ гуэрым. Нэхъыбэрэ къыхуэкIуэр бзылъхугъэ ныбжьыщIэ цIыкIут. Белджылыт ар щIалэр Iэмал зэриIэкIэ нэхъ псынщIэу къызэфIэувэжыну зэрыхуейр. Европэм щызекIуэ хабзэхэм хуэхей абы зимыIэжьэу къыгуригъэIуащ и мурадыр. Куэдрэ гупсысэнуи чэнджэщэнуи Жозеф зэман иIэтэкъым. Арати, хуищIащ хъыджэбзыр зыхуей псори. ИкIи, псэууэ къэнащ! Апхуэдизу темыпыIэжа цIыхубзыр вождым ипхъуу къыщIэкIащ. Ар и адэм елъэIуащ Кабри яримыгъэукIыну. Ауэ къыхуигъэуващ лIы хуэхъуну.
И нэгу щIэкIыр фIэщщIыгъуейт, ауэ пэжт. Дауи, франджыр занщIэу абыкIэ арэзы хъуащ. Мыбы зы мыщхьэмыпэ хэлът: языныкъуэхэм деж и фызым ишхт цIыхул! Ауэ, зэрыжаIэщи, ныкъусаныгъэ гуэр зимыIэ щыIэкъым…
Апхуэдэ щIыкIэкIэ франджы морякыр хытIыгум и вождым и малъхъэ хъуащ. ЩылIэм лIыжьым езым и пIэм Жозеф иригъэуващ. Арати, Бордо къалэм щалъхуар Нуку-Хивэ хытIыгум и пащтыхьу къыщIидзыжащ:
Ауэрэ «Нива» кхъухьри къэсащ. Гъуэгу техьэжынуи загъэхьэзыращ. Сэлам къарихыжыну къахуэкIуащ вождыр. Зыри пэмыплъауэ жьышхуэ къыкъуэуати, морякхэм псынщIэу хъурзэхэр къыдрахьеижу кхъухьыр Iуфэм IукIын хуей хъуащ. Жозеф ирагъэкIыжыну зы Iэмали яIэтэкъым.
ЗекIуэ щыIахэм яхэта граф Рязановым иужькIэ итхыжащ: «Iэл хъуа а европейр тхутегъэужыртэкъым, игъэзэжыну хэтт. Уеблэмэ, хьэзырт хым хэпкIэну, арщхьэкIэ щIыпIэм акулэхэр зэрыщыкуэдыр ищIэрти, къэувыIэжащ».
Арати, Крузенштерн Петербург ишащ Кабри. Зэуэ лIакъуэлIэшхэм я деж цIэрыIуэ щыхъуащ зэхыхьэхэм куэдрэ ирагъэблагъэу.
Жозеф Франджым щыкIуэжыфар I8I7 гъэрщ. ХытIыгум игъэзэжыным щIэхъуэпс зэпытт. Ауэ мыгувэу лIащ ар къемыхъулIэу.
